Allah'ın isimleri

Allah'ın isimleri (Arapça: الأسماء الحسنى, romanize: el-Esmâü'l-hüsnâ), İslam toplumunda, Kur'an ve hadislerde Allah'a izâfe edilen fiil veya sıfatlardan türetilmiş veya doğrudan Allah'ı ifade amacıyla kullanılmış olan isimlerdir. Yalnızca Kur'an'da geçen ilahi isimler yüzden fazlayken hadislerde Allah'a atfedilen başka isimler de bulunmaktadır. Geniş anlamıyla esmâü'l-hüsnâ kavramı bu adların hepsini kapsasa da terim anlamıyla daha çok doksan dokuz ismi içerdiği kabul edilir ve buna mukabil Türkçede çoğunlukla Allah'ın 99 ismi şeklinde bilinir.

Allah'ın 99 ismi.

Kur'an'da isimleri anılan peygamberler ve bunların kitapları kendilerini sıklıkla Yehova'ya bağlamalarına rağmen^[1][2][3] İslam'da Yahve/Yehova ismi kullanılmaz ve bilinmez. Kur'an'da Cebrail, Mikail gibi melek isimleri diğer İbrahimî dinlerde olduğu gibi El (ya da İl) ile bağlantılıdırlar. Kur'an'da da geçen ve İslam'da geleneksel olarak dualara başlarken kullanılan Allahumme, İbranice (olasılıkla) Elohim kelimesinin Arapça telaffuzundan ibaret bir kelimeydi. Elohim İbranicede "majesteleri!" ifadesinde olduğu gibi yüceltme amaçlı çoğul ("Tanrılar!" gibi) olarak kullanılmaktaydı.^{[4] [5]} Yahudilikte Yahve yerine kullanılan isimlerden olan Rab (efendi, ağa) kelimesi de Kur'an'da sıklıkla Allah için kullanılır. Yahve yerine kullanılan kelimelerin On Emir arasında bulunan "Tanrın Yahve'nin adını boş yere ağzına almayacaksın, Yoksa Yahve bunu cezasız bırakmayacak"^[6] ifadesi ile bağlantılı olarak Yahudiler arasında yerleştiği düşünülüyor.^[7] Kuran'da Allah için en sık kullanılan isim/sıfatlardan bir diğeri de (Arap kökenli olmayan) Rahman'dır.^[8][9] Bu sıfat teriminin (Rahmanan/Rahman) bilinen en eski kullanımı Akadca ve Aramice'de Hadad'a adanmış bir yazıtta bulunur.^[10]

İnanış

Ana maddeler: Allah, Kelam, Akait, İslam mitolojisi ve Mistisizm

İslam mistisizminde belirli sayıda tekrar edilerek şifacılıkta,^[11] seyr-i sülukta, duaların kabulü, nazar ve büyü bozma tedavilerinde kullanılır. Kuran'da rakam olarak yer almaz. İslam toplumunda Allah'ın isimleri bu 99 isimden ibaret değildir. Bunların dışında Şafi, Kafi, Hannan, Mennan,^[12] Hüda, mehterde Hazret-i Yezdan, Yunus Emre şiirlerinde Çalab gibi isimler de Allah' için kullanılırlar.

Allah

Yaratıcının özel ismi kabul edilir ve diğer isimler O'na izafe edilir. "Allah gafurdur, rahimdir" denildiğinde bu isim-sıfatların fiilleri de O'na isnat edilerek "Allah rahmet etti" veya etsin şeklinde kullanılır.^[13]

Kaynaklarda

Kur'an'da değişik ayetlerde bu deyim kullanılır:

"En güzel isimler Allah’ındır. O’na o güzel isimleriyle dua edin ve O’nun isimleri hakkında gerçeği çarpıtanları bırakın." (Âraf-180)

"De ki: ister Allah diye çağırın, ister Rahman diye çağırın. Hangisiyle çağırırsanız çağırın, nihayet en güzel isimler O’nundur." (İsra-110)

"Allah, kendisinden başka hiçbir ilâh bulunmayandır. En güzel isimler O’nundur." (Taha-8)

"O, yaratan, yoktan var eden, şekil veren Allah’tır. Güzel isimler O’nundur. Göklerdeki ve yerdeki her şey O’nu tesbih eder. O, güç sahibidir, hüküm ve hikmet sahibidir." (Haşr-24)

Hadislerde:

"Allah'ın 99 ismi vardır. Yüzden bir eksik. Kim bunları sayarsa cennete girer. O tektir, teki sever."^[14]

99 ismin metne ravi tarafından eklendiği, yani hadisin müdrec olduğu ifade edilmiştir. İbn-i Mace'nin de 99 isimden oluşan listesi bulunur ve bu iki ravinin listeleri birbirinden farklıdır. Her iki ravinin farklı isimlerinin toplamı 125 rakamını vermektedir.^[15] Esma-ül Hüsna ile ilgili yazılan eserlerin hemen hepsinde Tirmizi'nin rivayeti esas alınmış ve Müslümanlar arasında meşhur olmuştur.

Tercüme edilmesi, etimoloji ve mitolojik etkileşimler

(Ayrıca bakınız: Kişisel tanrı, Arap mitolojisi, meal)

Kur'an' da da kullanılan isimlerin bir kısmı yabancı kökenli olmakla birlikte yöresel söyleyiş ve yeni anlamsal yüklemelerle Araplaştırılmış (Muarreb) isimlerden oluşur; Allah, Rahman, Halik, Malik, Hakem, Hannan, Sultan, Kebir, Fatır, Fettah, Rab, Hadi, Tevvab, Musavvir, Kuddüs [en] vb.^[16] İthal sözcüklerden oluşan isimlere tercümelerde verilen farklı ve yer yer zorlama anlamlar ile, bazı isimler de insani sıfatlardan arındırmalar (tenzih) ve tanrı aşkı içeren mistik ögeler ilave edilirler. Ahad, Samed, Rahman, Hannan, Mennan birincilere, ikinci gruba da mütekebbir, mümin, tevvab, şekur, celil gibi isimler örnek gösterilebilir. ^{[kaynak belirtilmeli]} Mümin, ismi fail olduğu ve güvenen, inanan anlamına geldiği halde ismi mef'ul olarak güvenilen anlamı verilir. Aynı durum tevbekar anlamına gelen Tevvab, çok şükreden anlamına gelen Şekur için de geçerlidir.

Bu isimlerden bazıları insansı özellikler taşır: Müntakim (intikam alan), Mütekebbir (kibirlenen), Sabur (sabırlı), Celil (Öfkeli) vb.

İslam'da Allah için kullanılan Ahad, Samed, Aziz, Rahman, Malik, Vedud gibi isimler İslam öncesinde Ortadoğu veya komşularında tapınılan Anat, Şamaş, Aziz, Rahman, Molek, Wedd gibi tanrı isimleri ile benzeşir.^[17] Allah ve put isimleri arasında göze çarpan bu ilişkiye dillerin evrimini inceleyen antropolojik araştırmaların aksine olarak İslami teorisyenlerce put isimlerinin Allah'ın isimlerinden türetildiği şeklinde açıklamalar getirilir.^[18] Muazzez İlmiye Çığ put isimlerinin Allah'ın isimlerinden sayılmasının tek tanrıcılığa giden yolda gerçekleştirilen değişimlerden birisi olduğunu kaydeder. O'na göre çok tanrıcı olan Sümerler daha sonra bu tanrıların isimlerini Marduk üzerinde toplarlar ve Marduk'un 50 kadar ismi olur. İlmiye çığ aynı eğilimin Allah'ın isimleri konusunda da yaşandığını söyler ve bir araştırmacının Ahad ve Samed isimlerinin Allah'a atfedilmesi konusundaki analizini aktarır.^[19]

Allah'ın isimleri

Esmâü'l-Hüsnâ

No	Okunuşu	Arapça yazılış	Kelimenin anlamı veya açıklaması
1	Allah	الله	El-ilah kelimesinin zamanla kaynaşmasından türediği düşünülmektedir.
2	Rahmân	الرحمن	Araplaştırılan bir kelimedir.[5] "'Acıyan, merhamet eden, şefkat gösteren, ihsan eden."
3	Rahîm	الرحيم	"'Koruyan, acıyan, merhamet eden."
4	Adil	العدل	"'Türeli, adil, insaflı, aşırı gitmeyen, her şeyi yerli yerince yapan"
5	Afüv	العفو	"'Bağışlayıcı, affedici, cezalandırmaktan vazgeçen anlamına gelmektedir"
6	Âhir	الآخر	"'Son, en son olan, sonuncu"
7	Alîm	العليم	"'Bilgin, çok bilen, bilgisi sonsuz, farkında olan, ilim sahibi."
8	Aliyy	العلي	"'Ulu, yüce, üstün olan. Alî, yüksek, büyük ve yüce olan"
9	Azîm	العظيم	"'Büyük, büyüklük sahibi, sınırsız ve kayıtsız büyüklük, pek azametli."
10	Azîz	العزيز	"'Eren, aziz, izzetli, onurlu." Aziz kelimesinden ayrıca Arapça dil kalıpları kullanılarak Azze, Azize, Muiz, muazzez gibi kelimeler türetilmiştir.
11	Bâis	الباعث	"'Gönderen, ölüleri dirilten."
12	Bâkî	الباقي	"'Bengi, varlığının sonu gelmeyen, süreklilik sâhibi, sonsuza kadar kalan. Varlığının zamansal sonu gelmeyen, ebedî."
13	Bâri	البارئ	"'Yaratan demektir."
14	Basîr	البصير	"'Gören, her şeyi eksiksiz gören."
15	Bâsit	الباسط	"'Gönençleten, ferahlatan, bolluk veren, açan, genişleten demektir."
16	Bâtın	الباطن	"'Gizli, varlığı (zâtı) gizli olan, görünmeyen"
17	Bedî	البديع	"'Örneksiz, emsalsiz yaratan demektir."
18	Berr	البَرّ	"'İyi olan."
19	Cemî	الجامع	"'Toplayıcı, toparlayan, toplayan demektir."
20	Cebbâr	الجبّار	"'Yavuz, acımasız, çokça güç kullanan, cebir yoluyla yapan."
21	Celîl	الجليل	"'Öfkeli, ulu."
22	Dâr	الضار	"'Tutan, sahip"
23	Evvel	الأوّل	"'İlk, varlığı ilk olan. "
24	Fettâh	الفتّاح	"'Alan, fetheden."
25	Gaffâr	الغفّار	"'Örten, günahları bağışlayan, çokça örten. "
26	Gafûr	الغفور	"'Bağışlayıcı, affeden, mağfireti çok olan."
27	Ganî	الغني	"'Varsıl, zengin ya da çok zengin."
28	Habîr	الخبير	"'Salıklı, haberli olan, her şeyin iç yüzünden, gizli tarafından haberdâr olan."
29	Hâdî	الهادي	"'Kılavuz, hidâyet verici, hidâyete kavuşturan."
30	Hâfıd	الخافض	"'Oğul, yukarıdan aşağıya indiren, alçaltan, dereceleri düşüren demektir."
31	Hafîz	الحفيظ	"'Koruyucu'"
32	Hakem	الحكم	"'Yargıcı, hakem, hükmeden."
33	Hakîm	الحكيم	"'Egemen, işleri hikmetli, hikmet sâhibi. "
34	Hakk	الحقّ	"'Gerçek."
35	Hâlik	الخالق	"'Yaratıcı, yoktan vâr eden."
36	Halîm	الحليم	"'Sunlu, (yumuşak huylu) yumuşak davranan, hilmi çok olan demektir."
37	Hamîd	الحميد	"'Övülen, iyi huylu."
38	Hasîb	الحسيب	"'Değerli, hesap gören. Aynı zamanda hesap gören, muhasebeci ve sayman anlamına gelmektedir. Hasîb olarak Allah yeter.” (Ahzâb33/, 39)."
39	Hayy	الحيّ	"'Diri, hayat sâhibi."
40	Kābid	القابض	"'Sıkan, daraltan, darlık veren anlamına gelir."
41	Kādir	القادر	"'Güçlü, kudret sâhibi, istediğini yapmaya muktedir, gücü yeten demektir."
42	Kahhâr	القهّار	"'Üzen, kahreden, kahredici, yok edici. "
43	Kaviyy	القويّ	"'Güçlü,kuvvetli, kudretli, güçlü ve sınırsız kuvvet sâhibi."
44	Kayyûm	القيّوم	"'Değişmeyen, ayakta tutan."
45	Kebîr	الكبير	"'Büyük."
46	Kerîm	الكريم	"'Selek, cömert, çok ikrâm edici, kerem sahibi."
47	Kuddüs	القدّوس	"'Kutsal, pür, saf"
48	Latîf	اللطيف	"'Güzel, ince hoş, nüfuz edici, saydam, güzel, yumuşak, gizli, derin, lütufkâr gibi anlamlara gelir."
49	Mâcid	الماجد	"'Onurlu, ulu ve cömert, şânı yüce anlamlarını taşımaktadır. Kadri ve şânı büyük, kerem ve müsâmahası bol demektir."
50	Mâlik-ül Mülk	مالك الملك	"'Mal sahibi."
51	Mâni	المانع	"'Engelleyici. Mâni, bâzı şeylerin meydana gelmesine müsaade etmeyen, engelleyen demektir."
52	Mecîd	المجيد	"'Ünlü, tanınan"
53	Melik	الملك	"'Han, Kağan"
54	Metîn	المتين	"'Sağlam, metânetli, güçlü."
55	Mu'ahhir	المؤخّر	"'Erteleyen, geride bırakan. "
56	Mucîb	المجيب	"'Gerektiren. Duaya karşılık veren, (el-Bakara, 2/186) kabul eden, icâbet eden demektir."
57	Muğnî	المغني	"'Varsıllaştıran, zenginleştiren, zengin kılan."
58	Muhsî	المحصي	"'Sayan, sayıp döken"
59	Muhyî	المحيي	"'Dirilten, canlandıran."
60	Muîd	المعيد	"'Döndüren. İade eden."
61	Muiz	المعز	"'Ermiş, eren. Aziz kelimesinden türetilen Muiz, izzet ve azizlik veren anlamlarına gelir. (Ayrıntılı bilgi için bkn.Aziz)"
62	Mukaddim	المقدّم	"'Sunan, sunucu, öne geçiren. Mukaddim, öne alan."
63	Mukît	المقيت	"'Besleyen, rızıkları yaratan, bilen, tâyin eden, her yaratılmışın rızkını veren demektir."
64	Muksit	المقسط	"'Doğru, tasarruflu. Muksit, "Bütün işlerini dengeli yapan" anlamına gelir."
65	Muktedir	المقتدر	"'Erkli, güç yetiren, kuvvet sahibi demektir."
66	Musavvir	المصور	"'Tasarlayan, şekillendiren."
67	Mübdî'	المبدىء	"'Varlıklandıran. Mübdî, hiç yoktan ortaya koyan, vâreden, yaratandır. "
68	Müheymin	المهيْمن	"'Denetleyici, kontrol eden"
69	Mü'min	المؤمن	"'İnanan, güvenen. İsim Allah'a izafe edildiğinde (ismi mef'ul) güven veren, güvenilen şeklinde anlamlandırılır."
70	Mümît	المميت	"'Öldüren, can alan. Mümît, öldüren, ölümü her canlıya tâkdir edip bunu uygulayan, yaratıkların ölümünü yaratan, öldüren demektir."
71	Müntakim	المنتقم	"'Öççü, intikamcı. Ancak din bilginlerince intikam alma Allah'a yakıştırılamadığı için "günahkârlara adaletiyle müstahak oldukları cezayı veren" şeklinde açıklamalarla ismin antropomorfik çağrışımı yok edilir."
72	Müteâli	المتعالِ	"'Yüceltilen."
73	Mütekebbir	المتكبّر	Büyüklenen, kibirli. Arapça K.B.R kökünden mütefa'il vezninde türetilen bir kelimedir. Kibirlenen, büyüklenen, gururlu anlamlarına gelir. Aynı kökten türetilen kibir, müstekbir vb. yergi ifade etmekte olup,[20] Tanrı için kullanıldığında ululuk sahibi, her şeyde ve her hadisede büyüklüğünü gösteren anlamları verilir. İsim ayrıca antropomorfik çağrışımlar açısından dikkat çekicidir.""Bütün ihtişamın sahibi, Büyük ve büyüklenen."[21] Mütekebbir, “zatının ve sıfatlarının mahiyeti bilinemeyecek kadar ulu” anlamına gelir.[20]
74	Müzil	المذل	"'Yok eden, zillete düşüren, hor ve hakir eden."
75	Nâfi	النافع	"'Yararlandıran."
76	Nûr	النور	Sümercedir, Arapçalaştırılmıştır. "'Işık'"
77	Râfi	الرافع	"'Yükselten."
78	Rakîb	الرقيب	"'Gözetleyici, kontrol ve gözetim altında bulunduran."
79	Ra'ûf	الرؤوف	"'Esirgeyen, şefkat ve merhamet gösteren. "
80	Reşîd	الرشيد	"'Ergin. "
81	Rezzâk	الرزّاق	"'Azıklandıran."
82	Sabir	الصبور	"'Dayançlı, sabırlı."
83	Samed	الصمد	"'Kendine yeten, her şey kendisine muhtaç olan, kendisi ise hiçbir şeye muhtaç olmayan. Geleneksel meâl çalışmalarında Samed kelimesine birebir tercüme şeklinde anlam verilmez ve "kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayan, ama her şey ona muhtaç olan; tüm canlıların ihtiyaçlarını gideren ve her türlü istekte doğrudan kendisine başvurulan" şeklinde açıklamalarda bulunulur."
84	Şehid	الشهيد	"'Tanık, şahit, gören "
85	Şükür	الشكور	"'Teşekkür edici'"
86	Selām	السلام	"'Esenlik. Selām, İslam sözcüğüyle aynı semantik kökten türer. Her çeşit âfet ve kaderlerden emin olan demektir. Selām ismiyle Allah, her türlü eminliğin, sâlimliğin aslı olup, ayıptan, kusurdan ve her çeşit eksikliklerden uzak olan yüce yaratıcı olduğunu kullarına belli etmiştir. Selam kelimesi aslında barış demektir. İbranicede karşılığı Şalomdur. Selim, Süleyman (Solomon) isimleri bu kökten türemiştir."
87	Semî	السميع	"'İşiten."
88	Tevvâb	التوّاب	"'Dönme, dönücü, çokça tövbe eden, pişmanlık duyan. Allah için kullanıldığında tövbeleri kabul eden şeklinde tercüme edilir."
89	Vâcid	الواجد	"'Vareden, icâd eden."
90	Vâhid	الواحد	"'Tek."
91	Vâlî	الوالي	"'Yöneten, idâre eden."
92	Vâris	الوارث	"'Kalıtçı, vâris, mülkü devralan. "
93	Vâsi	الواسع	"'Genişleten, genişlik veren. "
94	Vedûd	الودود	"'Sevilen. Hud:90 ve Buruc:14 ayetlerinde kullanılmış bir kelimedir."
95	Vehhâb	الوهّاب	"'Armağancı, karşılıksız bolca veren, hîbe eden."
96	Vekîl	الوكيل	"'Saylav, vekalet eden."
97	Velî	الولي	"'Ege, veli, dost."
98	Zâhir	الظاهر	"'Görünen, âşikâr olan."
99	Zülcelâl-i vel-İkrâm	ذو الجلال والإكرام	"'Ulu ve saygın. Zülcelâl-i vel-İkrâm hem azamet, hem de fazl-u kerem sâhibi demektir."

^[22]

Ayrıca bakınız

• Yahudilikte Tanrı isimleri