En İyi Sorular
Zaman Çizelgesi
Sohbet
Bakış Açıları

Edward Osborne Wilson

Vikipedi'den, özgür ansiklopediden

Edward Osborne Wilson
Remove ads

Edward Osborne Wilson (10 Haziran 1929 - 26 Aralık 2021) Amerikalı bir biyolog, doğa bilimci ve yazardı. Wilson, birçok kez "Yeni Darwin", "Darwin'in doğal varisi" veya "21. yüzyılın Darwin'i" lakapları verilen etkili ve ünlü bir biyolog olmuştur.[2] Biyoloji bilimindeki uzmanlık alanı zoolojinin karıncalarla ilgili çalışma alanı olan mirmekoloji idi.[3][4] Kendisi bu konuda dünyanın önde gelen uzmanlarından biri sayılmıştır ve bu çalışmalarından dolayı ona "Karınca adam" lakabı takılmıştır.[5]

Pratik Bilgiler Doğum, Ölüm ...

Wilson, çevre savunuculuğu, dini ve etik konulara ilişkin laik-hümanist ve deist fikirleri nedeniyle "sosyobiyolojinin babası" ve " biyoçeşitliliğin babası"[6] olarak anılmıştır.[7] Ekolojik teoriye katkıları arasında, matematiksel etolog Robert MacArthur ile birlikte çalıştığı ada biyocoğrafyası teorisi vardır. Bu teori koruma alanı tasarımı alanının ve Stephen Hubbell'in birleşik tarafsız biyoçeşitlilik teorisinin temelini oluşturmuştur.

Wilson, Harvard Üniversitesi Organizma ve Evrimsel Biyoloji Bölümü için Entomoloji alanında Pellegrino Üniversitesi Araştırma profesörü, Duke Üniversitesi'nde öğretim görevlisi[8] ve Kuşkucu Soruşturma Komitesi üyesiydi. Nobel Ödüllerini veren İsveç Kraliyet Akademisi, Wilson'a Nobel Ödülleri kapsamında olmayan alanları kapsayacak biçimde tasarlanmış bir ödül olan Crafoord Ödülü'nü verdi. Uluslararası Hümanizm Akademisi'nden hümanist ödüllüydü.[9][10] İki kez Kurgusal Olmayan Yazılar dalında Pulitzer Ödülü'nü kazandı (1979'da İnsan Doğası Üzerine ve 1991'de Karıncalar için) Ayrıca The Meaning of Human Existence, The Social Conquest of Earth,[11] Letters to a Young Scientist[11][12] kitapları ile New York Times'ın çok satan (bestseller) yazarıydı.

Wilson, Time ve Britannica Ansiklopedisi gibi yayınlar tarafından dünyanın en önemli bilim adamlarından ve en etkili insanlarından biri olarak kabul edildi.[13][14] Dünya çapında 150'den fazla prestijli ödül ve madalya aldı ve 30'dan fazla dünyaca ünlü ve prestijli organizasyon, akademi ve kurumun onursal üyesiydi. Birçok karınca türünün yanı sıra bir kuş[15] ve bir yarasa türü olmak üzere çeşitli hayvan türleri bilimsel olarak onun onuruna adlandırılmıştır.[16]

Remove ads

Erken dönem

Özetle
Bakış açısı

Edward Osborne Wilson, 10 Haziran 1929'da Birmingham, Alabama'da Inez Linnette Freeman ve Edward Osborne Wilson'ın tek çocuğu olarak doğdu.[17] Otobiyografisi Naturalist'e göre, Mobile, Alabama ve Pensacola, Florida dahil olmak üzere Güney Amerika'daki çeşitli kasabalarda büyüdü.[18] Küçük yaşlardan itibaren doğa tarihi ile ilgilendi. Babası yıllar sonra intihar ederek ölen bir alkolikti. Ailesi, eve kara dul örümcekleri getirmesine ve onları verandada tutmasına izin verirdi.[19] Wilson'un anne ve babası o daha 7 yaşındayken boşanmışlardı.

Ebeveynlerinin boşandığı aynı yıl, Wilson bir balık tutma kazasında bir gözünü kör etti. Saatlerce acı çekmesine rağmen balık tutmaya devam etti.[20] Dışarıda kalmaktan endişe duyduğu için şikayet etmedi ve tıbbi tedavi aramadı.[20] Birkaç ay sonra, sağ gözbebeği kataraktla bulutlandı.[20] Lensin çıkarılması için Pensacola Hastanesine yatırıldı.[20] Wilson, otobiyografisinde, "ameliyatın korkunç bir [19.] yüzyıl çilesi olduğunu" yazar.[20] Wilson, 20/10'luk bir görüşle sol gözünde tam görüşü korudu.[20] 20/10 görüşü onu "küçük şeylere" odaklanmaya teşvik etti. Kendisi bu konuda "Kelebekleri ve karıncaları diğer çocuklardan daha fazla fark ettim ve otomatik olarak onlarla ilgilenmeye başladım." demektedir.[20]

Stereoskopik görüşünü kaybetmiş olmasına rağmen, küçük böceklerin vücutlarındaki ince izleri ve tüyleri hala görebiliyordu.[20] Memelileri ve kuşları gözlemleme yeteneğinin azalması onu böceklere konsantre olmaya yöneltti.

Dokuz yaşında, Wilson ilk seferlerini Washington DC'deki Rock Creek Park'ta gerçekleştirdi. Böcek toplamaya başladı ve kelebekler için bir tutku kazandı. Süpürge, elbise askısı ve tülbent torbalardan yapılmış ağları kullanarak onları yakalardı.[20] Bu keşif gezilerine devam etmek, Wilson'ın karıncalara olan hayranlığına yol açtı. Otobiyografisinde, bir gün çürüyen bir ağacın kabuğunu nasıl çekip aldığını ve altında sitronella karıncalarını keşfettiğini anlatıyor.[20] Bulduğu işçi karıncalar "kısa, şişman, parlak sarıydı ve güçlü bir limon kokusu yaydı".[20] Wilson, olayın "onun üzerinde canlı ve kalıcı bir izlenim bıraktığını" söyledi.[20] Ayrıca Kartal İzci ödülünü kazandı ve İzci yaz kampının Doğa Direktörü olarak görev yaptı. Yaşta 18, entomolog olmaya niyetli, sinek toplayarak başladı, ancak Dünya Savaşı'nın neden olduğu böcek iğnesi sıkıntısı II, şişelerde saklanabilen karıncalara geçmesine neden oldu. Washington'daki Ulusal Doğa Tarihi Müzesi'nden bir myrmekolog olan Marion R. Smith'in teşvikiyle Wilson, Alabama'daki tüm karıncalar üzerinde bir araştırma başlattı. Bu çalışma, ABD'de Mobile limanı yakınında ilk ateş karıncaları kolonisini rapor etmesine yol açtı.[21] Wilson, eğitimden sonraki 11 yıl içinde 15 veya 16 okula gittiğini söyledi.[19]

Remove ads

Eğitim

Wilson, bir üniversiteye gitmeyi göze alamayacağından endişeliydi ve eğitimi için ABD hükûmetinin mali desteğini kazanmak amacıyla Birleşik Devletler Ordusuna katılmaya çalıştı. Görme bozukluğu nedeniyle ordu tıbbi muayenesinde başarısız oldu ve bu sebeple orduya katılamadı,[20] ancak sonuçta Alabama Üniversitesi'ne kaydolmayı başardı ve 1950'de biyoloji alanında lisans ve yüksek lisans derecelerini aldı. 1951'de Wilson doktora amacıyla Harvard Üniversitesi'ne transfer oldu.[20]

O, Harvard Society of Fellows'a atandığında, denizaşırı seferlere çıkabilir, Küba ve Meksika'nın karınca türlerini toplayabilir ve Avustralya, Yeni Gine, Fiji, Yeni Kaledonya ve Sri Lanka dahil olmak üzere Güney Pasifik'i gezebilirdi. 1955 yılında doktora derecesini aldı. Yine aynı yıl Irene Kelley ile evlendi.[22][23]

Remove ads

Kariyer

Özetle
Bakış açısı

1956'dan 1996'ya kadar Wilson, Harvard fakültesinin bir parçasıydı. Görevine karınca taksonomisti olarak başladı ve karıncaların mikroevrimlerini, çevresel dezavantajlardan kaçarak ve yeni habitatlara geçerek nasıl yeni türlere dönüştüklerini anlamaya çalıştı. Bu çalışmalarıyla birlikte " Takson döngüsü " teorisini geliştirdi.[22]

Matematikçi William H. Bossert ile işbirliği içinde Wilson, böcek iletişim modellerine dayalı bir feromon sınıflandırması geliştirdi.[24] 1960'larda, tür dengesi teorisini geliştirmek için matematikçi ve ekolojist Robert MacArthur ile işbirliği yaptı. 1970'lerde o ve Daniel S. Simberloff bu teoriyi Florida Keys'teki küçük mangrov adacıkları üzerinde test ettiler. Tüm böcek türlerini yok ettiler ve yeni türlerin yeniden popülasyonunu gözlemlediler.[25] Wilson ve MacArthur'un bu konudaki The Theory of Island Biococoğrafyası kitabı standart bir ekoloji metni haline geldi.[22]

1971'de böcek davranışlarının ve diğer hayvanların davranışlarının benzer evrimsel baskılardan etkilendiğini savunan The Insect Societies'i yayınladı.[26] 1973'te Wilson, Harvard Karşılaştırmalı Zooloji Müzesi'nde entomoloji küratörü olarak atandı.[27] 1975'te böcek davranışı teorilerini omurgalılara ve son bölümde insanlara uygulayan Sociobiology: The New Synthesis kitabını yayınladı. İnsanlar arasındaki hiyerarşik sosyal organizasyondan evrimleşmiş ve kalıtsal eğilimlerin sorumlu olduğunu öne sürdü. 1978'de insan kültürünün evriminde biyolojinin rolünü ele alan ve Genel Kurgu Dışı dalında Pulitzer Ödülü kazanan İnsan Doğası Üzerine adlı kitabını yayınladı.[22]

Wilson, 1976'da Bilim Profesörü Frank B. Baird, Jr. seçildi ve 1996'da Harvard'dan emekli olduktan sonra Pellegrino Üniversitesi Fahri Profesörü oldu.[27]

1981'de Charles Lumsden ile işbirliği yaptıktan sonra, bir gen-kültür birlikte evrim teorisi olan Genes, Mind and Culture'ı yayınladı. 1990'da, ikinci Pulitzer Genel Kurgu Dışı Ödülü olan Bert Hölldobler ile birlikte yazdığı Karıncalar'ı yayınladı.[22]

1990'larda, doğa ve sosyal bilimlerin birliği hakkında bir otobiyografi olan The Diversity of Life (1992) ve Consilience : The Unity of Knowledge (1998) yayımladı.[22]

Remove ads

Emeklilik ve ölüm

1996'da Wilson, Harvard Üniversitesi'nden resmen emekli oldu ve burada Entomoloji'de Fahri Profesör ve Fahri Küratör pozisyonlarını sürdürmeye devam etti. 2002 yılında 73 yaşında Harvard'dan tamamen emekli oldu. Görevden ayrıldıktan sonra, iPad için dijital biyoloji ders kitabı da dahil olmak üzere bir düzineden fazla kitap yayınladı.[17]

PEN/EO Wilson Edebiyat Bilimi Yazma Ödülünü finanse eden ve Duke Üniversitesi Nicholas Çevre Okulu'nda "bağımsız bir vakıf" olan EO Wilson Biyoçeşitlilik Vakfı'nı kurdu. Wilson, anlaşmanın bir parçası olarak Duke Üniversitesi'nde özel öğretim görevlisi oldu.[28]

Wilson ve eşi Irene, Lexington, Massachusetts'te yaşıyordu.[22] Catherine adında bir kızı vardı[29] Karısı Irene 7 Ağustos 2021 tarihinde öldü. Eşinin ölümünden kısa bir süre sonra Wilson, 26 Aralık 2021'de 92 yaşındayken Burlington yakınlarında öldü.[17]

Remove ads

Kişisel görüşleri

Özetle
Bakış açısı

Bilimsel hümanizm

Edward Wilson, bilimsel hümanizmi "bilimin gerçek dünya ve doğa yasaları hakkında artan bilgisi ile uyumlu tek dünya görüşü " olarak tanımladı.[30] Wilson insan koşullarını iyileştirmenin en uygun görüş olduğunu savunmuştur. Ayrıca kendisi 2003 yılında Hümanist Manifesto'nun imzacılarından biridir.[31]

Din

Wilson din ve tanrı konusunda kendisini geçici deist olarak tanımladı[32] Geleneksel dinlere inanmamasının yanı sıra ateizmi reddetmiş ve kendisi için -tam olarak öyle olmamasına rağmen- agnostisizmi daha makul bulmuştur.[33][34] Ayrıca Wilson, Tanrı, din inancının ve dini ritüellerin insan evriminin sonucu olarak ortaya çıktığını savunmuştur. Wilson 2006 yılında yayımlanan The Creation adlı kitabında, bilim adamlarının dini liderlere "dostluk eli uzatmaları" ve onlarla bir ittifak kurmaları gerektiğini belirterek, "Bilim ve din, dünyadaki en güçlü iki güçtür ve yaratılışı kurtarmak için bir araya gelmelidirler." demiştir.[35] Ancak 21 Ocak 2015'te yayınlanan bir New Scientist röportajında dinlerin insanlığı aşağı çektiğini ve insanlığın ilerlemesi adına dinlerin ortadan kaldırılması gerektiğini söyledi. Aynı röportajda Wilson, "Bu yüzden, insanlığın ilerlemesi adına yapabileceğimiz en iyi şeyin dini inançları ortadan kaldıracak kadar azaltmak olduğunu söyleyebilirim." demiştir.[36]

Remove ads

Ödüller ve onurlar

Özetle
Bakış açısı

Wilson'ın bilimsel ve koruma dereceleri şunları içerir:

  • Amerikan Sanat ve Bilim Akademisi üyesi, 1959'da seçildi[37]
  • Ulusal Bilimler Akademisi üyesi, 1969'da seçildi[38]
  • ABD Ulusal Bilim Madalyası, 1977[23]
  • Leidy Ödülü, 1979, Philadelphia Doğa Bilimleri Akademisi'nden[39]
  • On Human Nature kitabı için Pulitzer Ödülü, 1979[40]
  • Tyler Çevresel Başarı Ödülü, 1984[23]
  • ECI Ödülü, Uluslararası Ekoloji Enstitüsü, karasal ekoloji, 1987[41]
  • Uppsala Üniversitesi Matematik ve Fen Fakültesi'nden fahri doktora, İsveç, 1987[42]
  • Başarı Akademisi Altın Plak Ödülü, 1988[43]
  • The Insect Societies and Sociobiology: The New Synthesis adlı kitapları, Institute for Scientific Information tarafından Science Citation Classic ödülü ile onurlandırıldı.[44]
  • Crafoord Ödülü, 1990, İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi tarafından verilen bir ödül[45]
  • Karıncalar için Pulitzer Ödülü (Bert Hölldobler ile birlikte), 1991[46]
  • Uluslararası Biyoloji Ödülü, 1993[23]
  • Carl Sagan Kamu Bilimi Anlayışı Ödülü, 1994[47]
  • Ulusal Audubon Topluluğu'nun Audubon Madalyası, 1995[23]
  • Time dergisinin Amerika'daki En Etkili 25 Kişisi, 1995[46]
  • Seçkinlik Sertifikası, Uluslararası Entomoloji Kongreleri, Floransa, İtalya 1996[48]
  • Amerikan Felsefe Derneği Bilimlerinde Üstün Başarı için Benjamin Franklin Madalyası, 1998.[49]
  • Amerikan Hümanist Derneği'nin 1999 Yılın Hümanisti[46]
  • Lewis Thomas Bilim Hakkında Yazma Ödülü, 2000[50]
  • Nierenberg Ödülü, 2001[23]
  • Seçkin Kartal İzci Ödülü 2004[51]
  • Dauphin Island Sea Lab, araştırma gemisinden biri olan R/V EO Wilson'ı vaftiz etti.[52]
  • Linnean Yüzüncü Yıl Gümüş Madalyası, 2006[53]
  • Peabody Doğa Tarihi Müzesi'nden Addison Emery Verrill Madalyası, 2007[54]
  • TED Ödülü 2007 her yıl "bu gezegendeki yaşamı bir şekilde olumlu etkileyebileceklerini gösteren en fazla üç kişiyi onurlandırmak" için verilir.
  • XIX Premi Internacional Catalunya 2007[55]
  • Crans-Montana'da (İsviçre) düzenlenen 2008 sempozyumu için World Knowledge Dialogue[56] Onur Kurulu Üyesi ve Scientist in Residence.
  • Florida, Walton County'deki Nokuse Plantasyonundaki EO Wilson Biyofili Merkezi[57] 2009 videosu[58]
  • Kaşifler Kulübü Madalyası, 2009[59]
  • Ekoloji ve Koruma Biyolojisi Kategorisinde 2010 BBVA Bilginin Sınırları Ödülü[60]
  • Mimarlıkta Thomas Jefferson Madalyası, 2010[61]
  • İlk romanı Anthill: A Novel için kurgu dalında 2010 Heartland Ödülü[62]
  • Yılın EarthSky Bilim İletişimcisi, 2010[63]
  • Uluslararası Kozmos Ödülü, 2012[64]
  • Kew Uluslararası Madalyası (2014)
  • Bilim Doktoru, onur ödülü, Amerikan Doğa Tarihi Müzesi'nden (2014)[65]
  • 2016 Harper Lee Ödülü[66][67]
  • Türün Myrmoderus eowilsoni sıfatıyla anma (2018)[68]
  • Türün Miniopterus wilsoni sıfatıyla anma (2020)[69]
Remove ads

Eserleri

  • Brown, W. L.; Wilson, E. O. (1956). "Character displacement". Systematic Zoology. 5 (2): 49–64. doi:10.2307/2411924. JSTOR 2411924, William Brown Jr. ile birlikte yazılmıştır; 1986'da Science Citation Classic olarak, yani tüm zamanların en sık alıntılanan bilimsel makalelerinden biri olarak onurlandırılan makale.[70]
  • Ada Biyocoğrafyası Teorisi, 1967, Princeton University Press (2001 yeniden basım),ISBN 0-691-08836-5, Robert H. MacArthur ile birlikte yazılmıştır.
  • Böcek Dernekleri, 1971, Harvard University Press, ISBN 0-674-45490-1
  • Sociobiology: The New Synthesis 1975, Harvard University Press, (Yirmi beşinci Yıldönümü Baskısı, 2000)0-674-00089-7)
  • İnsan Doğası Üzerine, 1979, Harvard University Press,0-674-01638-6, 1979 Pulitzer Genel Kurgu Dışı Ödülü sahibi.
  • Genler, Akıl ve Kültür: Birlikte Evrimsel Süreç, 1981, Harvard University Press, ISBN 0-674-34475-8
  • Promethean Ateşi: Aklın Kökeni Üzerine Düşünceler, 1983, Harvard University Press, ISBN 0-674-71445-8
  • Biyofili, 1984, Harvard University Press, ISBN 0-674-07441-6
  • Ekosistemlerde Başarı ve Hakimiyet: Sosyal Böcekler Örneği, 1990, Inter-Research, ISSN 0932-2205
  • Karıncalar, 1990, Harvard University Press, ISBN 0-674-04075-9, Bert Hölldobler ile 1991 Pulitzer Ödülü sahibi
  • Yaşamın Çeşitliliği, 1992, Harvard University Press, ISBN 0-674-21298-3, Yaşamın Çeşitliliği: Özel Baskı, ISBN 0-674-21299-1
  • Biophilia Hipotezi, 1993, Shearwater Books, ISBN 1-55963-148-1, Stephen R. Kellert ile birlikte
  • Karıncalara Yolculuk : Bilimsel Keşif Hikayesi, 1994, Harvard University Press, ISBN 0-674-48525-4, Bert Hölldobler ile
  • Natüralist, 1994, Shearwater Books, ISBN 1-55963-288-7
  • Doğanın Gizli Bahçesi, 1996, Shearwater Books, ISBN 1-55963-215-1, Laura Simonds Southworth ile birlikte
  • Consilience: Bilginin Birliği, 1998, Knopf, ISBN 0-679-45077-7
  • Hayatın Geleceği, 2002, Knopf, ISBN 0-679-45078-5
  • Yeni Dünyada Pheidole: Dominant, Hyperdiverse Karınca Cinsi, 2003, Harvard University Press, ISBN 0-674-00293-8
  • Yaratılış: Yeryüzünde Hayat Kurtarmaya Çağrı, Eylül 2006, WW Norton & Company, Inc. ISBN 978-0-393-06217-5
  • Doğanın Açığa Çıkması: Seçilmiş Yazılar 1949–2006, ISBN 0-8018-8329-6
  • The Superorganism: The Beauty, Elegance and Strangeness of Insect Societies, 2009, WW Norton & Company, Inc ISBN 978-0-393-06704-0, Bert Hölldobler ile
  • Anthill: Bir Roman, Nisan 2010, WW Norton & Company, Inc. ISBN 978-0-393-07119-1
  • Kingdom of Ants: Jose Celestino Mutis and the Dawn of Natural History in the New World, 2010, Johns Hopkins University Press, Baltimore, José María Gómez Durán ile birlikte, ISBN 0801897858
  • Yaprak Kesici Karıncalar: İçgüdü tarafından Medeniyet, 2011, WW Norton & Company, Inc. ISBN 978-0-393-33868-3, Bert Hölldobler ile birlikte
  • The Social Conquest of Earth, 2012, Liveright Publishing Corporation, New York, ISBN 0871403633
  • Genç Bir Bilim Adamına Mektuplar, 2014, Liveright, ISBN 0871403854
  • A Window on Eternity: A Biologist's Walk Through Gorongosa National Park, 2014, Simon & Schuster, ISBN 1476747415
  • İnsan Varlığının Anlamı, 2014, Liveright, ISBN 0871401002
  • Half-Earth, 2016, Liveright, ISBN 978-1-63149-082-8
  • Yaratıcılığın Kökenleri, 2017, Liveright, ISBN 978-1-63149-318-8
  • Genesis: The Deep Origin of Societies, 2019, Liveright; ISBN 1-63149-554-2
  • Karınca Dünyasından Masallar, 2020, Liveright, ISBN 9781631495564[71][72]
  • Naturalist: A Graphic Adaptation 10 Kasım 2020, Island Press; ISBN 978-1610919586[73]

Düzenlenmiş eserler

  • From So Simple a Beginning: Darwin's Four Great Books, Edward O. Wilson (2005, WW Norton) tarafından düzenlendi. ISBN 0393061345
Remove ads

Kaynakça

Dış bağlantılar

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads
Remove ads