Aydın

Bu madde şehir hakkındadır. İl için Aydın (il) sayfasına bakınız. Başlığın diğer anlamları için Aydın (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Aydın, Türkiye'nin Aydın ilinin merkezi olan şehirdir. Ege Bölgesinde yer alan ve turizm ile tarım açısından en gelişmiş illerdendir.

Aydın
Şehir
Yukarıdan aşağıya: Aydın Anıtı, Tralleis, Afrodisias, Didim, Apollon Tapınağı, Kuşadası
Aydın'ın Türkiye'deki konumu
Aydın (il) haritası
Aydın Türkiye haritasında göster Aydın Aydın (Avrupa) Avrupa haritasında göster
Koordinatlar: 37.728333°K 27.937222°D / 37.728333; 27.937222
Ülke	Türkiye
İl	Aydın
İlk yerleşim	MÖ 3. binyıl
İdare
• Tür	Belediye başkanı-meclis
• Organ	Belediye meclisi CHP (32) AK Parti (24) MHP (13) İYİ Parti (12)
• Belediye Başkanı	Özlem Çerçioğlu (AK Parti)
Rakım	64 m
En alçak nokta	0 m (0 ft)
• Sıra	.
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TRS)
Posta kodu	09XXX
Alan kodu	256
ISO 3166 kodu	TR-09
Plaka kodu	09
GSYİH (nominal)	2018[1]
• Toplam	₺35,2 milyar (21.)
• Kişi başı	₺32.362 (40.)
İGE (2013)	0,541[2] düşük · 24.
İklim	Csa[3]
Resmî site Aydın Büyükşehir Belediyesi

Etimoloji

Aydın'ın eski isimleri Tralleis ve Güzelhisar olup 14. yüzyılda Anadolu Beylikleri döneminde kurulan Aydınoğulları beyliği döneminde ismi Aydın olarak değişmiştir. Herodot, Aydın ili ile ilgili “Bizim yeryüzünde bildiğimiz en güzel gökyüzünün altı ve en güzel iklimin bulunduğu yer” demiştir. Evliya Çelebi ise “Dağlarından yağ, ovalarından bal akar” demiştir.

Tarihçe

Aydın, çeşitli uygarlıklara ev sahipliği yapmıştır. Antik Çağ'da Afrodisias, Milet, Didyma, Nysa, Priene, Magnesia gibi önde gelen kentler Aydın ilinin sınırları içerisinde bulunmaktaydı. Bugünkü Aydın, Tralleis Kenti ile birlikte MÖ 2500 yılında Hititler zamanında gelişmiş; MÖ 8. yüzyılda Lydia zamanında da en parlak çağını yaşamıştır. Selçuklu Hanedanıyla birlikte Türk uygarlığının kültür varlığı ve eserleriyle donatılmıştır.

Aydınoğulları zamanında şehrin adı Aydın Güzelhisarı olmuş, daha sonra Aydın adını almıştır. 1811'de İzmir, Saruhan (Manisa), Menteşe (Muğla), Antalya, Isparta sancaklarını kapsayan eyaletin merkezi oldu. Kurtuluş Savaşından sonra 1923 yılında Aydın müstakil vilayet olmuştur.

Cumhuriyet dönemi

1987 yılında çıkarılan 3392 sayılı kanun ile Buharkent ve İncirliova,^[4] 1990 yılında çıkarılan 3644 sayılı kanun ile de Karpuzlu, Köşk ve Yenihisar ilçeleri kuruldu.^[5] Yenihisar ilçesinin adı 1997 yılında 4235 sayılı kanun ile Didim olarak değiştirildi.^[6] 2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile merkez ilçe kaldırılarak aynı sınırlara sahip Efeler ilçesi kuruldu. Yine aynı kanun ile Aydın'da sınırları il mülki sınırları olan büyükşehir belediyesi kuruldu ve 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesi çalışmalarına başladı.^[7]

İklim

Aydın iklimi
Aylar	Oca	Şub	Mar	Nis	May	Haz	Tem	Ağu	Eyl	Eki	Kas	Ara	Yıl
En yüksek sıcaklık (°C)	23,2	25,2	32,4	35,4	40,2	44,4	44,6	43,8	43,3	37,8	30,7	25,9	44,6
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C)	13,2	14,7	17,9	22,5	28,1	33,3	36,1	35,7	32,0	26,2	19,7	14,6	24,5
Ortalama sıcaklık (°C)	8,2	9,3	11,8	15,8	20,9	25,9	28,4	27,6	23,5	18,4	13,3	9,6	17,7
Ortalama en düşük sıcaklık (°C)	4,3	4,9	6,7	10,0	14,2	18,1	20,5	20,2	16,7	12,7	8,7	5,8	11,9
En düşük sıcaklık (°C)	−7,6	−5,4	−5	−0,8	4,6	8,4	13,4	11,8	7,6	2,0	−2	−5,3	−7,6
Ortalama yağış (mm)	108,6	93,8	70,4	52,9	36,5	13,5	3,9	2,3	13,1	44,2	83,9	120,9	644
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü[8]

Nüfus

Bu veriler Aydın ilinin şehir merkezinin nüfus verileridir. İl nüfusu için Aydın (il) sayfasına bakınız.

Yıl	Toplam	Şehir	Kır
1927[9]	70.733	11.978	58.755
1935[10]	92.988	15.086	77.902
1940[11]	99.819	17.732	82.087
1945[12]	105.155	18.504	86.651
1950[13][a]	75.100	20.161	54.939
1955[14]	89.877	27.391	62.486
1960[15]	105.027	35.527	69.500
1965[16]	123.322	43.483	79.839
1970[17]	135.208	50.566	84.642
1975[18]	154.271	59.579	94.692
1980[19]	173.918	74.021	99.897
1985[20]	201.448	90.449	110.999
1990[21][b]	165.712	107.011	58.701
2000[22]	208.341	143.267	65.074
2007[23]	231.884	168.216	63.668
2008[24]	235.376	171.242	64.134
2009[25]	243.037	179.425	63.612
2010[26]	251.891	188.337	63.554
2011[27]	255.292	191.037	64.255
2012[28]	259.786	195.951	63.835

2012 yılında Aydın büyükşehir statüsü kazanıp ilin tamamı büyükşehir sınırlarına girmiştir ve merkez ilçenin ismi Efeler olarak değiştirilmiştir.

Ekonomi

Aydın ekonomisinin temelini tarım, hayvancılık ve turizm oluşturur. Şehir 2018 yılı verilerine göre gayri safi yurt içi hasıla bakımından ₺35,2 milyar ile ülkenin yirmi birinci büyük ili oldu.^[1] Kişi başına düşen gelirde ise ₺32.362 ile kırkıncı sırada yer almaktadır.^[1] 2013 yılı İnsani Gelişme Endeksi verisine göre Aydın, elde ettiği 0,541 puanla yirmi dördüncü sırada yer aldı.^[2]

Tarım ve hayvancılık

Aydın ili; yağlık zeytin, incir, kestane, kereviz üretiminde Türkiye'de 1. sırada; pamuk ve çilek üretiminde 2. sırada; taze börülce ve sofralık zeytin üretiminde ise 3. sırada yer almaktadır.^[29]

Sanayi

Tarım, gıda, tekstil ürünleri, makine ve ekipman, otomotiv yan sanayi ve beyaz eşya üretimi Aydın ilinin sanayisinin ana kalemlerindendir.

Turizm

Dilek Yarımadası-Büyük Menderes Deltası Millî Parkı

Turizm, tarımdan sonraki ikinci önemli gelir kaynağıdır. Yaklaşık 680 konaklama tesisinde 78.000 yatak kapasitesi bulunmaktadır. Ayrıca Kuşadası'nda 54.000, Didim'de 42.000 yazlık konut bulunmaktadır. 2011 yılında 5,5 milyon turist Aydın iline gelmiştir. Dilek Yarımadası Milli Parkı, Kuşadası ve Didim plajları önemli sahillerdir.

İlde 10 müze bulunmaktadır. Bunlar; Adnan Menderes Müzesi, Aydın Arkeoloji Müzesi, Yörük Ali Efe Müzesi, Afrodisias Müzesi, Karacasu Etnoğrafya Müzesi, Milet Müzesi, Çine Kuvâ-yı Milliye Müzesi, Çine Arıcılık Müzesi, Nazilli Etnoğrafya Müzesi ve Kuşadası Zeytin ve Zeytincilik Müzesi'dir.

Ören yerleri açısından da oldukça zengindir. Bunlar; Afrodisias (Karacasu), Alabanda (Çine), Alinda (Karpuzlu), Apollon Tapınağı (Didim), Gerga (Çine), Harpasa (Nazilli), Magnesia (Ortaklar), Mastaura (Nazilli), Milet (Didim), Nysa (Sultanhisar), Priene (Söke) ve Tralleis (Efeler)'dir.

Aydın Adnan Menderes Üniversitesi logosu.

Kültür

Mutfak

Ana madde: Aydın mutfağı

Ağız

Halk Aydın ağzı konuşmaktadır. Nazal n (ñ) sesi kullanımı ve r sesinin yutulması belirgin özellikleridir.

Türküler ve halk oyunları

Yöreye ait Zeybek dansları ve zeybek müzikleri bulunmaktadır.

Kardeş şehirler

• Bügülme, Tataristan
• Batı Vilayeti, Sri Lanka
• Le Havre, Seine-Maritime

Notlar

1. Germencik ve Koçarlı ilçelerinin kurulması ile nüfus azalmıştır.
2. İncirliova ve Köşk ilçelerinin kurulması ile nüfus azalmıştır.