Loading AI tools
Türkiye'nin Ege Bölgesi'nde bir il Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Aydın, Türkiye'nin bir ilidir. Merkezi Efeler olan ilin kuzeyinde İzmir, kuzeydoğusunda Manisa, doğusunda Denizli, güneyinde Muğla illeri, batısında ise Ege Denizi bulunmaktadır. 2024 itibarıyla 1.161.702[2] kişilik nüfusuyla Ege Bölgesi'nin üçüncü büyük ilidir. 17 ilçesi vardır.
| Aydın | |
|---|---|
 İlin Türkiye'deki konumu | |
 İl sınırları haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| Coğrafi bölge | Ege Bölgesi |
| İl merkezi | Aydın |
| İdare | |
| • Vali | Hüseyin Aksoy |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 8117 km² |
| Nüfus | |
| • Toplam | 1.041.979 |
| • Kır | - |
| • Şehir | 1041979 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 256 |
| İl plaka kodu | 09 |
Resmî site Aydın Valiliği | |
Aydın 37°K 27°D koordinatlarında yer alır. Aydın ilinin yüzölçümü 8.116 km2'dir.[3] Kuzeyinde İzmir, kuzeydoğusunda Manisa, doğusunda Denizli, güneyinde Muğla illeri, batısında Ege Denizi yer alır. Ortalama deniz seviyesi 64 metredir.
Aydın'da 395.494 hektar alanda sulu tarım yapılmaktadır. Zeytin ve meyvelikler en geniş alanı kaplar.
Ege Denizi'ne doğru dik uzanan dağlar ve bunları ayıran ovalardan oluşur.
Aydın'da bitki örtüsü Akdeniz ikliminin karakteristiğindedir. Yüzölçümünün yarıya yakını maki ve ormanlar ile kaplıdır. Makilik alanlar bodur ağaç ve çalılar ile kaplıdır. Orman alanları ise piynar,meşe, çınar, karaçam, kızılçam, fıstık çamı, ıhlamur, kestane,Defne, gibi ağaçlarla kaplıdır.
Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçen Akdeniz iklimi (Köppen: Csa) etkilidir.[4] Bu iklim şartları ve topoğrafik yapı Aydın ve çevresinde iki ayrı bitki topluluğunun (maki ve orman) gelişmesine neden olmuştur. Kar yağışı ender görünür.
Doğu-batı ekseninde kıvrımlar çizerek boydan boya geçen, Ege Bölgesi'nin önemli akarsularından olan Büyük Menderes akış gösterir. Diğer küçük akarsular arasında Çine Çayı, Karpuzlu Çayı ve Büyük Menderes'in kollarından olan Akçay ve Dandalaz çayları bulunmaktadır. İlde 14[5] baraj (Kemer Barajı, Topçam Barajı, Yaylakavak Barajı, İkizdere Barajı, Adnan Menderes Barajı, Karacasu Barajı, Gökçeburun Barajı, Katrancı Barajı, Hamzabali Barajı, Başçayır Barajı, İsabeyli Barajı, Güvendik Barajı, Karacahayıt Barajı ve Koyunlar Barajı) ve 10[5] adet gölet bulunmaktadır. DSİ tarafından ilde inşa halinde bulunan baraj, gölet, sulama, taşkın ve içme suyu tesis projeleri[6] de bulunmaktadır.
| Aydın il nüfus bilgileri | ||||
|---|---|---|---|---|
| Yıl | Toplam | Sıra | Fark | Şehir - Kır |
| 1927[7] | 212.541 | 26 | %20 42.440 170.101 %80 | |
| 1935[8] | 261.078 | 28 | %23  | %19 49.578 211.500 %81 |
| 1940[9] | 281.784 | 27 | %8 | %20 57.148 224.636 %80 |
| 1945[10] | 294.407 | 27 | %4 | %21 61.904 232.503 %79 |
| 1950[11] | 335.663 | 25 | %14 | %24 79.475 256.188 %76 |
| 1955[12] | 414.564 | 16 | %24 | %26 108.752 305.812 %74 |
| 1960[13] | 467.341 | 17 | %13 | %30 141.686 325.655 %70 |
| 1965[14] | 524.918 | 17 | %12 | %32 165.953 358.965 %68 |
| 1970[15] | 564.802 | 22 | %8 | %33 186.856 377.946 %67 |
| 1975[16] | 609.869 | 23 | %8 | %35 214.505 395.364 %65 |
| 1980[17] | 652.488 | 23 | %7 | %38 245.329 407.159 %62 |
| 1985[18] | 743.419 | 23 | %14 | %41 302.311 441.108 %59 |
| 1990[19] | 824.816 | 22 | %11 | %47 384.711 440.105 %53 |
| 2000[20] | 950.757 | 20 | %15 | %52 493.114 457.643 %48 |
| 2007[21] | 946.971 | 20 | %0  | %57 536.758 410.213 %43 |
| 2008[22] | 965.500 | 20 | %2 | %58 556.700 408.800 %42 |
| 2009[23] | 979.155 | 20 | %1 | %59 573.884 405.271 %41 |
| 2010[24] | 989.862 | 20 | %1 | %59 588.552 401.310 %41 |
| 2011[25] | 999.163 | 20 | %1 | %60 599.973 399.190 %40 |
| 2012[26] | 1.006.541 | 20 | %1 | %61 611.846 394.695 %39 |
| 2013[27] | 1.020.957 | 20 | %1 | Şehir ve kır ayrımı kaldırılmıştır. |
| 2014[28] | 1.041.979 | 20 | %2 | |
| 2015[29] | 1.053.506 | 20 | %1 | |
| 2016[29] | 1.068.260 | 20 | %1 | |
| 2017[29] | 1.080.839 | 20 | %1 | |
| 2018[29] | 1.097.746 | 20 | %2 | |
| 2019[29] | 1.110.972 | 20 | %1 | |
| 2020[29] | 1.119.084 | 20 | %1 | |
| 2021[29] | 1.134.031 | 20 | %1 | |
| 2022[29] | 1.148.241 | 19 | %1 | |
| 2023[29] | 1.161.702 | 19 | %1 | |
Güncel Nüfus Değerleri (TÜİK 6 Şubat 2024 verileri[30])
Aydın İl Nüfusu: 1.161.702 (2023 sonu). İlin yüzölçümü 8.117 km²'dir. İlde km²'ye 143 kişi düşmektedir. (Yoğunluğun en fazla olduğu ilçe: 503 kişi ile Kuşadası'dır)
İlde yıllık nüfus artış oranı %1,17 olmuştur. 6 Şubat 2024 TÜİK verilerine göre 17 İlçe ve belediye, bu belediyelerde toplam 671 mahalle bulunmaktadır.
Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Koçarlı (%3,45)- Nazilli (-% 0,41).
| 2023 yılı sonunda Aydın ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri | |||||||
| İlçe | Nüfus 2022 | Nüfus 2023 | Fark | Değişim% | Mah.Say. | Alanı km2[31] | Yoğunluk |
| Bozdoğan | 32.607 | 32.528 | -79 | -0,24 | 55 | 859 | 38 |
| Buharkent | 13.022 | 13.187 | 165 | 1,26 | 14 | 124 | 106 |
| Çine | 48.466 | 48.585 | 119 | 0,25 | 72 | 820 | 59 |
| Didim | 97.000 | 100.189 | 3.189 | 3,24 | 16 | 424 | 236 |
| Efeler | 303.772 | 308.039 | 4.267 | 1,40 | 83 | 624 | 494 |
| Germencik | 44.172 | 44.793 | 621 | 1,40 | 36 | 394 | 114 |
| İncirliova | 55.848 | 56.934 | 1.086 | 1,93 | 28 | 188 | 303 |
| Karacasu | 17.620 | 17.880 | 260 | 1,47 | 38 | 727 | 25 |
| Karpuzlu | 10.590 | 10.616 | 26 | 0,25 | 23 | 286 | 37 |
| Koçarlı | 21.832 | 22.599 | 767 | 3,45 | 52 | 455 | 50 |
| Köşk | 28.235 | 28.440 | 205 | 0,72 | 28 | 187 | 152 |
| Kuşadası | 130.835 | 133.177 | 2.342 | 1,77 | 23 | 265 | 503 |
| Kuyucak | 26.111 | 26.047 | -64 | -0,25 | 36 | 544 | 48 |
| Nazilli | 162.737 | 162.074 | -663 | -0,41 | 82 | 691 | 235 |
| Söke | 123.301 | 124.217 | 916 | 0,74 | 49 | 1064 | 117 |
| Sultanhisar | 20.230 | 20.399 | 169 | 0,83 | 18 | 220 | 93 |
| Yenipazar | 11.863 | 11.998 | 135 | 1,13 | 18 | 245 | 49 |
| Aydın | 1.148.241 | 1.161.702 | 13.461 | 1,17 | 671 | 8.117 | 143 |
Aydın ili madencilik açısından zengindir. Özellikle seramik ve cam endüstrisi için önemli endüstriyel hammadeler olan feldspat[32] ve kuvars[32] il ekonomisine katkıda bulunmakta ve ihraç edilmektedir. İlde işletilen kömür, mermer, kuvars, feldispat, zımpara taşı sahaları bulunmaktadır. Ekonomiklik ve/veya kalite problemlerinden dolayı çıkarılmayan; potansiyel ve görünür rezervlere sahip altın, asbest, bakır-kurşun-çinko, barit, cıva, demir, diatomit, grafit, kükürt, vermikülit, talk ve uranyum yatakları bulunmaktadır.[33]
Ayrıca il oldukça zengin jeotermal sahalara sahiptir. Buharkent, Germencik, Sultanhisar, Efeler, Kuşadası'nda işletilen veya potansiyel olarak keşfedilmiş kuyular bulunmaktadır. İlde ayrıca 8 tane jeotermal elektrik santrali bulunmaktadır.
2018-2019 sezonu sonunda, Aydın ili spor kulüplerinden bir üst lige yükselen ya da küme düşen olmamıştır. Futbolda Nazilli Belediyespor 2. Ligde play-off maçları sonunda lig 10.su olmuştur. Aydın'ın tek süper lig takımı Aydın Büyükşehir Belediyespor Kadın Voleybol takımı Avrupa'da Challenge Cup'ta final oynayarak 2. olma başarısını elde etmiştir. Aydın PTT SK, Hentbol Erkekler 1. Lig'de 9. olmuştur. Diğer kulüpler 2., 3. ve bölgesel ligdedir.
Aydınspor isimli spor kulübü Aydın ilini temsil etmekteydi. Günümüzde Süper Amatör Lig'de olan Aydınspor 1991-1992 sezonunda Süper Lig'e yükselmişti.[34]
Önemli spor tesisleri: Adnan Menderes Stadyumu (10.988), Mukan Perinçek Stadyumu (10.500), Kuşadası Özer Türk Stadı (8.000), Söke Şehir Stadı (5.000), Atatürk Spor Salonu (2.000), Mimar Sinan Spor Salonu (2.000), Kardeşköy Sentetik Atletizm Pisti ve 3 adet yarı olimpik kapalı yüzme havuzu.
Büyükşehir illerinde Merkezi yönetim Vali, İl Müdürleri ve İl Danışma Kurulundan oluşur. Aydın, bir ‘büyükşehir'dir. Bu özelliğine göre yönetimi belirlenmiştir. Protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir yapılan illerde, İl Genel Meclisi, yetki ve görevlerini Büyükşehir Belediye Meclisi'ne devretmiş ve kaldırılmıştır. Aydın Valisi Yakup Canbolat, Ağustos 2023/376 sayılı kararla Bursa Valisi iken atanmıştır.[35]
Büyükşehir Belediyelerinde Yerel yönetim, Büyükşehir Belediye Başkanı, Büyükşehir Belediye Meclisi ve Büyükşehir Belediye Encümeni'nden oluşur.
Yerel yönetimi temsil eden Büyükşehir Belediye Başkanı, ildeki tüm seçmenlerin oy çokluğu ile seçilir. Yerel seçimlerde İlçe Belediye Başkanı ve İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanılarak ilçelerin belediye meclisleri oluşur. İlçe Belediye meclislerinden alınan üyelerle (başkan kontenjanı, ilçe nüfusu ve parti oy oranına göre) de Büyükşehir Belediye Meclisi oluşur. Bu mecliste ilçe belediye başkanları da yer alır.[36][37] Meclisin başkanı Büyükşehir Belediye Başkanı'dır. Büyükşehir belediye encümeni, belediye başkanının başkanlığında, belediye meclisinin kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği beş üye ile biri genel sekreter, biri malî hizmetler birim amiri olmak üzere belediye başkanının her yıl birim amirleri arasından seçeceği beş üyeden oluşur. (5216 saylı kanun 16. madde)
Aydın Büyükşehir Belediye Başkanı, Özlem Çerçioğlu (CHP), 31 Mart 2024 seçimlerinde %50,53 oy oranıyla seçilmiştir.[38] Aydın Büyükşehir Belediye Meclisi üye sayısı 82'dir. Büyükşehir Belediye Başkanı, 18 ilçe belediye başkanı ve 63 üye. Bunların 19'u AK Parti, 56'sı CHP, 6'sı MHP, 2'si İYİ Parti'dir.[39]
İlçe belediyeleri, 2024 Türkiye yerel seçimleri'ne göre, iki değişik parti tarafından yönetilmektedir. Bu ilçelerden 14'ü CHP ve 4'ü AK Parti'li belediye başkanıdır.[40]
İlde bir adet devlet üniversitesi bulunmaktadır. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi 1992[41] yılında kurulmuştur. Üniversitede 3 enstitü, 20 fakülte, 1 devlet konservatuvarı, 6 yüksekokul, 19 meslek yüksekokulu, 35 araştırma ve uygulama merkezi bulunmaktadır. Ayrıca toplam 446 ilköğretim okulu bulunmaktadır.
Osmanlı hükûmetinin İngiliz sermayeli Ottoman Railway Company / Osmanlı Demiryolu Şirketi (ORC)'ne verdiği imtiyaz ile inşa edilen ve Aydın'a kadarki kısmı 1 Temmuz 1866'da hizmete giren İzmir-Alsancak – Eğirdir demiryolu ve bu hattın şubesi olan Ortaklar – Söke şube demiryolu[42] Aydın iline hizmet vermektedir. Anadolu'nun ilk, Osmanlı İmparatorluğu'nun ikinci demiryolu olan bu hat, Ege Bölgesi'nin güney ve güneydoğusunda çıkarılan madenler ile Küçük Menderes ve Büyük Menderes ovalarında yetiştirilen çeşitli tarım ürünlerinin, özellikle incirin İzmir Limanı'na daha hızlı getirilip ihracatının yapılabilmesi amacıyla inşa edilmiştir. 1935 yılında TCDD tarafından satın alınarak kamulaştırılmıştır. Hat üzerinde Göller Ekspresi ve Güller Ekspresi Anahat Trenleri ve Basmane – Denizli, Basmane – Nazilli, Söke – Denizli ve Söke – Nazilli Bölgesel Trenler hizmet vermektedir.
İzmir ile Aydın arasında, İzmir - Aydın Otoyolu olarak bilinen Otoyol 31[43] bulunmaktadır. Bu otoyol üzerinde de Türkiye'nin en uzun üçüncü tüneli, Türkiye Otoyolları üzerindeki en uzun ikinci tüneli olan 75. Yıl Selatin Tüneli bulunmaktadır. Aydın Büyükşehir Belediyesi Sarı Otobüslerinin 11.12.2015 tarihinde hizmete başlaması ile ilçeler arası ulaşım daha da kolaylaşmış[44] ve Aydın Büyükşehir Belediyesi'nin belirlediği fiyat politikası ile diğer ulaşım seçeneklerine kıyasla biraz daha uygun hale gelmiştir. İl genelinde toplu taşımada Aykart kullanılmaktadır. Ayrıca yapımı devam eden Otoyol 31'in 140 km'lik Aydın - Denizli Otoyolu kısmının inşaatı devam etmektedir.[45] Otoyolun kalan kısmının açılması ile birlikte Ege Bölgesi ile Akdeniz Bölgesi arasındaki ulaşımın kısalması, turizm ve ticaret gelirlerinin de pozitif yönde arttıcağı öngörülmektedir.
.JPG)
Kuşadası Limanı'ndan denizyolu ulaşımı sağlanmaktadır. Kruvaziyer turizminin önemli limanlarından biridir.[46] Ayrıca Yunanistan'ın Sisam adasına karşılıklı feribot seferleri düzenlenmektedir.[47]
Aydın'ın Efeler ilçesinde bir havalimanı bulunmaktadır. 1.435 metre uzunluğunda piste sahip olan bu havalimanı yıllarca kullanılmamıştır. 2012 yılında işletme hakkı Devlet Hava Meydanları İşletmesi tarafından 20 yıllığına Türk Hava Yolları Anonim Ortaklığına devredilmiştir. Günümüzde Türk Hava Yolları Uçuş Akademisi adıyla, 27[48] eğitim uçağıyla pilotaj eğitimi için kullanılmaktadır.
Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi'ne bağlı 1 tane eğitim ve araştırma hastanesi, Sağlık Bakanlığı'na bağlı 10 tane devlet hastanesi, 6 tane entegre devlet hastanesi, 3 tane ağız ve diş sağlığı merkezi, 128 tane aile sağlığı merkezi bulunmaktadır. Ayrıca Efeler ilçesi Kuyulu mahallesi sınırları içerisinde 1500 yatak kapasiteli, günlük 20 bin kişiye hizmet verecek olan Aydın Şehir Hastanesi inşaatı devam etmektedir.[49]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
