En İyi Sorular
Zaman Çizelgesi
Sohbet
Bakış Açıları
Boeing
Amerikan havacılık ve savunma şirketi Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Remove ads
The Boeing Company ya da kısaca Boeing (/ˈboʊɪŋ/ BO-ing), uçak, helikopter, roket, uydu ve füze tasarlayan, üreten ve satan bir Amerikan çok uluslu şirketidir.[1] Şirket ayrıca kiralama ve ürün destek hizmetleri sunmaktadır. Dünyanın en büyük havacılık ve uzay üreticilerinden biri olan Boeing,[2] 2022 yılı gelirine göre dünyanın dördüncü büyük savunma müteahhidi ve dolar bazında Amerika Birleşik Devletleri'nin en büyük ihracatçısıdır.[3] 15 Temmuz 1916'da William E. Boeing tarafından Washington eyaletinin Seattle şehrinde kurulan şirket,[4] mevcut yapısına 1 Ağustos 1997'de Boeing ile McDonnell Douglas'ın birleşmesiyle kavuştu.
.jpg)
2023 itibarıyla Boeing Company'nin genel merkezi, Virginia eyaletinin Arlington County bölgesindeki Crystal City semtinde yer almaktadır.[5] Şirket, Boeing Ticari Uçaklar (BCA), Boeing Savunma, Uzay ve Güvenlik (BDS) ve Boeing Global Hizmetler (BGS) olmak üzere üç ana bölümden oluşmaktadır. 2021 yılında 62,3 milyar Amerikan doları tutarında satış gerçekleştiren Boeing, 2020 itibarıyla Fortune 500 listesinde 54. sırada, Fortune Global 500 listesinde ise 121. sırada yer aldı.
Boeing, lobi faaliyetlerine yaptığı harcamalar, vergi politikaları ve savunma sanayii faaliyetleri nedeniyle eleştirilmektedir.[6] Şirket ayrıca savaş dönemlerinde kâr sağlamakla suçlanmaktadır. Bazı kaynaklarda, Gazze Savaşı sırasında İsrail'e silah satışından 50 milyar ila 100 milyar dolar arasında gelir elde ettiğine dair iddialar yer almaktadır.[7] Uluslararası Af Örgütü, Eylül 2025'te yayımladığı raporunda Boeing'i, İsrail'in Filistinlilere yönelik işlediği soykırım, işgal ve ayrımcılığa ekonomik destek veren 15 şirketten biri olarak listeledi.[8]
Remove ads
Tarihi
Özetle
Bakış açısı
Kökeni
Boeing Şirketi, 1916 yılında Amerikalı kereste sanayicisi William E. Boeing tarafından Washington eyaletinin Seattle şehrinde Pacific Aero Products Company adıyla kuruldu. 1917 yılında şirketin adı Boeing Airplane Company olarak değiştirildi ve 1928'de William Boeing, Boeing Airplane & Transport Corporation'ı kurdu.[9] 1929 yılında şirketin adı United Aircraft and Transport Corporation olarak değiştirildi ve Avion, Chance Vought, Sikorsky Aviation, Stearman Aircraft, Pratt & Whitney ve Hamilton Metalplane gibi birçok uçak üreticisi satın alındı.[10]
McDonnell Douglas ile birleşme
Aralık 1996'da Boeing, McDonnell Douglas ile birleşme niyetini açıkladı ve düzenleyici kurumların onayıyla birleşme 4 Ağustos 1997'de tamamlandı.[11] Birleşme sürecinde yaşanan gecikme, Avrupa Komisyonu'nun itirazlarından kaynaklandı ve Komisyon, birleşmeye üç koşul getirdi: üç ABD havayolu şirketiyle yapılan münhasırlık anlaşmalarının feshedilmesi, McDonnell Douglas sivil uçak işi için ayrı hesap tutulması ve bazı savunma patentlerinin rakiplerin kullanımına açılması.[12] 2020 yılında Quartz, birleşmenin ardından “Boeing mühendisleri ile McDonnell Douglas muhasebecileri arasında şirket kültürleri çatışması yaşandığını” ve bu çatışmanın McDonnell Douglas tarafının üstünlüğü ile sonuçlandığını, bunun da 737 MAX kazası krizine yol açan olaylara katkıda bulunmuş olabileceğini bildirdi.[13]
Merkezin taşınması
Boeing'in merkezi, 2001 yılında Seattle'dan Chicago'ya taşındı.[14] 2018 yılında şirket, Sheffield Üniversitesi ile yürütülen bir araştırma ortaklığı çerçevesinde Avrupa'daki ilk fabrikasını İngiltere'nin Sheffield şehrinde açtı.[15] Mayıs 2020'de Boeing, COVID-19 salgını nedeniyle hava yolculuğundaki düşüşten ötürü 12.000'den fazla çalışanını işten çıkardı ve işgücünün toplam %10'u, yaklaşık 16.000 kişi için işten çıkarma planı yaptı.[16] Temmuz 2020'de şirket, pandemi ve 737 MAX uçaklarının uçuşlarının durdurulmasının etkisiyle 2,4 milyar dolar zarar ettiğini açıkladı.[17] 18 Ağustos 2020'de CEO Dave Calhoun, daha fazla işten çıkarma yapılacağını duyurdu;[18] 28 Ekim 2020 itibarıyla Boeing, COVID-19 salgını nedeniyle artan mali kayıplar sonucunda yaklaşık 30.000 çalışanını işten çıkardı.[19]
Remove ads
Bölümleri
.jpg)
Şirketin üç bölümü şunlardır: Ticari Uçaklar; Savunma, Uzay ve Güvenlik; ve Global Hizmetler.
- Boeing Ticari Uçaklar (BCA), 737, 767, 777 ve 787 dâhil olmak üzere ticari uçaklar ile bunların çoğunun kargo uçağı ve iş jeti versiyonlarını üretmektedir. Bu bölümde yaklaşık 35.000 kişi çalışmaktadır ve bunların çoğu şirketin Everett ve Renton, Washington ve Güney Karolina'daki üretim tesislerinde görev yapmaktadır.
- Boeing Savunma, Uzay ve Güvenlik (BDS), askerî uçaklar, helikopterler ve füzelerin yanı sıra uydu, uzay aracı ve roketler dahil olmak üzere ticari ve askerî müşteriler için uzay sistemleri üretmektedir.
- Boeing Global Hizmetler (BGS), BCA, BDS veya diğer üreticilerden ekipman satın alan müşterilere bakım ve yükseltme gibi satış sonrası destek hizmetleri sunmaktadır.
Remove ads
Güvenlik kusurları ve uçak kazaları
Özetle
Bakış açısı
Boeing 737 MAX kazaları ve uçuşların durdurulması
.jpg)
2018 ve 2019 yıllarında iki adet Boeing 737 MAX dar gövdeli yolcu uçağı düştü ve toplam 346 kişi hayatını kaybetti. Kazaların ardından dünya çapındaki havacılık düzenleyicileri ve havayolu şirketleri, 387 adet 737 MAX uçağının uçuşlarını durdurdu.[20][21] Bu gelişmelerin sonucunda Boeing'in stratejisi, yönetimi ve kâr-maliyet odaklı yaklaşımı kamuoyunda sorgulandı; şirketin itibarı, faaliyetleri ve kredi notu olumsuz etkilendi.[22][23][24] 2022 yılında Netflix, Downfall: The Case Against Boeing adlı bir belgesel yayımladı ve Boeing'in McDonnell Douglas ile birleşmesinin kurumsal kültürü olumsuz etkileyerek kazalara zemin hazırladığı yönündeki iddiaları işledi.[25][26]
2020 yılının Haziran ayında Federal Havacılık İdaresi, Boeing'in yönetmeliklere aykırı biçimde düzeltmeyi ertelediği bazı 737 MAX kusurlarını tespit etti.[27] Aynı yıl Eylül ayında ABD Temsilciler Meclisi soruşturmasını tamamladı ve Boeing'in iki ölümcül kazayla ilişkilendirilen uçuş dengeleme sistemi MCAS hakkındaki çalışan endişelerini göz ardı ettiğini, güvenlikten ziyade teslim tarihlerini ve maliyetleri öncelediğini, ayrıca FAA'ya bilgi verirken şeffaf davranmadığını ortaya koydu. Raporda simülatör eğitiminin gerekli görülmemesinin güvenliği azalttığı, pilot eğitiminin değerini düşürdüğü ve teknik tasarım iyileştirmelerini engellediği sonucuna varıldı.[28] 7 Ocak 2021 tarihinde Boeing, güvenlik düzenleyicilerinden bilgi sakladığı gerekçesiyle dolandırıcılıkla suçlanmasının ardından 2,5 milyar doların üzerinde ödeme yapmayı kabul etti; bu tutar 243,6 milyon dolarlık para cezası, havayolu müşterilerine 1,77 milyar dolarlık tazminat ve kaza kurbanlarının mirasçılarına ayrılan 500 milyon dolarlık fondan oluştu.[29]
737 MAX uçaklarının kazalarıyla ilgili soruşturmalar devam ederken, şirketin en büyük kapasiteli çift motorlu jeti ve şimdiye kadar üretilen en büyük uçak olan Boeing 777X, 25 Ocak 2020'de ilk uçuşunu gerçekleştirdi,[30] ancak yine de sorunlar yaşadı. 2021'deki uçuş testleri sırasında meydana gelen bir olayın ardından, uçağın tahmini ilk teslimatı 2024'e ertelendi.[31] 2022'de uçakta başka teknik sorunlar tespit edildikten sonra, teslimat tarihi yeniden ertelendi ve orijinal tarihten altı yıl sonra, 2025'e kaydırıldı.[32][33]
Alaska Havayolları 1282 numaralı uçuş
5 Ocak 2024'te Alaska Airlines'ın 1282 sefer sayılı uçuşunda, 737 MAX 9 tipi bir uçakta 16.000 fit irtifada kapı tıpasının yerinden çıkması sonucu gövdede kapı boyutlarında bir açıklık oluştu.[34] Uçak, Portland Uluslararası Havaalanı'na acil iniş yaptı; birkaç yolcu yaralanmasına rağmen tamamının daha sonra tıbbi olarak taburcu edilebilecek durumda olduğu bildirildi.[35] ABD Federal Havacılık İdaresi (FAA), kapı tıpası bulunan tüm 737 MAX 9 uçaklarının derhal denetlenmesini zorunlu kılarak toplam 171 uçağı yere indirdi.[36][37] United Airlines, yapılan incelemelerde bazı uçaklarda gevşek cıvatalar tespit etti ve bu durum Boeing 737 MAX 9'un üretiminde olası sistematik sorunlara dair endişeleri artırdı.[38] FAA, 12 Ocak 2024'te Boeing'e yönelik denetimini genişlettiğini ve 737 MAX 9 için üretim denetimi başlattığını açıkladı. Ulusal Ulaşım Güvenliği Kurulu, 6 Şubat'ta yayımladığı ön raporda, Washington eyaletinin Renton şehrindeki Boeing fabrikasında paneli sabitlemek için kullanılan dört cıvatanın söküldüğünü ve yeniden takılmadığının anlaşıldığını bildirdi.[39]
Remove ads
Eleştiriler
Özetle
Bakış açısı
Vergi kaçırma ve lobicilik
Aralık 2011'de tarafsız kuruluş Public Campaign, Boeing'i 2008'den 2010'a kadar 52,29 milyon dolar lobi faaliyetlerine harcama yapıp vergi ödemediği, bunun yerine 178 milyon dolar vergi iadesi aldığı, 9,7 milyar dolar kâr elde ettiği, 2008'den bu yana 14.862 çalışanı işten çıkardığı ve ve 2010 yılında en üst düzey beş yöneticisinin maaşını %31 artırarak 41,9 milyon Amerikan dolarına çıkardığı için eleştirdi.[6]
Savaş vurgunculuğu ve İsrail'e silah tedariki
.jpg)
Boeing, Yemen'deki savaşta ürettiği füzelerin ayrım gözetmeyen saldırılarda kullanılması ve sivil kayıplara yol açması nedeniyle savaşlara malzeme tedarik etmek ve bu durumdan kazanç sağlamakla eleştirildi.[40] 2017 yılında şirket, Suudi Arabistan ile askerî uçaklar ve güdümlü füze sistemlerini kapsayan bir anlaşma imzaladı.[41] Ayrıca bazı kaynaklarda, Boeing'in 2009'dan 2022'ye kadar İsrail ile yaptığı silah sözleşmeleri yoluyla 50 ila 100 milyar dolar arasında gelir elde ettiğine dair tahminler yer almaktadır.[7]
2023 yılında çeşitli medya kaynakları, Boeing'in İsrail Hava Kuvvetleri'ne Gazze'ye yönelik hava saldırılarının ilk haftasında 1.000 adet küçük çaplı “akıllı” bomba gönderdiğini ve bu mühimmatın ABD Hava Kuvvetleri üssünden sevk edildiğini bildirdi.[42] Gazze Savaşı sırasında Boeing'in hisse senedi fiyatlarının İsrail ile yapılan ek silah sözleşmeleri nedeniyle yükseldiği belirtildi.[43] Çeşitli haber kaynaklarına göre İsrail, Gazze Savaşı sırasında Boeing tarafından üretilen GBU-39 küçük çaplı bombaları kullandı. Bu mühimmatın Refah'taki mülteci kampı ile El-Sardi ve Et-Tabiin okullarının bombalanması da dâhil olmak üzere bazı saldırılarda kullanıldığı bildirildi.[44]
Uluslararası Af Örgütü, Eylül 2025'te yayımladığı raporunda Boeing'i, İsrail'in Filistinlilere yönelik işlediği soykırım, işgal ve ayrımcılığa ekonomik destek veren 15 şirketten biri olarak listeledi.[45] Raporda, Boeing'in ürettiği GBU-39 tipi akıllı bombaların Gazze'deki hava saldırılarında kullanıldığı ve bu saldırılarda en az 43 sivilin hayatını kaybettiği belirtildi.[8]
Remove ads
Ürettiği ticari uçaklar
| Uçak | Kalıt | Tanım | Koltuk | Çıkış tarihi | İlk uçuş | İlk teslim |
| 707 | 120, 220, 320, 420 | Dört-motor dar gövde | 174-194 | Mayıs 1954 | Aralık 1957 | 1957 |
| 717 | 200 | Çift-motor dar gövde | 106 | Haziran 1998 | Eylül 1998 | Eylül 1999 |
| 727 | 100, 200 | Üç-motor dar gövde | 106 | 1963 | Şubat 1963 | |
| 737 | 200, 300, 500, 600, 700, 800, 900, MAX8 ve MAX9 | Çift-motor dar gövde | 85-215 | Mayıs 1964 | Ekim 1966 | Nisan 1967 |
| 747 | 100, 200, 400,8I (800) | Dört-motor büyük geniş gövde | 85-524 | Mayıs 1966 | Ekim 1969 | Nisan 1970 |
| 757 | 200, 300 | Çift-motor küçük
geniş gövde |
200-290 | Şubat 1982 | Ocak
1983 | |
| 767 | 200, 300, 400 | Çift-motor küçük geniş gövde | 180-375 | Mayıs 1978 | Ekim 1981 | Nisan 1982 |
| 777 | 200, 300 | Çift-motor orta geniş gövde | 330-550 | Mayıs 1992 | Haziran 1994 | Mayıs 1995 |
| Boeing Ticari Jet | Çift-motor yönetici jeti | 20-50 | Kasım 1996 | Kasım 2005 | Kasım 2005 | |
| 787 | 8,9,10 | Çift-motor küçük geniş gövde | 290-330 | 15 Aralık 2009 | 26 Ekim 2011 | |
| KC-135 | Dört-motor orta büyük gövde | 63 | Haziran 1957 | 31 Ağustos 1956 | Haziran 1957 |
Remove ads
Ayrıca bakınız
Kaynakça
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads