Başkule

Başkule Avrupa'da Orta Çağ şatolarında soyluları tarafından inşa edilen büyük, müstahkem kulelerdir.^[1] Büyük kule, ayrık kule, donjon^[2]:1 erk ve bâlâhisar^[3] aynı yapıyı ifade eden diğer kelimelerdir.

İngiltere'deki York Şatosu'nun üç boyutlu modelinde kale sisteminin üst tarafındaki tahkimat başkuledir.

Etimoloji

16. yüzyıldan itibaren İngilizcede başkule anlamına gelen keep kelimesi kullanılır. Kalelerin içindeki büyük kule benzeri yapıları anlatan bu kelimenin kökenine dair çeşitli rivayetler vardır. Adlandırmanın 1375-76 yıllarında kullanılan kype^[4] kelimesinden geldiği öne sürülür. Fıçıya benzeyen benzeri yapılar için kullanıldığı ve 17. yüzyıla gelindiğinde esas analmını yitirerek daha popüler keep^[5] kelimesine evrildiği düşünülür. İlk başlarda başkule anlamındaki terimler hem korunaklı hem de soylu sınıfa mensup kişilerin oturdukları yer anlamında olan kullanımı ileriki dönemde karmaşıklaşmıştır.^[6] Terimin tarihsel evriminin izlenmesi sorunludur. Özellikle İspanya'daki örneklerin adlandırıldığı torre del homenaje^[7] ve Fransızcası donjon terimleri sonrasında yanlış anlamda evrilerek dungeon^[8] haline gelmiştir.

Tarihçe

Donjonların ilk örnekleri 10. yüzyılda Normandiya'da görülmüştür. Daha sonra I. William komutasındaki Normanlar 1066 yılında Hastings Muharebesi'nde Harold Godwinson komutasındaki Anglosaksonları yenince İngiltere'nin fethi başlar. Bu süreçte yerel dirençlerle karşılaşan William ve Normanlar hakimiyetlerini pekiştirmek için özellikle başkuleye sahip çok sayıda tahkimat inşa eder. Bu tahkimatlar ileriki dönemde yapımı onyıllarca süren taş yapılara dönüşür. Önemli askeri üs konumunun yanı sıra siyasi önemi de bulunan yapılar haline gelir. Yine Norman egemenliğndeki Anjou bölgesinde yeni tasarımları geliştirilen başkulelerin dairesel, dörtgen vb şekilleri ortaya çıkar. Sonraki dönemde İspanya ve Almanya'da da benzer örnekler görülmeye başlanır. 16. yüzyılla başlayarak başkuleler gözden düşmeye başlar. 17. ve 18. yüzyıllardaki iç savaşlarda Avrupa'daki çok sayıda örnek tahrip edilecektir. 19. yüzyılda İngiltere'de tekrar moda olan başkuleler Gotik mimari anlayışıyla yeniden restore edilecektir. 20. yüzyıldaki dünya savaşlarının ardından özellikle Avrupa'da ayakta kalan başkuleler önemli turist çekim merkezleri haline gelmiştir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Galeri

• 
  İngiltere'deki Goodrich Kalesi'nin başkulesi
• 
  Fransa'da aslına uygun olarak inşa edilmiş donjon
• 
  Fransa Rouen'deki başkule
• 
  Fransa Paris yakınlarındaki Vincennes Şatosundaki başkule
• 
  İngiltere'deki Warkworth Kalesi