Ağız kokusu

Ağız kokusu ya da halitozis; açlık, böbrek yetmezliği, diyabet (şeker hastalığı), karaciğer, mide, bademcik ve diş rahatsızlıkları gibi çeşitli nedenlerden ötürü insan nefesinde hissedilen kötü kokudur. Ağız kokusunun başlıca bileşenleri, uçucu sülfit bileşikleri (VSC), özellikle hidrojen sülfür (H₂S), metil merkaptan (CH3SH) ve dimetilsülfürdür.^[4] Bu gazların ölçümünde kullanılan Oral Chroma Gaz Kromatografi cihazı eski ölçüm metodlarına göre çok daha etkili bulunmuştur.^[5]

Ağız kokusu
Diğer adlar	Halitosis
Uzmanlık	Gastroenteroloji, otorinolarengoloji, dişçilik
Belirtiler	Nefesteki rahatsızlık verici koku[1]
Komplikasyon	Anksiyete, depresyon, obsesif kompulsif bozukluk[1]
Tipler	Gerçek, gerçek olmayan[2]
Nedenleri	Genellikle ağzın içinden kaynaklı[1]
Tedavi	Sebebe göre değişir; dil temizliği, ağız bakım suyu, diş ipi[1]
İlaç	Klorheksidin ya da setilpiridinyum klorür içeren ağız bakım suyu[1][3]
Sıklık	%~30[1]

Sınıflandırma

Ağız kokusu sınıflamasına ilişkin farklı görüşler vardır^[6]

• Tip 1: Dilin sırtından kaynağını alır. Dil yüzeyindeki tüysü çıkıntılar (dil papilleri) arasına giren bakteri ve proteinli kalıntılar kokuşarak ağızda kötü kokunun oluşmasına neden olur. Dünyada görülen ağız kokularının %90 ve daha fazlası bu şekildedir. Çocuklarda geniz etinin olması ağız solunumunu artırır ve geniz etine bağlı akıntı ve ağız solunumuna bağlı dil pası da kötü kokuya neden olabilir. Bu durumun özellikle kulak burun boğaz tarafından gerçekleştirilen geniz eti ameliyatları sonrası düzeldiği bilimsel yayınlarda da gösterilmiştir.^[7]
• Tip 2 (hava yolu): Larinks, farinks, bademcikler, sinüsler ve hava yolunun iltihabi gazları ile meydana gelen ağız kokusudur. Hava yolu ağız kokusu her yaştan bireyde olabilir. Özellikle nüfusun çok ciddi bir kısmını etkileyen alerjik rinit ya da saman nezlesi durumu önemli bir ağız kokusu nedenidir.^[8]
• Tip 3: Mideyi yemek borusuna bağlayan kapağın sızıntısı ile ağıza yükselen gazlar sebebi ile ortaya çıkar. Midenin kokuyor olması, kapağın sızdırıyor olması durumunda görülür. En çok gözden kaçan durumlardan birisidir. Özellikle asitli gıdaların çok tüketilmesi, artan obezite problemi ve yanlış beslenme sonrası ortaya çıkan reflü problemlerinde ağız kokusunun ortaya çıktığı bilimsel çalışmalarla gösterilmiştir.^[9][10]
• Tip 4 (nefes): Sistemik dolaşıma giren kokulu kan gazlarının akciğer tarafından yakalanarak nefes ile dışarı atılması ile meydana gelir. Ağız kokusundan çok farklıdır.
• Tip 5 (subjektif): Birey ağzının koktuğunu ısrarla belirttiği halde sosyal çevresinden herhangi birisi bireyde ağız kokusu duymuyorsa ve diş hekimi cihazlar ile bireyde ağız kokusu bulunduğunu doğrulayamıyorsa buna subjektif ağız kokusu adı verilir. İki klinik formu vardır:
  • Nörojenik ağız kokusu: Olfaktör sensör üzerine uyarı bulunduğu halde dışarı emisyonu bulunmayan subjektif ağız kokularıdır. Kemosensor disfonksiyonlar, dorsolingual olfaksiyon, hematojen olfaksiyon, retronasal olfaksiyon bunlara örnek verilebilir.
  • Psikojenik ağız kokusu: Olfaktör sensor üzerine kimyasal uyarının bulunmadığı, halitofobi, olfaktör obsesyon, olfaktör referans sendrom gibi subjektif ağız kokularıdır. Ağız kokusunun en önemli sorularından birisi de dış dünyayı algılamayı sağlayan duyusal sisteme verdiği zarardır. Bu durum özellikle ağız kokusu olan bireylerde koku duyusunda azalma ve dış dünyadaki kimyasal uyaranları farketmede zorluk olarak ortaya çıkar.

Ağız kokusu muayene yöntemleri

Literatürde kabul görmüş ve halen uygulanmakta olan ağız kokusu muayene yöntemleri şunlardır^[11] (ölçüm yöntemleri ile karıştırılmaması gerekir)

Ağız kokusu muayene yöntemleri arasında bireyi ağız kokusu için doktora gitmeye yönlendiren ve iyileştiğini gösteren subjektif (kendi ve çevrenin değerlendirmesi) muayene yöntemlerdir. Diğer yöntemler teşhisi desteklemek, doğrulamak ve prognozu izlemek içindir. (Aydin M, 2016)

1- Bireyin kendisini değerlendirmesi.

Birey kendisinde ağız kokusu bulunduğunu, koku olarak algılıyorsa, sosyal yaşantısı sırasında ağzından koku çıktığını duyuyorsa ölçülebilen (tip 1,2,3,4) ağız kokusunu gösteren bir gaz emisyonu yoksa bile sübjektif tip 5 ağız kokusu hastası olarak değerlendirilir.

2- Bireyin çevresinin sözlü ve sorulmadan yaptığı değerlendirmeler.

Bireyin kendisi ağız kokusuna alışabilir ve kendi kokusunu duymaz olabilir. Bu durumda çevresinin sormadan yaptığı sözlü uyarılar teşhis değeri taşır. Uyarılar sözlü değil ise, ima yolu ile yapıldıysa teşhis değeri yoktur. Bireyin kendisini gören insanların ellerini burunlarına kapattığı veya işaret verdiği veya yüzünü çevirip pencere açtığı şeklindeki ifadeleri tip 5 ağız kokusu belirtisi olabilir.^[12]

3- Organoleptik (hekimin hastasını koklayarak yaptığı) muayene.

Hernekadar literatürde yeri olsa bile oldukça sakıncalıdır. Doktor ve hasta için etik, saygın, seviyeli bir muayene yöntemi değildir. Kalibrasyonu, birimlendirmesi, tekrarlanabilirliği, güvenilirliği yoktur. Sayısız mikroorganizma doktora bulaşabilir. Hastalar bu yöntemden kaçınırlar. Doktorun koku algısı, koku alma yeteneği ve eşik değeri ve koklayabileceği gaz spektrumu her gün aynı değildir.  ^[13]

4- Kimyasal ve enzimatik muayene.

Ağzın içindeki bakteri enzimlerini ölçen BANA ninhidrin gibi testler vardır. Bunlar ağız kokusunu değil bakteri faaliyetlerini ölçer.

5- Halitometrik (cihaz ile yapılan) muayene.

Gaz kromatografisi, elektrokimyasal sensorlu cihazlar ve spektrofotometrikölçümler yapılabilmektedir. En pratik olanı ve klimniklerde yaygın kullanılanı elektrokimyasal sensorlu proratif gaz detektörleridir.^[11]