Bingöl (il)

Bingöl, Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesinin Yukarı Fırat Bölümü'nde yer alan bir ildir.

Bu madde Bingöl il sınırları içindeki tüm bölgeyi kapsamaktadır. Başlığın diğer anlamları için Bingöl (anlam ayrımı) sayfasına gidiniz.

Bingöl
İl
İlin Türkiye'deki konumu
İl sınırları haritası
Ülke	Türkiye
Coğrafi bölge	Doğu Anadolu Bölgesi
İdare
• Vali	Ahmet Hamdi Usta
Yüzölçümü
• Toplam	8.004 km²
Nüfus  (2021)
• Toplam	266.019
• Kır	110.322
• Şehir	155697
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu	426
İl plaka kodu	12
Resmî site T.C. Bingöl Valiliği

İlin nüfusu 283.276'dır.^[1] Bu nüfusun %70,56'sı şehirde yaşamaktadır (2022 sonu). İlin yüzölçümü 8.004 km²'dir.^[2] İlde km²'ye 35 kişi, merkez ilçede ise 95 kişi düşmektedir.)^[3] İl merkezinin denizden yüksekliği 1.159 m'dir.

6 Şubat 2023 tarihli TÜİK verilerine göre, ilde 8 ilçe ve 11 belediye bulunmaktadır. Bu belediyelerde 68 mahalle ve 320 köy bulunmaktadır.^[3]

Bingöl'ün plaka kodu 12'dir.

Tarihçe

Piltan (Balaban Bey) Camii

Doğu Anadolu Bölgesi’nin Yukarı Fırat Bölümü’nde yer alan Bingöl, MÖ 4000-5000 yıllarına kadar uzanan tarihiyle; Asurlar, Hititler, Urartular, Persler, Romalılar, Selçuklu Hanedanı ve Osmanlılar gibi birçok devletin hâkimiyetinde kalmıştır. Bu nedenle tarihsel bir coğrafyaya sahiptir.

İlde bulunan tarihî eserlerin büyük bir bölümü Adaklı, Genç, Kiğı ve Solhan ilçelerinin güney kısımlarında yer almaktadır. Bu eserlerin bir kısmı İslam öncesi medeniyetlere, bir kısmı ise İslam dönemine aittir.

İslam öncesi dönemden kalan başlıca eserler kale, kilise, kümbet ve mağaralardır. Genç'te Kuba Kümbeti kalıntıları, Kralkızı Kalesi ve Sebiterias Kalesi; Kiğı'da ise Vank Kilisesi ve Kiğı Kalesi yer almaktadır. Ayrıca Kiğı ve çevresinde birkaç kilise kalıntısı ile çeşitli mezar taşları bulunmaktadır.

İslam dönemine ait en önemli yapılar arasında, Akkoyunlular döneminde inşa edilen Bingöl şehir merkezindeki İsfahan Bey Camii yer alır. Aynı dönemde Kiğı ilçesinde 1402 tarihli Piltan Camii (Balaban Bey Camii) yapılmıştır. Yedisu ilçesinin Kaşıklı Köyü'nde, 300 yılı aşkın geçmişi olan Muşağa Konağı; Adaklı ilçesindeki 1804 yılında yapılmış Bağlarpınarı Köyü Camii ve Solhan'daki Tarihi Cami yer almaktadır.^[4]

Yönetim

Ayrıca bakınız: Bingöl'ün ilçeleri

Bingöl Belediyesi logo

İllerde protokolde ilk sırada yer alan vali, merkezî yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, il düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içindeki seçmenlerin oy çokluğu ile seçilir. Seçmenler, ilçe belediye meclisi için oy kullanarak belediye meclislerini, il genel meclisi için oy kullanarak da il genel meclisini oluşturur.

İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri seçimlerinde, yüzde on barajı uygulanan nispi temsil sistemi; belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır. İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre belirlenir; kontenjandan kalan üyeliklerin partilere dağılımı ise D'Hondt yöntemine göre yapılır. (Kanun:2972-Madde:23).

İl Genel Meclisi, İl özel idaresinin karar organıdır ve başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak beş kişilik il encümenini seçer.^[5][6]

Merkezî yönetim, vali ve il müdürlerinden oluşur. İl özel idaresi, il genel meclisi ve il encümeninden oluşur; seçilmiş üyelerden oluşmasına rağmen, vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur.

Bingöl valisi Ahmet Hamdi Usta'dır. Ağustos 2023'te Balçova Kaymakamıyken atanmıştır.

Bingöl Belediye Başkanı Erdal Arıkan (AK Parti), 31 Mart 2024 yerel seçimlerinde %33,69 oy oranıyla seçilmiştir.^[7]

Bingöl Üniversitesi Logosu

2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Bingöl ilindeki 11 belediyenin 9'unu AK Parti, 1'ini CHP ve 1'ini de MHP kazanmıştır. Bingöl İl Genel Meclisi'nin üye sayısı, 15’i AK Parti, 3’ü CHP, 3’ü HDP ve 2’si MHP olmak üzere toplam 23’tür. Bingöl Belediye Meclisi ise 16’sı AK Parti, 9’u HDP ve 6’sı MHP olmak üzere toplam 31 üyeden oluşur^[8]

2023 Türkiye genel seçimleri sonucuna göre Bingöl'ün Türkiye Büyük Millet Meclisindeki milletvekili sayısı 3'tür: 2'si AK Partili (Feyzi Berdibek ve Zeki Korkutata) ve 1 tanesi de YSP'lidir (Ömer Faruk Hülagu).^[9]

Yerel seçimler

Bingöl Belediyesi
Yıl	Belediye Başkanı	Parti	Oy Oranı
1946	Tevfik Turan	CHP	%68,50
1950	Ahmet Bayram	MP	%42,96
1955	Halil Timur	Bağımsız	%57,92
1963	Faik Ertuğrul	CHP	%40,00
1968	Faik Ertuğrul	CHP	%50,02
1973	Sait Aymaz	CHP	%23,29
1977	Hikmet Tekin	MHP	%33,63
1984	Mehmet Sıtkı Börü	ANAP	%31,16
1989	Selahattin Kaya	SHP	%24,83
1994	Selahattin Aydar	RP	%39,98
1999	Feyzullah Karaaslan	HADEP	%26,65
2004	Hacı Ketanalp	AK Parti	%39,81
2009	Serdar Atalay	AK Parti	%42,90
2014	Yücel Barakazi	AK Parti	%58,40
2019	Erdal Arıkan	AK Parti	%38,60
2024	Erdal Arıkan	AK Parti	%33,69

Genel seçimler

Yıl	Parti	Oy Oranı
1946	CHP	%100,00
1950	CHP	%61,33
1954	DP	%31,71
1957	DP	%38,50
1961	YTP	%54,60
1965	CHP	%35,70
1969	Bağımsız	%41,20
1973	MSP	%25,50
1977	AP	%29,60
1983	ANAP	%44,17
1987	DYP	%29,60
1991	RP	%35,04
1995	RP	%51,55
1999	FP	%24,36
2002	AK Parti	℅31,37
2007	AK Parti	%71,10
2011	AK Parti	%67,07
Haziran 2015	AK Parti	%46,49
Kasım 2015	AK Parti	%64,39
2018	AK Parti	%55,20
2023	AK Parti	%39,20

Coğrafya

Gerendal Gölü

Bingöl ili, Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Fırat bölümünde 8.125 km²yi bulan yüz ölçümüne sahip, 38°27' ve 40°27' doğu boylamlarıyla 41°20' ve 39°54' kuzey enlemleri arasında bulunmaktadır. Bingöl ilinin, doğusunda Muş, kuzeyinde Erzincan ve Erzurum, batısında Elazığ ve Tunceli, güneyinde ise Diyarbakır bulunmaktadır. Bingöl ilinin yüz ölçümünün yüzde 22.82'si merkez ilçeye aittir. Merkez ilçe ile birlikte diğer ilçeler Genç, Karlıova, Solhan, Adaklı, Kiğı, Yedisu ve Yayladere. Rakımı en düşük ilçe Genç, en yüksek ilçe ise Karlıova’dır.

• İlde bulunan belli başlı yaylalar şunlardır: Bingöl Yaylası (Solhan), Şerafettin Yaylaları (Genç), Çötele (Çotla) Yaylası (Karlıova), Hırhal ve Çavreş Yaylaları (Kiğı), Kiğı Yaylası ve Dağın Düzü Yaylaları (Adaklı) ile Kârer Yaylası (merkez).
• Başlıca dağ ve tepeler; Bingöl Dağı (3.250 m), Genç Dağı (.2940 m), Şeytan Dağı (2.906 m), Sülbüs Dağı (2.884 m), Şerafettin Dağı (2.544 m)
• Bingöl’deki başlıca ovalar şunlardır: Bingöl, Genç, Karlıova ve Sancak ovaları. Ayrıca daha küçük ovalar da mevcuttur. Bu ovalardan Bingöl Ovasının yüzölçümü 80 km² olup deniz seviyesinden yüksekliği 1.150 metredir.
• Belli başlı akarsular şunlardır: Peri Çayı, Murat Nehri, Göynük Suyu
• Bingöl'de, buzullar tarafından oluşturulan ‘sirk gölleri’ adı verilen birçok göl bulunmaktadır. Bu göllerin başlıcaları şunlardır: Gölbahri, Karlı Göl, İçme Gölü, Kuş Gölü, Zırlır Gölü, Sar Gölü, Er Gölü, Harem Gölü, Çili Göl, Belli Göl, Kıllı Göl, Manastır Gölü ve Kerkis Gölüdür.^[10]

İklim

Bingöl’ün yüksek rakımı ve kuzeyden gelen serin, nemli hava kütlelerine açık olması nedeniyle yazlar ılıman, kışlar ise sert ve soğuk geçmektedir. Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün verilerine göre Bingöl ilinde yıllık ortalama sıcaklık 12,1 derece ve yıllık yağış miktarı 873.7 mm. olup kar yağışlı gün sayısı 24,5 gün, donlu gün sayısı da 94,1 gün kadardır.^[11]

Turizm

Yüzen Adalar Tabiat Anıtı

Orman zenginliği bakımından Türkiye'de 33. sırada yer alan Bingöl'de başlıca turistik gezilecek yerler şunlardır: Kös Kaplıcaları, Hesarek Kayak Merkezi, Yolçatı Kurucadağ Kayak Merkezi, Çır Şelalesi, Pergasur Şelalesi, Sülbüs Dağı, Şerafettin Dağları, Gerendal Gölü, Tarbasan Gölü, Tarihi Urartu Yolu, Göl Mezrası, Buban Bacaları, Yüzen Adalar Tabiat Anıtı, Zağ Mağaraları, Kalkanlı Mağarası, Kiğı Kalesi, Kral Kızı ve Seberitas Kalesi.

Ekonomi

Bingöl ekonomisinde en etkili olan sektörler arasında Maden-Mermer, yüzde 37,6 ciro payı ile ilk sırada yer alırken; Gıda yüzde 35,3 ile ikinci, Yapı Elemanları yüzde 12,8 ile üçüncü, Mobilya ise yüzde 9,6 ile dördüncü sırada yer almaktadır. Bingöl’ün ihracatının yüzde 72,9’u maden ve gıda sektörlerinden oluşmaktadır. Sanayi ürünlerinin ihracattaki payı ise yüzde 23,4’te kalmaktadır^[12] Bingöl Türkiye'de arıcılığın yapıldığı önemli illerdendir. 84.269 adet kovandan 1.263 ton bal elde edilir. Kovan başına düşen verim 14,9 kg olup, bu değer Türkiye ortalaması olan 14,5 kg’ın biraz üzerindedir. Türkiye’deki toplam kovan sayısı ve bal üretiminin yüzde 1,5’ini Bingöl karşılamaktadır.^[13] Tarım ve hayvancılığın yaygın olduğu şehirde Sütaş'ın entegre tesisleri de bulunmaktadır.^[14] İlde, dünyanın ikinci büyük ve Türkiye’nin ilk hibrit enerji santrali bulunmaktadır. Bir milyon metrekarelik arazi üzerine kurulmuş 80 megavatlık güneş enerjisi santrali ile Aşağı Kaleköy Barajı ve Hidroelektrik Santrali birlikte, 400 bin hanenin yıllık elektrik ihtiyacını karşılayabilecek kapasitededir.^[15]

Eğitim

Ana madde: Bingöl Üniversitesi

Bingöl Üniversitesi 2007 yılında kurulmuştur. Üniversite 10 fakülte, 5 enstitü, 1 yüksekokul, 6 meslek yüksekokulu ve 24 araştırma ve uygulama merkezi ile faaliyetlerini sürdürmektedir. Üniversite kurulmadan önce ilde, Fırat Üniversitesi’ne bağlı bazı yükseköğretim birimleri bulunmaktaydı.

• Fakülte - 10 adet: Fen Edebiyat Fakültesi, Diş Hekimliği Fakültesi, Veterinerlik Fakültesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, İslami İlimler Fakültesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Ziraat Fakültesi, Spor Bilimleri Fakültesi, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Fakültesi
• Yüksekokul - 1 adet:

Yabancı Diller Yüksekokulu

• Meslek Yüksekokulu - 6 adet: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Meslek Yüksekokulu, Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu, Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu, Solhan Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu, Genç Meslek Yüksekokulu, Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu
• Enstitü - 5 adet: Fen Bilimleri Enstitüsü, Kıraat İlmi Enstitüsü, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yaşayan Diller Enstitüsü

Kültür Sanat

Halk Oyunları

Belli başlı halk oyunları; Kartal Oyunu, Çepik (El Çırpma), Delilo Oyunu, Çaçan Oyunu, Çulapı (Üç Ayaklı Çatal Ağaç) Oyunu, Gövend (Halay), Horani, Gelin Oyunu, Seyirlik ve Eğlencelik Oyunlar, Darı Sulama, Sarımsak Oyunu, Şel Atmak (Taş Atmak), Değirmenci, Kalkağan Şenliği, Muhtar, Cirit Oyunu ve Kalaycı^[16][17]

Mutfak

Bingöl tava, sörina pel, keldoş, mastuva, klorik/gıllorik, Soğuk Çeşme kavurması, lopik, şilki, kıjı çorbası, yelıng/guluk çorbası, tutmaç çorbası, turakin, zervet (löl), kılç ve hasıda gibi yiyecek çeşitleri Bingöl yöresine özgü yiyeceklerdir. Türkiye'de marka değeri olan Bingöl balı, Bingöl kavurması, Bingöl tava, Sörina pel, Mastuva, Keldoş, Tutmaç Çorbası, Lopik ve Burma kadayıf tatlısı gibi yiyecekler, yöre mutfağında en çok sevilen yiyeceklerdir.^[18] Bingöl Balı, Bingöl Çobantaşı Kavurması, Sivan Dut Pekmezi ve Yedisu Horoz Kuru Fasulyesi, coğrafi işaret tescili almıştır.^[19]

Spor

Ana madde: Bingöl'de spor

Hesarek Kayak Tesisleri

Futbol branşında, Bingöl ilini 3. Lig de 12 Bingölspor takımı, Bölgesel Amatör Lig'de Murat 2020 Genç Spor temsil etmektedir.

Voleybol branşında, 2020-2021 sezonu Efeler Liginde mücadele eden Solhanspor, ligi 9. sırada tamamlamıştır. Bir başka voleybol temsilcisi Yeni Solhanspor TVF 2. liginde mücadele etmektedir.

Büyük Bingöl Spor Kulübü, 2014 yılından beri Futsal Liginde mücadele etmektedir.^[20]

Solhan Ayak Tenisi Takımı, 2022 yılında ikincisi düzenlenen Ayak Tenisi Türkiye Şampiyonasında iki yılda da Türkiye şampiyonu olup, 29 Kasım 2022 tarihinde 15 ülkenin katılımıyla düzenlenecek olan Dünya Şampiyonası'na katılmak için milli davet almıştır.^[21]

Bingöl'deki önemli spor tesisleri şunlardır: Bingöl Şehir Stadyumu (3.000), Merkez Karşıyaka Spor Salonu (5.000), Üniversite Kapalı Spor Salonu (1000), Solhan Spor Salonu (500), Merkez Kapalı Yarı-Olimpik Yüzme Havuzu (500), Hesarek ve Yolçatı Kurucudağ Kayak merkezleri.

Nüfus

Güncel Nüfus Değerleri(TÜİK 6 Şubat 2025 verileri^[22])

Bingöl ili nüfusu: 283.276'dir. Bu nüfusun %72,01'i şehirde yaşamaktadır (2024 sonu). İlin yüzölçümü 8.004 km²'dir. İlde km²'ye 35 kişi düşmektedir. (Bu sayı merkez ilçede 96'dır.) İlde yıllık nüfus % 0,83 oranında azalmıştır. Nüfus artış oranı en yüksek İlçe Merkez İlçe,(% 1,07), en düşük ilçe Yayladere(% -13,37).

06 Şubat 2025 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 8 İlçe, 11 belediye, bu belediyelerde 68 mahalle ve ayrıca 322 köy vardır.

2024 yılı sonunda Bingöl ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri
İlçe	Nüfus 2023	Nüfus 2024	Fark	Nüfus Artışı %	Belediye Sayısı	Mahalle Sayısı	Köy Sayısı	Köy Nüfusu	Şehir nüfusu	Şehirde oturan %	Alanı km2[23]	km2'ye düşen kişi
Adaklı	8.863	7.978	-885	-9,99	1	7	33	4.805	3.173	39,77	825	10
Genç	34.178	32.543	-1.635	-4,78	1	5	68	11.766	20.777	63,84	1443	23
Karlıova	26.819	26.172	-647	-2,41	1	6	47	16.652	9.520	36,37	1566	17
Kiğı	5.035	4.650	-385	-7,65	1	3	26	1.992	2.658	57,16	483	10
Merkez	172.007	173.856	1.849	1,07	3	29	88	31.317	142.539	81,99	1814	96
Solhan	33.651	33.353	-298	-0,89	2	7	27	10.235	23.118	69,31	1033	32
Yayladere	2.304	1.996	-308	-13,37	1	6	20	1.156	840	42,08	417	5
Yedisu	2.798	2.728	-70	-2,50	1	5	13	1.362	1.366	50,07	423	6
Bingöl	285.655	283.276	-2.379	-0,83	11	68	322	79.285	203.991	72,01	8004	35

İlin yıllara göre nüfusları

Bingöl il nüfus bilgileri
Yıl	Toplam	Sıra	Fark	Şehir - Kır
1940[24]	70.184	61		%6     4.023 66.161     %94
1945[25]	75.510	61	%8	%6     4.519 70.991     %94
1950[26]	97.328	61	%29	%9     9.122 88.206     %91
1955[27]	113.341	64	%16	%12     13.054 100.287     %88
1960[28]	131.364	65	%16	%11     14.723 116.641     %89
1965[29]	150.521	65	%15	%14     20.401 130.120     %86
1970[30]	177.951	64	%18	%20     35.451 142.500     %80
1975[31]	210.804	64	%18	%22     45.961 164.843     %78
1980[32]	228.702	64	%8	%24     54.997 173.705     %76
1985[33]	241.548	63	%6	%25     61.199 180.349     %75
1990[34]	250.966	65	%4	%35     86.648 164.318     %65
2000[35]	253.739	66	%1	%49     123.470 130.269     %51
2007[36]	251.552	63	%1	%56     141.703 109.849     %44
2008[37]	256.091	64	%2	%54     137.286 118.805     %46
2009[38]	255.745	64	%0	%54     138.574 117.171     %46
2010[39]	255.170	64	%0	%54     138.069 117.101     %46
2011[40]	262.263	64	%3	%56     147.081 115.182     %44
2012[41]	262.507	64	%0	%57     150.166 112.341     %43
2013[42]	265.514	64	%1	%57     150.556 114.958     %43
2014[43]	266.019	64	%0	%59     155.697 110.322     %41
2015[44]	267.184	64	%0	%60     160.614 106.570     %40
2016[44]	269.560	63	%1	%62     167.917 101.643     %38
2017[44]	273.354	64	%1	%64     175.824 97.530     %36
2018[44]	281.205	64	%3	%60     168.180 113.025     %40
2019[44]	279.812	64	%0	%64     179.821 99.991     %36
2020[44]	281.768	62	%1	%65     183.613 98.155     %35
2021[44]	283.112	62	%0	%66     187.408 95.704     %34

Konum

Konum Bilgileri
İlçe	Kuruluş Yılı[45]	Önceden bağlı olduğu ilçe	Alanı km²	Rakım mt.	Merkeze Uzaklık km[46]	Ulaşan Yollar[46]
Bingöl Merkez			1.814	1.159		D.300-27, D.950-07, 12.75
Adaklı	1987	Kiğı	825	1.507	78	D.300-27=>12.75=>12.76
Genç	1926		1.443	1.018	21	D.950-07, 12.25
Karlıova	1934	Kiğı	1.566	1.824	70	D.950-05, 12.03
Kiğı	Cumh.önce		483	1.519	75	D.300-27=>12.75=>12.77
Solhan	1932	Genç	1.033	1.424	57	D.300-28
Yayladere	1987	Kiğı	417	1.569	108	D.300-26=>23.09=>23.07=>12.78
Yedisu	1990	Kiğı	423	1.534	129	D.950-05=>12.82
BİNGÖL	1935	ELAZIĞ/MUŞ	8.004

Galeri

• 
  Yüzen Adalar Tabiat Anıtı
• 
  Hesarek Kayak Tesisleri
• 
  Bingöl şehir merkezi
• 
  Piltan (Balaban Bey) Camii
• 
  Buban Bacaları
• 
  Sülbüs Dağı
• 
  Çır Şelalesi
• 
  33 Şehit Anıtı
• 
  Bingöl Havalimanı
• 
  Gerendal Gölü