Artçı deprem

Sismolojide, artçı deprem veya artçı şok, ana şokla aynı bölgede meydana gelen ve ana şokun etkileriyle yer değiştiren kabuğun uyum sağlaması sonucu oluşan, daha küçük depremdir. Büyük depremler, yüzlerce hatta binlerce aletsel olarak tespit edilebilen artçı şoka sahip olabilir ve bu artçı şokların büyüklüğü ve sıklığı, tutarlı bir modele göre zamanla azalır. Bazı depremlerde ana kırılma iki veya daha fazla aşamada gerçekleşir ve bu durum birden fazla ana şoka yol açar. Bu tür depremler "çift deprem" olarak adlandırılır ve genellikle artçılardan, benzer büyüklüklere ve neredeyse özdeş sismik dalga formlarına sahip olmalarıyla ayırt edilirler.

Artçı depremlerin dağılımı

Çoğu artçı şok, fay kırılmasının tam alanı üzerinde yer alır ve ya fay düzleminin alanı boyunca ya da ana şokla ilişkili gerilimden etkilenen hacim içindeki diğer faylar boyunca meydana gelir. Tipik olarak artçı şoklar, fay düzleminden kopma uzunluğuna eşit bir mesafeye kadar bulunur.

Artçı depremin boyutu ve zaman sıklığı

Artçı şokların oranları ve büyüklükleri, köklü birkaç ampirik yasayı takip eder.

Omori Yasası

Artçı sarsıntıların sıklığı, ana şoktan sonra geçen sürenin tersiyle orantılı olarak kabaca azalır. Bu ampirik ilişki ilk olarak 1894 yılında Fusakichi Omori tarafından tanımlanmış olup Omori yasası olarak bilinmektedir.^[1] Şu şekilde ifade edilir:

${\displaystyle n(t)={\frac {k}{c+t}}}$

burada k ve c deprem dizileri arasında değişen sabitlerdir. Omori yasasının şu anda yaygın olarak kullanılan değiştirilmiş bir versiyonu, 1961'de Utsu tarafından önerildi.^[2][3]

${\displaystyle n(t)={\frac {k}{(c+t)^{p}}}}$

burada p, bozunma oranını değiştiren ve tipik olarak 0,7-1,5 aralığına düşen üçüncü bir sabittir.

Bu denklemlere göre artçı sarsıntıların oranı zamanla hızla azalmaktadır. Artçı şokların oranı, ana şoktan bu yana geçen zamanın tersiyle orantılıdır ve bu ilişki gelecekte artçı şokların meydana gelme olasılığını tahmin etmek için kullanılabilir.^[4] Yani ilk gün artçı sarsıntı olasılığı ne olursa olsun, ikinci gün ilk günün olasılığına 1/2, onuncu gün ise ilk günün olasılığına yaklaşık 1/10 olacaktır (p = 1'e eşit).

Båth Yasası

Artçı şokları tanımlayan diğer ana yasa, Båth Yasası olarak bilinir ^[5][6] ve bu, bir ana şok ile onun en büyük artçı şoku arasındaki büyüklük farkının, ana şok büyüklüğünden bağımsız olarak yaklaşık olarak sabit olduğunu, tipik olarak 1,1-1,2 Moment magnitüd ölçeği kadar fark olduğunu belirtir.

Gutenberg-Richter kanunu

Ana madde: Gutenberg-Richter kanunu

b = 1 için Gutenberg-Richter yasası

Artçı şok dizileri aynı zamanda tipik olarak, belirli bir zaman diliminde bir bölgedeki depremlerin büyüklüğü ve toplam sayısı arasındaki ilişkiyi ifade eden Gutenberg-Richter boyut ölçeklendirme yasasını da takip eder.

${\displaystyle \!\,N=10^{a-bM}}$

Nedir:

• ${\displaystyle N}$ olayların sayısı bundan büyük veya eşittir ${\displaystyle M}$
• ${\displaystyle M}$ büyüklük
• ${\displaystyle a}$ ve ${\displaystyle b}$ sabitlerdir

Özetle, bir ana şoktan sonra daha fazla küçük artçı şok ve daha az büyük artçı şok meydana gelir.

Artçı sarsıntıların etkisi

Artçı şoklar tehlikelidir çünkü genellikle tahmin edilemezler, büyük olabilirler ve ana şoktan zarar gören binaları çökertebilirler. Daha büyük depremler daha fazla ve daha büyük artçı şoklara neden olur ve özellikle sismik açıdan sessiz bir bölgede büyük bir olay meydana geldiğinde artçı şoklar yıllarca veya hatta daha uzun sürebilir.

Artçı sarsıntıların psikolojiye etkisi

Büyük bir deprem ve artçı şokların ardından pek çok kişi aslında deprem olmamasına rağmen "hayalet deprem" hissettiğini bildirir. "Deprem hastalığı" olarak bilinen bu durumun kinetozise bağlı olduğu düşünülür ve genellikle sismik aktivitenin azalmasıyla ortadan kalkar.^[7][8]

Ayrıca bakınız

• Öncü deprem