Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası

Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası veya kısa adıyla CSO, Türkiye'de çok sesli müziği yayma, tanıtma, sevdirme, Türk bestecilerin eserlerini yurt dışında seslendirme amaçlarına hizmet eden Ankara'da yerleşik senfoni orkestrasıdır. Dünyada, kuruluşundan itibaren varlığını kesintisiz sürdüren en eski orkestralardan biridir.

Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası
Kısaltma	CSO
Öncül	Mızıka-yı Hümâyun
Eski adı	Riyaset-i Cumhur Filarmoni Orkestrası (1932) Riyaset-i Cumhur Senfoni Orkestrası (1957)
Kuruluş tarihi	1826 (1826)
Orkestra şefi	Cemi'i Can Deliorman[1]
Konum	Ankara, Türkiye
Konser salonu	CSO Ada Ankara
Bağlı olduğu kurum	Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı
Resmî site	Resmî site

Tunç Ünver yönetiminde Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası konseri (Ankara, 1973)

Tarihçe

1826'da Osmanlı padişahı II. Mahmut devrinde İstanbul'da batılı bir bando oluşturmak düşüncesiyle Mızıka-ı Hümayun adı ile kurulan topluluk, Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası'nın temelini oluşturur. Mızıka-ı Hümayun, 1924 yılında Gazi Mustafa Kemal'in isteği ile Ankara'ya taşındı ve 1932 yılında Riyaset-i Cumhur Filarmoni Orkestrası adını alarak Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığına bağlı olarak hizmetlerine devam etti. 1957 yılında Riyaset-i Cumhur Senfoni Orkestrası adını almış olan orkestra, günümüzde Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlıdır.

Osmanlı dönemi

Mehter takımı yerine batılı bir askerî bando oluşturmak için kurulan Mızıka-ı Hümayun, zamanla çeşitli müzik, sahne sanatı ve eğlence dallarını bünyesinde toplayan bir örgüt olmuştu. Orkestranın başına başlangıçta İstanbul'da yaşayan Fransız uyruklu bir sanatçı getirildiyse de yetersiz olduğu görülünce Sardunya Hükûmeti'nin tavsiyesi üzerine davet edilen Giuseppe Donizetti, 17 Eylül 1828 tarihinde İstanbul'a gelerek orkestra şefliğine atandı. Donizetti, öldüğü 1856 yılına kadar görevini sürdürdü. Donizetti'nin yerine İtalyan sanatçı Callisto Guatelli orkestranın yönetimine getirildi. Callisto'nun 1899'da ölümünden sonra orkestrayı Aranda Paşa yönetti. 1908 yılında flütist Saffet Atabinen, ilk Türk şef olarak orkestranın başına geçti ve orkestraya yenilikler getirdi.

Mızıka-ı Humayun'un ilk parlak sanatsal yükselişi, 1919 yılında 60 kişilik kadrosu ile Avrupa kentlerinde verilen konserler ile gerçekleşti. Konser öncesinde Mızıka-ı Hümayun yöneticiliği ile orkestra şefliği birbirinden ayrılarak Osman Zeki Üngör ilk defa bağımsız bir orkestra şefi olarak göreve başlamış, Türk Kurtuluş Savaşı yıllarında orkestra, Osmanlı Padişahı'na bağlı bir kurum olarak varlığını devam ettirmiş, saltanat kaldırılınca halifeye bağlanmış ve Makam-ı Hilafet Mızıkası adını almıştır.

Cumhuriyet dönemi

Hilafetin kaldırılmasından 8 gün sonra, 11 Mart 1924'te orkestra, TBMM'nin karşısındaki binada ilk konserini verdi. Yeni hükûmetin önünde ilk sınavını böylece veren orkestra, 27 Nisan 1924 tarihinde dönemin Türkiye Cumhurbaşkanı Atatürk'ün emri ile Ankara'ya taşındı.^[2] Osman Zeki Üngör'ün yönetiminde çalışmalarına devam eden orkestra, Türk Ocağı'ndaki konserlerin yanı sıra radyo konserlerine de ağırlık verdi.

Cumhuriyet dönemindeki ilk yurt dışı turnesi 1926 yılında gerçekleşti. "Karadeniz Gemisi"ndeki Yerli Malı Sergisi'nin Avrupa sahil şehirlerine yaptığı 4 aylık geziye katılan orkestra, büyük ilgi gördü. 1932 yılına kadar Türkiye Cumhuriyeti Millî Savunma Bakanlığınabağlı olarak çalışmayı sürdüren orkestra, Zeki Üngör'ün çabaları ile 23 Haziran 1932 tarihinde Millî Eğitim Bakanlığına bağlandı ve Riyaset-i Cumhur Filarmoni Orkestrası adını alarak Cumhuriyet ile özdeşleşti. Bu adın alınması ile bando ve orkestra kesin olarak birbirlerinden ayrıldı. Zeki Üngör, 1934'te orkestradan ayrıldı.

Konser salonu

Ana maddeler: Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası Konser Salonu ve CSO Ada Ankara

Orkestra, 2020'ye kadar çalışmalarını kendisine 1961 yılında tahsis edilmiş ve 1962'de konser salonuna dönüştürülmüş olan binada sürdürmüştür. Söz konusu bina Gençlik Parkı'nın güneyinde, Talatpaşa Bulvarı üzerindedir. Bu konser salonu ile Ankara Adliyesi arasındaki bölgede^[3] 1995-2020 arasında inşa edilen yeni iki senfonik müzik salonunu içeren CSO Ada Ankara, 3 Aralık 2020'de hizmete girdi.^[4][5] Orkestra konserlerine CSO Ada Ankara adlı müzik kompleksinde yer alan Büyük Salon, Mavi Salon ve tarihi CSO Salonu'nda devam etmektedir.

Orkestra yönetimi

Orkestrada idare ve sanat otoritesi 1951 yılına kadar tek şefte toplanmış bulunuyordu. Orkestra sanatçıları aynı yıl kendilerine bir yönetim kurulu seçtiler. Bu yönetim şekli 1957'de "Kuruluş Özel Yasası" ile resmîleşmiş, orkestra yönetimi, yönetim kurulu ve teknik kurul olmak üzere iki organa ayrılmış, her sene tekrarlanan bir seçimle orkestrayı yönetecek 5 kişilik yönetim kurulu belirlenmeye başlamış ve seçilen yönetim kurulu orkestranın senelik programını belirlemeye, teknik kurul ise yabancı şef ve solistlerin seçimini yapmaya başlamıştır.^[6]

Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası şefleri

Tarih	Orkestra şefleri	Notlar
1924–1934	Zeki Üngör
1934-1935	Adnan Saygun
1935-1946	Ernst Praetorius
1946-1952	Hasan Ferit Alnar
1957-1959	Robert Lawrence
1960-1962	Bruno Bogo
1960-1963	Otto Matzerah
1963-1971	Gotthold E. Lessing
1971-1975	Jean Perisson
1977-1982	Tadeusz Strugala
1982-1986	Hikmet Şimşek
1988-1999	Gürer Aykal
2007-2020	Rengim Gökmen
2020-günümüz	Cemi'i Can Deliorman

Yardımcı şefler

• Selman Ada
• Gürer Aykal
• Alexander Rahbari
• Alparslan Ertüngealp
• Antonio Pirolli
• Burak Tüzün
• Cem Mansur
• Doron Salomon
• Emil Tabakov
• Emin Güven Yaşlıçam
• Erol Erdinç
• Ertuğ Korkmaz
• İbrahim Yazıcı
• Marek Pijarowski
• Michel Tabachnik
• Naci Özgüç
• Rengim Gökmen
• Server Ganiev
• Shardad Rohani
• Tadeusz Strugala
• Murat Kadir Gök

Belgeseller

Deniz Çubukçu yönetmenliğinde çekilen "Marşlardan Senfonilere:Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası" (2008) başlıklı belgesel, yaklaşık 30 dakikalık 2 bölümden oluşur. Birinci bölümde orkestranın günümüzdeki işlevi ve Osmanlı Dönemi'ndeki yapısı, ikinci bölümde ise Cumhuriyet Dönemi'ndeki gelişmeler ele alınır.

Neslihan Semerci yönetmenliğinde çekilen Müzikli Bir Göç Masalı (2022) adlı belgesel, Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası'nın tarihi binasından yeni binasına taşınma hikâyesini konu edinir.^[7]