Arikanda

Arikanda, Arycanda veya Arykanda (Grekçe: Ἀρύκανδα veya Ἀρυκάνδα) Antalya il sınırları Finike ilçesi yakınlarındaki Likya antik kent. Elmalı - Finike kara yolunun tam yarısında bulunan Arifköyünün Aykırıçay mahallesine yakın bir ören yeridir. Tarihi Bakır Çağı'na kadar geri gitmektedir ve şehrin adı yerli Anadolu dillerinden olan Luvice'de “yüksek kayaların yakınındaki yer” anlamına gelir.^[1]

Arikanda
Arycanda
Arykanda

Grekçe: Ἀρύκανδα veya Ἀρυκάνδα
Arykanda ören yeri
Arikanda Türkiye haritasındaki konumu.
Diğer adı	Arykawanda
Konum	Finike, Antalya,  Türkiye
Bölge	Likya
Koordinatlar	36°30.77′K 30°3.59′D
Tür	Yerleşim yeri
Tarihçe
Kuruluş	MÖ 2000
Devir(ler)	Geç Kalkolitik- Erken Bronz Çağı
Kültür(ler)	Orta Asya, Roma
Olay(lar)	Arykanda’nın Likya Birliğine dahil bir şehir olarak sikke basması
Sit ayrıntıları
Buluntu(lar)	Traianeum, akropolis, bronz sikke
Arkeologlar	Ankara Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Cevdet Bayburtluğlu
Durum	Restore
Kamusal erişim	Açık
Arykanda arkeolojik sit, antik kent bağlılığı Antalya Müze Müdürlüğü  ülkesi Türkiye  içinde bulunduğu idari birim Antalya, Finike  konumu Likya  içinde/üzerinde bulunduğu fiziksel yer Akdeniz Bölgesi  konum koordinatları   korunmuşluk durumu korunmuş

Arykanda

Tarihi

Antik Kent'in tarihi hakkında en yeni araştırma ise Likya Antik Kentleri hakkında uzun süreli araştırma yapan Belgesel yönetmeni Tekin Gün, Arikanda Antik Kent ve çevresindeki arkeolojik bulgular ve nümismatik veriler bizi MÖ 2000'li yılların başlarında temellerinin atıldığını ve yerleşim izlerinin olduğuna işaret etmektedir. Likya dilinde Ary-ka-wanda diye anılan kent, son yıllarda Limyra ve Patara'da ele geçen Geç Kalkolitik- Erken Bronz Çağı baltaları genel olarak bu bölgenin yoğun, olarak iskan edildiğini anlatmakta. Arkeolojik bulgular ve Nümismatik veriler ışığında bakılırsa, Kentte çıkan sikkeler üzerindeki betimlemeler, bazı yazıtlar Kent'in kuruluş tarihini İÖ 2. yüzyılda Arikanda'nın Likya Birliğine dahil bir şehir olarak sikke bastığı bilinmektedir.

Geç bronz

İlk yerleşme zamanına ait arkeolojik ve yazılı kaynaklara dayanan bilgi bulunamayan Arikanda'nın filolojik yönden yerli bir isim oluşu ile eski bir yerleşme yeri olduğu bilinmektedir. Arykanda, adının sonundaki "-anda" ekiyle Anadolu kökenli olduğunu belli eden, tarihi MÖ 2. binyıla kadar uzanan eski bir Likya kentidir.^[2] Zamanın yerlileri Arikanda'ya 'Arykawanda' olarak adlandırdıkları bilinmektedir.^[3]

Demir Çağı

Kentteki en eski kalıntılar ve buluntular MÖ 6. veya 5. yüzyıllara aittir. Arkeolojik kanıtlar, Arykanda'nın MÖ 3. yüzyılda bir şehir haline geldiğini göstermektedir. Bu dönemde kent, agora, bouleuterion (meclis binası), küçük bir stadyum, tapınaklar ve sonunda güzel bir tiyatro gibi tipik Yunan anıtlarına kavuşmuştur.

Roman period

Arykanda, Roma döneminde en parlak zamanını yaşamıştır. Zenginliğinin, ticaret yollarından ve yakınlardaki ormanlardan elde edilen keresteden geldiği düşünülmektedir.^[4] Kenti savunmak için şehir surları bulunmuyordu; olası tek savunma özelliği, şehrin en yüksek noktasındaki tek bir gözetleme kulesiydi.

MS 3. yüzyılda şiddetli bir depremle ağır hasar gören kent, kısmen terk edilmiştir.^[5] Ancak bazı kısımları varlığını sürdürmüş ve refahını korumuştur. Erken Hristiyan bazilikaları, yerleşimin arkeolojik literatürde modern Arif köyü (veya Aruf) yolu güneyindeki yeni bir alana taşındığı MS 6. yüzyıl Bizans dönemine kadar inşa edilmeye devam etmiştir.

Antik Arykanda'da Görülecek Yerler

Antik Likya kenti Arykanda, hem Hellenistik hem de Roma dönemlerine ait etkileyici kalıntılara ev sahipliği yapar.

Akropol

Akropolde, kentin Hellenistik ve daha eski dönemlerine ait kalıntılar bulunur. Bunlar arasında Helios Tapınağı, bouleuterion (meclis binası), prytaneion (yönetim binası), dükkanlarıyla birlikte üst agora ve kazılmış birkaç ev yer alır.

Aşağı Şehir (Roma Dönemi Kalıntıları)

Aşağı şehir, çoğunlukla Roma dönemine ait yapıları barındırır:

• Yedi Hamam: Çeşitli boyutlarda yedi hamam yapısı bulunmaktadır. En alttaki terasta yer alan anıtsal hamam kompleksi, kemer dizisiyle neredeyse sağlam bir şekilde günümüze ulaşmıştır ve spor salonuyla aynı kompleks içindedir. Kentin nüfusu bu kadar çok hamam için küçük olduğundan, bu hamamların kıyıdan gelen turistler için bir çekim merkezi olduğu düşünülmektedir.
• Su Kemeri: Hamamlara Beydağı'ndan su taşıyan bir su kemeri vardı.^[6]
• Aşağı Agora: Geniş ve düz bir alana sahip olan aşağı agoranın doğu kısmındaki bazı dükkanlar hala görülebilir. Odeon'un güneyinde yer alan bu agora, üç tarafı portikolarla çevriliydi. Ortasında Tyche Tapınağı'nın kalıntıları bulunur.
• Tiyatro: MÖ 1. yüzyılda inşa edilen tiyatro, mükemmel durumdadır. 20 oturma sırasına sahip olup 7 bölüme ayrılmıştır. Her sıranın kenarlarında koruyucu tenteleri desteklemek için kullanılan delikler vardır.
• Odeon: MS 2. yüzyıla tarihlenen Odeon'un ana girişi güneyde, üçlü bir portaldan geçilerek sağlanıyordu. Bir zamanlar çok süslü bir yapı olan Odeon'un iç kısmı ortostatlarla kaplıydı, duvarları, orkestrası ve oturma yerleri renkli mermerlerle kaplıydı. Giriş kapısının üzerinde, kazılarda keşfedilen ve şimdi Antalya Arkeoloji Müzesi'nde sergilenen bir blokta İmparator Hadrianus'un bir portresi yer almaktadır.
• Stadyum: Hellenistik döneme ait olan stadyum, tiyatronun üzerinde yer alır ve sadece bir tarafında oturma yerleri bulunan bir koşu parkuru şeklindedir. Normal bir stadyumdan daha küçük olup, 106 metre uzunluğunda ve 17 metre genişliğindedir.
• Trajan Tapınağı: Kutsal ilan edilmiş İmparator Trajan'a adanmış bir tapınak.
• İki Nekropol (Mezarlık Alanı): Alanın girişindeki nekropol, zengin süslemelere sahip bir dizi anıtsal mezar anıtıyla oldukça ilgi çekicidir. Doğu nekropolünde tonozlu anıtsal mezarlar, tapınak-mezarlar ve lahitler bulunurken, batı nekropolünde kaya oyma mezarlar ve tonozlu mezarlar yer alır.
• Roma Evleri: Antik şehirde en az dört adet geç döneme ait zengin Roma evi bulunmuştur. Bu evlerin sahipleri ayrıcalıklı kişilerdi. 2017 yılında, şehre hakim, sekiz büyük odaya sahip ve MS 5. yüzyıla tarihlenen prestijli bir Roma evi keşfedildi.^[7] Bu ev, 435 yılında bir yangınla tahrip olmuştu. Özel bir hamamın yanı sıra, ücretli müşterilere açık ticari bir umumi hamamı da içeriyordu. Avluda manzaralı bir havuz da vardı. Ev sahibinin adı olan Pierus, bir taban mozaiğinde bulunmuştur.

Tiyatroyu çeşitli yönlerden gösteren çok sayıda resimden biri, tiyatro binasının bir kısmı, önü, yanları, Doğu ve batı duvarlarında kapılar var.

Yerleşim

Arikanda kenti, Şahinkaya diye bilinen sarp bir kaya yüzeyinin dibinden başlayan, güneye eğimli arazi üzerinde yer almaktadır. Kentte en üst seviyede yer alan yapı, Şahinkaya'nın güney batı eteğindeki gözetleme kulesidir.^[8]

Arikanda'nın en üst teraslarından birinde tek taraflı oturma yerine sahip, koşu pisti belirli bir kısımdan sonra trapez şeklini alan bir stadion bulunmaktadır. Ortasına yakın yerdeki merdivenle aşağıdaki teraslara bağlanan stadionun bir altındaki terasta ufak, fakat çok iyi korunmuş tiyatro yer almaktadır. Tiyatronun alt terasında odeon ve buna ulaşan merdivenli yol vardır. Odeonun önündeki portiko, köşeli bir U harfi yaparak agorayı çevreler. Arikanda'da resmi ve özel yapıların kapladığı alanın birkaç katını nekropol kaplar.

Mimari yapılar

Doğu batı yönü

• Gözetleme Kulesi
• Ticaret Agorası
• Helios Tapınağı
• Meclis Binası
• Arşiv Yapı
• Sebastıon Kutsal Evi
• Mağara Mezarlar
• Su Sarnıcı

Trajaneum. Nişli duvarlarla çevrili bir alanın ortasında tapınak kalıntıları Tapınağın bir podyumu vardır. Arycanda'da bulunan mimari süslemeler ve bir yazıt göz önüne alınarak yapıya "Traianeum" adı verilmiştir. Yamaçtaki kot farklılığından dolayı Traianeum'un güneyindeki alt terasa Latrina (klozet) inşa edilmiştir. Bir sırada altı odası vardır.

Araştırma

İlk arkeolojik araştırma İngiliz araştırmacı Charles Fellows, 1838'de Arikanda ve çevresinde bulunan mezar-şapel yazıtlarını ve Nümismatik (sikke) verilere dayanarak Arikanda'yı keşfetmiştir.

Arikanda antik kentin kazılarında Prof. Dr. Cevdet Bayburtluoğlu'nun çok emeği geçmiştir. Bu antik kent, Ankara Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Cevdet Bayburtluğlu ile özdeşleşmiştir.

Nekropoldeki tonoz örtülü mezar odalarının dışında lahitlere de rastlanır. Birbirlerine teras görevi gören mezar binalarının en alt terasında ikinci katına kadar ayakta kalmış büyük bir hamam yer almaktadır.

Şehrin en ilginç kalıntılarından bir diğeri de Aykırıçay kaynağının bulunduğu yerde, kayalığın yüzündeki su yollarıdır.

Buluntular

Ören yeri Arikanda yerleşiminin 2018 yılı kazı sezonunda akropolis içinde yapılan çalışmalar, alanın kuzeyden sınırlayan dik kayalığın önündeki üst terasta yer alan konut, yüzeydeki izlerden doğu-batı yönünde anakayaya oyulmuş üç birimden oluştuğu görülmüştür. 6,47 x 8,32 m. ölçülerinde ve doğu-batı yönündeki dikdörtgen planlı orta birimin kazısı tamamlanmış olup doğu, kuzey ve batı yönlerinde anakayanın kesilmesi ile oluşturulmuş yapının güney duvarı kaba yonu taşlarla örülmüştür. Kuzeyden güneye doğru 2,52 m. ye kadar 880,56 m. kotunda mekânın anakaya zeminine ulaşılmış, mekânın anakaya zemininde kabzası bronz olan demir hançer ve hançerin hemen altında MS 244-249 yılları arasına tarihlendirilen bronz Roma Eyalet sikkesi in-situ olarak bulunmuştur. 2,52 m.'den 3,71 metreye kadar ise teras genişletilerek yakın çevreden alınan daha erken döneme tarihlenen buluntular ise zemin dolgu malzemesi olarak kullanıldığı tespit edilmiştir. Zemin dolgusunda, örneklerini Lykia Bölgesi'nde Ksanthos, Patara ve Hacımusalar Höyüğü'nün Hellenistik tabakalarından tanıdığımız iki bronz ok ucu ve on iki sikke ele geçmiştir. Bu sikkelerden dördü MÖ 4. yüzyıla, ikisi MÖ 3. yüzyıla ait olduğu ayrıca beş sikkenin MÖ 1. yüzyıl, iki sikkenin MS 2.- 3 yüzyıl ile tarihlendirilmektedir. Mekânın zemin dolgusunda ele geçirilen sikkelerden MÖ 4. yüzyıla tarihlenenler Makedonia Krallığı, MÖ 3. yüzyıla tarihlenenler ise Ptolemaios ve Seleukos krallıklarına ait olarak tarihlendirilmiştir. Sikkelerle uyumlu olarak zemin dolgusunda tespit edilen seramikleri değerlendirdiğimizde de çoğunluğunun Geç Klasik ve Hellenistik Dönemde kullanılan siyah astarlı kaplara ait parçalar olduğu saptanmıştır. Mekânın taban kontekstinde ele geçirilen buluntular dikkate alındığında ise yapının Geç Hellenistik - Erken Roma Döneminde inşa edildiği ve MS 3. yüzyıl sonuna kadar kullanımının devam ettiği anlaşılmaktadır.^[9]

Galeri

• 
  Arycanda Tiyatrosu Panorama
• 
  Arycanda Tiyatrosu Panorama
• 
  Gorgon kafası ile dekore edilmiş mezar
• 
  Arykanda Genel Görünüm
• 
  Arycanda hamam içerisinden
• 
  Arycanda konutlar
• 
  Arykanda avlu mozaiği
• 
  Arykanda avlu mozaiği
• 
  Arykanda avlu mozaiği
• 
  Arykanda agora
• 
  Arykanda Basilica mozaiği
• 
  Arycanda Traianeum
• 
  Arykanda mezar 1
• 
  Arykanda anıtsal mezar
• 
  Anıtsal mezar giriş detayı

Arykanda Piskoposluğu ve Titüler Piskoposluk

Arykanda, Roma'nın Likya eyaletinde yer aldığı için, piskoposluğu eyaletin başkenti olan Myra metropolitliğine bağlı bir suffragan (yardımcı) piskoposluktu.

Eski Piskoposluk Dönemi

• İkinci İznik Konsili (787): Arykanda piskoposunun katılmadığı bu konsilde, onun adına Deacon Petrus tarafından imzalar atılmıştır.
• Fotiyen Konstantinopolis Konsili (879): Arykanda'nın bir diğer piskoposu olan Theodorus, bu konsile katılmıştır.^[10][11]

Titüler Piskoposluk Dönemi

Günümüzde artık yerleşik bir piskoposluk merkezi olmayan Arykanda, Katolik Kilisesi tarafından unvanlı piskoposluk (titular see) olarak listelenmektedir.^[12]

Bu piskoposluk, 1921 yılında ismen yeniden ihya edilmiştir. Şu anda bu titüler piskoposluk makamı boştur.