Arhitas

Arkhytas veya Tarantolu Arhitas (Yunanca: Ἀρχύτας ο Ταραντίνος; d. MÖ 428 - ö. MÖ 347), erken Pisagorcu geleneğin son önemli temsilcisi matematikçi, devlet adamı ve filozoftur. Taranto'da 7 kez art arda komutan seçilmiş nüfuzlu bir siyaset adamı ve Platon'un (Eflatun) arkadaşıdır.^[1] Pisagorcu filozoflar arasında yer alan ve Sokrates'ten sonra yaşamış olmasına rağmen Sokrates öncesi düşünürler içinde ismi yer edinmiş olan filozof. Pisagorcular evreni matematiksel bir dizgeyle açıklama eğilimde olmuşlar ve bu yönde bir tür sezgiciliğe ve mistisizme varmışlardır. Demokritos'un düşüncelerinin aksine Pisagorcular evreni madde ile bir sayma eğilimde olmuşlar ve duyumların yanıltıcılığını öne sürmüşlerdir. Bu yönde bir eleştirel yaklaşım Arkhytas ve yandaşlarında görülür. "Nesnelerin gerçek niteliklerini dokunma duyumuzla ya da başka duyumlarla bilemeyiz" önermesini geliştirmişlerdir. Matematik, fizik, müzik felsefesi, mekanik, siyaset alanlarında etkili olmuştur.

Tarantolu Arkhytas
Doğum	MÖ 428 Taranto
Ölüm	MÖ 347
Milliyet	Yunan
Kariyeri
Dalı	Matematik, siyaset, felsefe
Etkilendikleri	Pisagor, Eflatun

Yaşamı

Arkhytas Taranto'da doğmuş ve tüm yaşamını burada geçirmiştir. Bunun yanında Arkhytas'ın ailesi ve yaşamı hakkındaki bilgiler oldukça kısıtlıdır. Suda (10. yüzyıl Bizans Ansiklopedisi)'da Arkhytas'ın babasının adı Hestiaeus olarak geçmektedir. Eğitimini hangi eğitmenlerden aldığı hakkındaki kesin bilgiler de oldukça az olmakla birlikte Pisagorcu olduğundan dolayı muhtemelen o dönemin önemli Pisagorcu felsefecilerinden olan ve aynı dönemde Taranto'da bulunmuş olan Philolaos (MÖ 470 - MÖ 385) tarafından eğitildiği çıkarımı yapılmaktadır. Aynı çıkarımdan yola çıkarak Krotonalı Eurytus'tan da bir dönem eğitim aldığı tahmin edilmektedir. Bilinen tek öğrencisi Knidoslu (Datça Yarım adası, Muğla) Eudoksos'tur. Arkhytas döneminin önemli devlet adamlarındandır. Yedi kez halk oylamasıyla generalliğe seçilmiştir. Bir gemi yollayarak Eflatun'u Siraküza tiranı Dionysius II'nin elinden kurtarmıştır (MÖ 361). Nasıl öldüğü ve ölüm nedeniyle ilgili kesin kayıt bulunmamaktadır.^[2]

Bilimsel katkıları

Arkhytas matematik prensiplerini mekaniğe uygulayan ilk kişidir. Bunu yaparken de problemleri sisteme indirgeyerek geometri yoluyla çözüm yolları aramıştır.^[3]

Delos Problemi

Arkhytas'ın geometriye bilinen en önemli katkısıdır. Delos problemi bir antik Yunan efsanesine dayanmaktadır. Efsaneye göre Delos'ta bir salgın hastalık hüküm sürer ve halk bu hastalığa çare bulmak için Delfi kahinine başvurur. Kahinin verdiği yanıt eğer Delos'taki küp şeklindeki sunak'ın iki katı büyüklüğünde başka bir küp sunak yaparlarsa hastalığın adayı terk edeceğidir.^[4] Arkhytas bu problemi üç boyutlu geometriyi kullanarak üç farklı yüzey vasıtasıyla çözmüştür. Yaşadığı çağ göz önüne alındığında Arkhytas'ın bu problemi çözüm yolu oldukça kayda değerdir.^[5]