En İyi Sorular
Zaman Çizelgesi
Sohbet
Bakış Açıları
Gülbank
çeşitli tarikatlerde söylenen kısa ve genellikle iyi dilek temennisi içeren sözlü edebiyat ürünü Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Remove ads
Gülbank, gülbenk, gulvang, gulbang[1] ya da gulweng[2] Farsça ''Gül'' sözcüğünden ve yine Fârsça ''Ses'' anlamına gelen ''Bâng'' sözcüğünden oluşmadır ve "Gül sesi" anlamındadır.[3] Ayrıca Abdülbaki Gölpınarlı bu birleşik sözü ''Bülbül sesi'' biçiminde Türkçeleştirilmiştir.[4] Terim olarak ise Mevlevilik, Bektaşilik, Halvetilik, Kadirilik, Rufailik gibi tarikatlarda hep bir ağızdan yüksek sesle söylenen alkış, dua içerikli sözlü edebiyat ürünü anlamı taşır.[5] En eski örnekleri ''Mir’âtu’l-Mekâsid fî Def’i’l-Mefâsid''de kayıtlıdır.[6]
Terceman veya tercüman türünün gülbank yerine eş anlamlı kullanımına rastlansa da gülbankın ayin ve törenlerde belirli nitelikte kişiler tarafından söylenmesine karşılık tercemanların gündelik hayatın akışındaki olaylarda herkesçe söylenebilir nitelikte olmasıyla ayrışırlar.[7]
Gülbanklar genellikle "Allah Allah illallah", "Allah Allah eyvallah" ve "Bismi şah Allah Allah" girişiyle başlarlar ve peşinden de okunduğu yer veya duruma uygun iyi dilekler ve temenniler ile devam eder.[7]
Bektaşilerde ve Alevilerde,elin göğse ya da sağ elin sol el üzerine konularak "Allah Allah" şeklinde bağırılmasıyla başlanır.[3] Çerağ, ikrar, sofra, ölüm, sünnet, aşure ve nevruz gibi ritüellerde okunur. Bunu da sadece Muhammed'in soyundan gelenler okuyabilir. Talibin pirinden gülbank alması ayrıca bir ritüeldir ve çeşitli şartlara bağlıdır.[6]
Mevlevîler; ayni cem, bayram, çerağ, cenaze, hatim, hücreye giriş ve çıkış, İsmi Celâl, evlilik, seyahat, Şebi Arûs, yemeğin ateşten indirilmesi, yemek sonrası, türbe ziyareti törenlerine bir gülbankla başlar ya da bir gülbankla bitirir. Okuyan kişi postnişin, dede ya da şeyh olmalı, dinleyenler okuma esnasında sessiz kalmalıdır. Mesnevî veya Dîvâni Kebîr gibi kitaplarından alıntı yaparak başlayabilirler.[6]
Gülbanklar aynı zamanda camilerde farz namazlardan önce müezzinler tarafından da okunmuştur. Günümüzde genellikle selatin camilerinde Cuma namazının farzını kılmadan iç ezandan hemen önce okunmaya devam etmektedir.
Remove ads
Örnekler
Özetle
Bakış açısı
Yüksek lisans tezi kapsamında yapılan bir çalışmada çerağ gülbankı şu şekilde örneklenmiştir:[8]
| “ | Bismişah Allah Allah, çırağı rüşân, fahri dervişan, zuhûri iman, küşadi meydan, kanûnu evliya, kuvveti abdalan gerçek erenler demine,hû Allah dost!
Tığı bende bağlarken; Bismi şah Allah Allah, hizmeti merdan ile dil kendini, güşuvare kılmışem pir bendini,rehber ile Pire ettik iktida, Taktı Selman boynuma tığ bendini, Allah eyvallah hû dost. |
„ |
Yeniçeriler, Hacı Bektaş Veli adına şu gülbankı okumuşlardır:[9]
| “ | Allah Allah eyvallah. Baş üryan, sine püryan, kılıç alkan. Bu meydanda nice başlar kesilir olmaz hiç soran... Allah Allah nûru Muhammed nebi; pirimiz, hünkârımız Hacı Bektaşi Veli,demine diyelim hû. | „ |
Saraybosna Hacı Sinan Tekkesi'nin devrânından ve ayininden sonra şöyle bir gülbank okunmaktadır:[6]
| “ | Vaktlar hayr olsun, hayrlar feth olsun, fethler müyesser olsun, şerler def’ olsun. Şerefi nebî, keremi velî, himmeti Geylânî; şerefimiz bereketimiz, Seyyid Muhammed Emin Es-Suleymâniyeli ve Şeyh Haci Selim Sami ve Şeyh Feyzullah Efendi Hacıbayriç ve kutbi zaman, Üçler, Yediler, Kırklar ve cemi hak erenler aşklarına hû. | „ |
Mevleviler'de Şebi Arûs töreni bitince şeyh-dede şu gülbankı okur:[6]
| “ | Vakti şerîf hayrola, hayırlar fethola, şerler def’ ola, leyleyi arûsi rabbânî, vuslati halvet-serâyi sübhânî, hakki akdesi Hudâvendigârda an be an vesîleyi 'itilâyi makâm ve füyûzâti rûhâniyyeti aliyyeleri, cümle peyrevânı hakkında şâmil û âmm ola. Demi Hazreti Mevlânâ, sirri Şemsi Tebrîzî, keremi İmâmi 'Alî, hû diyelim hû. | „ |
Cuma namazlarında müezzinler tarafından şu gülbank okunur:[10]
| “ | Hazreti Rasûli Ekrem ve Nebiyyi Muhterem sallallâhu te'âlâ aleyhi ve sellem ffendimiz hazretlerinin 'azîz, pâk, münevver, mutahhar rûhi şerîflerine salavâti şerîfe getirenlerin ahir ve akıbetleri hayrola. Âli ezvâci tâhirât,evlâdi Rasûl,ashâbi guzîn efendilerimizin sâ'ir enbiyâyi izâm ve Rasûli Kirâm hazerâtının ervâhi şerîflerine, pîrimiz Bilâli Habeşî(radiyallâhu anh) efendimizin ve 'alâ’l-husûs bu câm'iin bânîsi ve bugüne kadar içerisinden gelmiş geçmiş, imâm-hatîb, muezzin-kayyim, cemâ'atının ve kâffeyi ehli imânın ervâhı için, Allâh rızâsı için el-Fâtiha. | „ |
Remove ads
Edebî eserlerde kullanımı
Lütfi Kaleli'nin Kardeşlerin Kini romanında Cafer Dede karakteri kadehini kaldırarak bir gülbank okur.[11]
Mustafa Yeşilova'nın Kopo romanında, Molla Ağa yemeğe davet edilir ve sofrada gülbank okur.[12]
Fakir Baykurt'in Kaplumbağalar romanında Kır Abbas karakteri su içmeden önce ellerini açıp gülbank okur.[13][14]
Kaynakça
Dış bağlantılar
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads