İsot

İsot veya Urfa biberi, Şanlıurfa'da yetiştirilen bir biber türü ve bu yörede üretilen kurutulmuş biber. Capsicum annuum biberinin kurutulmasıyla üretilir. Bu biber türünün kökeni Kuzey Amerika'dır.^[1] Urfa biberi teknik olarak kırmızı (acı) biberdir ve bitki üzerinde koyu bordoya olgunlaşır.

İsot

Etimoloji

Glosbe Sözlük'e göre isot sözcüğünün kökeni Kürtçe Sot-in (Yak-mak) fiilinden ê-îsot (Yakan) şeklinde türemiş Kürtçe kökenli bir kelimedir.^[2]

Nişanyan Sözlük'e göre isot kelimesinin kökeni Türkçe kökenli issi (sıcak) ve ot sözcüklerinin birleşimine dayanır ve aslen biber kelimesinde de olduğu gibi karabiber manasında kullanılmıştır. "İssi ot" kalıbının kullanımı ilk kez 1477'ye tarihlenen Lugat-i Halimi'de tespit edilmiştir. Meninski'nin 1680'e tarihlenen Meninski Sözlüğü'ünde إسّی اوت (issi ot) zencefilin halk dilindeki ismi olarak da bahsi geçmiştir. Meyve olan bibere atıfta bulunan ilk kullanım 19. yüzyılın sonunda kaydedilmiştir. İsot olarak kullanımı 1932'de tespit edilmiştir.^[3]

İsot kelimesi Aşağı Mezopotamya halkı olan Kaldelilerin dilindeki isauta (=biber) sözünden Kürtçeye geçmiştir. Bulgarcadaki isiot Türkçeden alıntıdır.

Aynı zamanda Kürtçe'de bibere verilen genel isimdir.^{[4][kaynak belirtilmeli]} Yaygın kanının aksine kelimenin Kürtçeden Türkçeye geçmiş bir alıntı olduğu doğru değildir.^[3] Genel olarak "kırmızı, acı biber" anlamında da kullanılır.^[5]

Hazırlanışı

Yaz aylarında Urfa biberi güneş gören düz alanlarda içindeki tohumu çıkarılarak temiz bir zemin üstünde kurumaya bırakılır. Kuruyan biberler kırmızı renkte olduğundan kararması için kararana kadar her gün sıcak su ile nemlendirilerek şeffaf büyük torbalarda kararması beklenir. Daha sonra kurumuş biberler dövülerek, zeytinyağı ve bir miktar tuz ilave edilerek isot haline getirilir. Günümüz teknolojisi isot üretimini de bir nebze olsun kolaylaştırmıştır. Eski yöntemde isot tokmakla dövülerek öğütülürken; şu an isot çekme makineleri aracılığıyla daha kolay ve daha verimli bir isot elde edilmektedir. Şanlıurfa isotunun en büyük özelliği yakıcı acı olmamasıdır.^{[kaynak belirtilmeli]}

İsot yerken önce ağza tatlı bir tat gelir, bir müddet sonra acı gelip geçicidir. Şanlıurfa'nın tamamında balkon veya damlarda herkes kışlık üretimini yapar.^{[kaynak belirtilmeli]}

İsot, kırmızı acı pul biberin ısı altında tutularak karartılmasıdır. Fiyat olarak pul biberden pahalı olmasının sebebi hazırlama prosedürüne göre 10 kg Urfa Biberi'nden 1 kg isot çıkması^[6] ve zeytinyağı kullanılmasıdır. İsota, bir nevi fermente edilmiş pul biber de diyebiliriz. Şöyle yapılır: Kurutulmuş kırmızı acı biberin çekirdek ve kanat denilen bileşenleri nem ve güneş ısısı altında bir süre tutularak kurutulur ve karartılır. En ideal ve sağlıklı rengi mor renktir.^[7] Siyah, Mor ve Kırmızı renklerde çeşitleri bulunmaktadır.^[8] Rengi, güneş altında geçirdiği süre uzadıkça derinleşir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Kullanım alanları

Genelde pul biber yerine kullanılır. Çiğ köfte, kebap, çorba, baharatlı sulu et yemekleri, kuru fasulye lahmacun, çorba ve bazı sulu yemeklere de acı ve renk verici olarak eklenmektedir.^{[kaynak belirtilmeli]}