Belbaşı

Belbaşı, Antalya Körfezi'nin batı kıyısında, Antalya'nın güneybatısında, Antalya ilinin Elmalı ilçesine bağlı Göltarla köyünün kuzeyinde yer alan bir mağara ve geç Paleolitik/Mezolitik döneme ait bir arkeolojik sit alanıdır.

Belbaşı

Belbaşı Türkiye haritasındaki konumu.
Konum	Göltarla, Elmalı, Antalya,  Türkiye
Bölge	Lidya
Koordinatlar	36°34′39″K 29°58′14″D
Tür	Yerleşim yeri
Tarihçe
Devir(ler)	Paleolitik/Mezolitik
Sit ayrıntıları
Belbaşı arkeolojik sit, mağara ülkesi Türkiye  içinde bulunduğu idari birim Konyaaltı  içinde/üzerinde bulunduğu fiziksel yer Akdeniz Bölgesi  konum koordinatları   korunmuşluk durumu korunmuş

Burada yapılan araştırmalarda çakmak taşından yapılmış çeşitli araçlar da bulunmuştur. Ayrıca, birkaç küçük kaya resmi de vardır. Bu sığınak, aşınmalar sonucu çökmüş ve ilk biçimini yitirmiştir.

Genel bakış

Belbaşı kültürü, bazen 1960'lı yıllarda Belbaşı sit alanında açıkça tanımlanabilen izleri keşfedilen prehistorik kültürü tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Ayrıca, kuzeyde sadece birkaç kilometre mesafedeki komşu Beldibi Mağarası'nın ardından gelen Mezolitik/proto-Neolitik kültürü de kapsayacak şekilde kullanılabilmektedir.

Daha geniş anlamda ise, bu terim Antalya'nın batısındaki yarım düzine mağara tarafından oluşturulan tüm diziyi kapsayabilir; bu durumda, güneyden kuzeye doğru Çarkini,^[1] Öküzini^[2] ve Karain Mağarası'ndaki Neolitik sit alanları da bu tanıma dahil edilir.

Diğer kaynaklar ise diziyi Beldibi'nden başlatarak bir Beldibi kültüründen bahsedebilir veya her bir mağarayı ayrı ayrı ele alabilir. Bu kadar yakın konumdaki sit alanlarında geç Paleolitik'ten Neolitik'e uzanan bu tür bir dizi, başka hiçbir yerde bilinmemektedir.^[3]

Belbaşı kültürüne ait alet takımı, karmaşık ok uçları, üçgen uçlar ve eğik kesimli bıçaklar içermektedir.

Beldibi kültürü, mağara duvarlarındaki renkli kaya gravürleriyle öne çıkmaktadır. Bu gravürler, bugüne kadar Batı Asya'daki bilinen tek mağara sanatı örneğidir. Bunun yanı sıra, doğalcı formlar ve geometrik süslemelerle dekore edilmiş mobil sanat (furniture art) da sunar.

Karakteristik Özellikleri ve Yaşam Tarzı

• Beldibi kültürünün evrelerinde, muhtemelen Doğu Toroslar'dan veya Gediz Nehri'nin kuzeyinden ithal edilmiş obsidyen (volkanik cam) ve çanak çömleğin erken formları bulunmuştur. Bu durum, dönemin topluluklarının uzak bölgelerle ticari veya kültürel alışveriş içinde olduğunu göstermektedir.
• Mağarada geyik, yaban keçisi ve sığır kemikleri bulunmuştur. Bu da geçim kaynaklarının avcılığa dayandığını işaret eder. Ayrıca, çok yakın olan Akdeniz'den yapılan kıyı balıkçılığı ve yabani tahıl toplayıcılığı ile geçimin desteklendiği düşünülmektedir.
• Beldibi kültüründe henüz gıda üretimi (tarım) veya hayvan gütme (hayvancılık) kanıtına rastlanmamıştır. Bu durum, kültürün ağırlıklı olarak Mezolitik dönem avcı-toplayıcı yaşam biçimini sürdürdüğünü ancak Neolitik Dönem'e geçişin ilk işaretlerini taşımış olabileceğini göstermektedir.^[4]

Belbaşı'nın Mezolitik döneminden Beldibi'nin proto-Neolitik dönemine doğru bir gelişim olduğu güçlü bir olasılık olsa da, aralarındaki ilişki kesin olarak kanıtlanmış bir gerçek değildir. Bu belirsizlik nedeniyle, kaynaklar ilgili kültürleri tanımlarken farklı terimler kullanmayı tercih etmektedir. Ancak, her iki kültürün de yontma taş alet takımı (Litik teknoloji), mikrolitlere, yani çok küçük boyutlu, geometrik şekilli çakmak taşlarından yapılmış aletlere dayanmaktaydı. Bu durum, her iki kültürün de gelişmiş avcı-toplayıcı teknolojisine sahip olduğunu ve bölgedeki taş alet geleneğinde bir süreklilik olduğunu göstermektedir.

Diğer tarih öncesi kültürlerle bağlantılar

Belbaşı kültürü, Filistin'deki Kebaran kültürü alet toplulukları ile erken bir bağlantının işaretlerini göstermektedir. Bu durum, bölgedeki prehistorik topluluklar arasında kültürel etkileşimlerin ve muhtemel göç yollarının varlığına işaret eder.

Belbaşı yerleşimleri istikrarlıydı ve bu açıdan Natufian kültürü sit alanlarının tipik özelliklerini taşımaktadır. Natufian kültürü, Yakın Doğu'da tarıma geçiş öncesi son avcı-toplayıcı evreyi temsil eder ve oldukça yerleşik bir yaşam biçimine sahipti. Belbaşı'nın bu özelliği, bölgedeki toplulukların daha karmaşık sosyal yapılar geliştirdiğini ve avcı-toplayıcılığın ötesinde bir yaşam biçimine doğru evrildiğini göstermektedir.

Birçoğu daha sonra tarım köylerine dönüşmüştür; tıpkı MÖ 7800 civarında yerleşime başlanan Eriha'nın öncüsü Tel es-Sultan gibi. Bu bağlantı, Belbaşı kültürü ve genel olarak Batı Antalya bölgesinin, Neolitik Devrim'in ve yerleşik tarım yaşamının Yakın Doğu'daki gelişiminde potansiyel olarak önemli bir rol oynadığını düşündürmektedir.

Belbaşı kültürünün ve genel olarak Anadolu'daki bu erken Neolitik/proto-Neolitik grupların en kalıcı etkisi, MÖ 5.000 yılından sonra Anadolu'nun kültürel gelişiminde kalıcı bir iz bırakmış gibi görünmeseler de, Yakın Doğu'da değil, Avrupa'da hissedilmiştir. Zira Anadolu'nun Neolitik kültürleri, tarımın ve hayvan yetiştiriciliğinin ilk başlangıçlarını bu yeni kıtaya, yani Avrupa'ya tanıtmıştır. Bu ifade, Anadolu'nun, Yakın Doğu'dan Avrupa'ya tarımın yayılmasında kilit bir köprü görevi gördüğü tezini desteklemektedir. Yani Anadolu, Neolitikleşme sürecinde bir merkezden, tarımın Avrupa'ya yayıldığı bir geçit haline gelmiştir.

Ayrıca bakınız

• Beldibi Mağarası
• Karain Mağarası
• Türkiye'deki mağaralar listesi