Kâbe - Wikiwand

Kâbe (Arapça: الكعبة المشرفة, Kâbe-i Şerif, Kâbe-i Muazzama veya Beyt-i Atik), Mekke'de Mescid-i Harâm'da yer alan ve İslâm dininde en kutsal sayılan kübik yapıdır. İslâmda beytullah (Allah'ın evi), beyt (ev) veya Beyt-atik (eski ev) diye de anılır. İslâm dininin ilk ve en kutsal mekânı kabul edilir.^[1] Bu yapının etrafında Mescid-i Harâm bulunur. Kur'an'da Kâbe'nin İbrahim ve oğlu İsmail tarafından inşa edildiği ifade edilir.^[1] Sâmirîler, Musa'nın öğretilerini takip eden İbranilerdir. M.Ö. 10. yüzyıla veya M.Ö. 3. yüzyıla tarihlenen "Musa'nın sırları" veya Sâmirîli Kitabı olarak da bilinen Asaṭīr veya Āl-Asāṭīr, Yahudi Midraş'a paralel olan Yahudiler arasında bilinen sözlü geleneklerden oluşan bir kitaptır. Bu kitapta Kabe ve Mekke'yi İbrahim ve oğlu İsmail'in inşa ettiği yazar.^[2]^[3]

Pratik Bilgiler Temel bilgiler, Konum ...

Kâbe
Mekke'deki Mescid-i Harâm'ın içinde Kâbe

Temel bilgiler
Konum	Mekke, Suudi Arabistan
Koordinatlar	21°25′21″K 39°49′34″D
İnanç	İslam
Mimari
Mimari biçim	İslam
İnşaat başlangıcı	MÖ 800
Özellikler
Yükseklik	13 metre (32.8 ft)

Dünyadaki bütün Müslümanlar, nerede olurlarsa olsunlar, namazlarını Kâbe'ye dönerek kılarlar.^[4]^[5]^[6] Kâbe'nin olduğu yöne kıble denir.

İslâm öncesinde Arap yarımadasında çok sayıda kutsal mekan ve buralarda inşa edilen kübik ilah evleri (Kâbe) bulunduğu, kutsal kabul edilen mekanlar ve ilah evlerinin Araplarca haram aylar boyunca ziyaret edilerek buralarda değişik tapınmaların gerçekleştirildiği bilinmektedir.^[7]

Tarihte olduğu gibi günümüzde de bazı dinî gruplar Kâbe ve Hacer-ül Esved'in kutsallığı çerçevesinde icra edilen dini uygulamalara karşı çıkmaktadırlar.^[8]

Remove ads

Etimoloji

Kâbe ve kıble kelimesinin bağlantılı olabileceği sözcükler islâm öncesi Arap inanışlarında bulunmaktadır. İsim, Kâbe'nin mimari yapısı ile ilgili olabileceği gibi içerisinde barındırdığı ve yapı ile özdeşleşen benzer isim veya telaffuzlarla anılan tanrıça isimleri de yapıya verilen ismin kaynağı olarak düşünülebilir. Bunlardan birisi Karataş ile sembolize edilen ve Kaab olarak da anılan tanrıça El-Lat’tır.^[9] Kıble kelimesi ise bazı araştırmacılara göre, Frig tanrıçası Kibele isminden gelmektedir.^[10]^[11]^[12]

Nişanyan etimolojik sözlüğüne göre kâbe ; Arapça kˁb kökünden gelen kaˁba(t) Arapça: كَعْبَة “Mekke'de bulunan küp şeklinde tapınak” sözcüğünden alıntıdır. Bu sözcük Arapça kaˁb Arapça: كِعْب “topuk veya aşık kemiği, oyun zarı” sözcüğünün faˁla(t) vezninde ism-i merresidir. Bu sözcük Arapça kaˁaba Arapça: كَعَبَ “küpleşme” fiilinden türetilmiştir.^[13]

Remove ads

Tarihçe

Özetle

Bakış açısı

Mitoloji

Mitolojik anlatımlara göre yeryüzü yaratılmadan bin sene önce Kâbe suyun üzerinde Allah'ı tespih eden iki meleğin üzerinde durduğu beyaz bir öz idi. Yeryüzü bu özün altında yayılıp genişletilmiş, Kâbe yeryüzünün merkezi kılınmıştır. Bir başka anlatıma göre yeryüzü yaratılmadan önce Arş suyun üzerinde bulunmaktaydı. Allah rüzgârı göndererek bununla Kâbe'nin yerinde bir kubbe yaratmış, bu kubbenin altında yeryüzü yaratılmış, yeryüzü dağlarla sağlamlaştırılmıştır. Yeryüzüne ilk konulan dağ Ebu Kubeys Dağı olmuş, diğer dağlar Ebu Kubeys'ten yeryüzüne dağılmışlardır.^[14]

İslâmî görüşler

Kâbe'nin ilk olarak Adem tarafından yapıldığına ancak Nuh tufanında yıkılan Kâbe'den geriye sadece temellerinin kaldığına inanılır. İbrahim'e Kâbe'nin yeri gösterilmiş,^[14] İbrahim ve oğlu İsmail peygamberler tarafından temelleri yükseltilmiştir. (Bakara; 127) islâm'dan önce Kâbe'de pagan Araplar tarafından kutsal sayılan 360 tane put bulunmaktaydı. Bunların en büyüğü ve en güçlüsü Al-İlâh'ın Al-Uzza, Al-Menat ve Al-Lât adlı üç kızı olduğuna inanılırdı. Putların yanı sıra İsa ve Meryem'in figürlerinin de yer aldığı kaydedilmiştir.^[15] Muhammed zamanında Kâbe Müslümanların kontrolüne geçti ve bütün putlar kaldırıldı. Kâbe bugün 16 metrelik yüksekliğe sahiptir. Ancak Mekke'nin fetih günü Muhammed'in damadı Ali'yi omuzlarına çıkarıp onun da Kâbe'nin üzerindeki putları aşağı indirip kırdığına dair hadise dayanarak 630 yılında yüksekliğinin günümüzdekinden daha alçak olduğuna inanılır.

Bağımsız tarihçi ve arkeolojik bulgulara göre Kâbe'nin orijini ve tarihçesi

Karataş islâm öncesi dönemde Petra'da bir adı da Kaab olan tanrıça Al-lat'ın sembolü durumundaydı.^[9]

Gibbon gibi bazı araştırmacılara göre Diodorus adlı Eski Yunan tarihçinin (MÖ I. yy.) "Orada, tüm Arapların çok saygı duyduğu çok kutsal bir tapınak kuruldu."^[16] şeklinde bahsettiği yer Kâbe'dir.^[17] Kâbe, tarih boyunca birçok değişikliklere maruz kalmıştır. Çeşitli dönemlerde kısmen ya da bütünüyle yeniden inşa edilmiştir. Muaviye'nin ölümü sonrasında çıkan Yezid ve Abdullah bin Zübeyr savaşında Kâbe, mancınık atışından isabet alarak yıkılmış ve yanmıştı. İsabet alan karataş üç parçaya bölünmüştür.^[18] İbn-i Haccac Kâbe'nin İbni Zübeyr tarafından yıktırılıp Kureyş'in inşa ettiğinden farklı bir şekilde yapıldığını Mervan'a söylemiş, Mervan ve birçok halife Kâbe'yi eski şekline döndürmek istemiş, ancak bunda muvaffak olamamıştır. Bunda Malik bin Enes Kâbe'yi sürekli yıkıp yeniden yapmanın onun itibarını Müslümanlar nezdinde yok edeceğini söylemesinin etkili olduğu ifade edilmiştir.^[14] Patricia Crone ve Michael Cook, metin ve arkeolojik araştırmalara dayanarak, "Mescid-i Harâm"ın Mekke'de değil, Kuzeybatı Arap Yarımadası'nda bulunduğunu varsaydılar.^[19] Fakat bu iddiaya erken dönemde Müslümanların Kâbe'nin yerini doğru hesaplayamadıkları için bazı camilerde kıble yönünün yanlış olduğu gerekçesiyle karşı çıkılmaktadır.^[20] Nitekim günümüze yakın tarihlerde inşa edilmiş bazı camilerin de kıble yönünün yanlış hesaplandığı belirtilmektedir.^[21]^[22]^[23] Kâbe'nin bulunduğu Mekke'de bile bazıları 50 yıldan daha eski 200 civarında caminin kıble yönünün yanlış olduğu belirlenmiştir.^[24]^[25] 7. yüzyılda yaşayan John Bar Penkaye isimli Süryani bir yazarın Abdullah bin Zübeyr'in isyanı devam ederken yazdığı kroniklerinde Kabe'nin taşınmasından veya Petra'dan bahsetmemesi, Kabe'nin konumunun çölün uzak noktalarında olarak bahsetmesi, Kabe'nin taşındığı veya aslında Petra'da bulunduğu iddialarının geçerliliğini yitirtmektedir.^[26]^[27]^[28] Ayrıca Kehf Suresinde geçen al-Raqīm'in (الرقيم), Petra (Raqēmō) olduğu şeklinde görüş de bulunmaktadır.^[29] 2.yüzyılda (100-200) yaşayan gökbilimci, matematikçi, filozof ve aynı zamanda coğrafyacı olan Batlamyus Arabistan'da bulunan 50 şehrin bir listesini yayınlamış ve liste "Macoraba" adlı bir şehri içermiştir. 1646 yılından beri süregelen spekülasyonlar olmakla beraber bu şehrin Mekke ile bağlantılı olduğuna dair tartışmalar sürmektedir. Son zamanlarda, antik haritaları yeniden oluşturmak ve konumlarını modern koordinatlara çevirmek için gelişmiş matematiksel modeller kullanan araştırmacılar, Mekke ve Batlamyus'un bahsettiği Macoraba şehrinin aynı yerde olduğunu doğrulayabildiler.^[30]

929'da Büyük Karmat generali Ebu Tahir Mekke'yi zapt ederek Kâbe'yi yağmalamış ve Kâbe hazinesi ile birlikte Karataş'ı alıp götürmüştür. Taşın bir kısmı 951'de geri getirilerek yerine konulmuştur.^[31]

Kâbe'nin etrafını çeviren ve Kâbe yüksekliğini aşmayan kubbeli yapı (revaklar), eskilerinin etrafına, Osmanlı Padişahı II. Selim zamanında yapılmış, planlarını Mimar Sinan hazırlamıştır.

I. Süleyman tarafından onarılan Kâbe, beşinci onarımını I. Ahmed döneminde görmüş, IV. Murad döneminde yine sel baskını sonucu yıkılmış ve yeniden onarılmıştır. Kâbe'nin içinde dokuz adet oyma, bir adet altın kabartma ayet, işlemeli tahta bir sandık, oymalı ve içinde tütsü yakılan tarihi bir ocak, metal zemzem testileri ve kandiller bulunmaktadır.

20 Kasım 1979 tarihinde Kâbe, Suudi Arabistan yönetiminin etkili muhaliflerinden Cuheyman el Uteybi ve beraberindeki bin civarında destekçisiyle silahlarla baskına uğramıştır.

Remove ads

Yapısı ve ölçüleri

Özetle

Bakış açısı

Kâbe'nin de içinde bulunduğu alanı çevreleyen büyük mescide “Mescid-i Harâm” (Arapça: المسجد الحرام) denilmektedir. Kâbe'nin geniş duvar yapısı yaklaşık bir küp biçimindedir. Kâbe'nin Kuzeydoğu duvarı 12,63 kuzeybatı duvarı 11,03 güneybatı duvarı 13,10 metre güneydoğu duvarı 11,22 metre ve yüksekliği 13 metredir. Böylece 145 m² alan üzerine kurulmuştur. Duvarlarında kullanılan taşlar Mekke tepelerindeki granit taşlardandır.

Kâbe'nin bölümleri

Kâbe'nin içerisine ancak yılda iki defa (Ramazan ayı başlamadan ve Kurban Bayramı ile Hac ziyaretleri başlamadan yaklaşık 15 gün önce) "Kâbe'yi temizleme töreni" adı verilen törenle Kâbe'nin anahtarını geleneksel olarak ellerinde tutan Beni Şeybe kabilesi mensupları ve seçilmiş misafirler girebilmektedir. Kâbe kapısı zeminden yüksekte olduğu için özel bir tekerlekli merdiven kullanılarak girilir. Kâbe'nin tavanı ahşaptır. Tabanı mermer ve kireçtaşı kareler ile kaplıdır. Tavana kadar iç duvarlarının alt yarısı mermerle kaplı olup bu mermer duvar üstüne üzerine Kur'an'dan ayetler kazılmış olan mermer tabletler konulmuştur. İç duvarların üst tarafı üzerinde altın işleme ile Kur'an ayetleri bulunan bir yeşil bez ile kaplıdır.^[32]

Hacerü'l-Esved: Doğu köşesinde bulunan kara parlak taştır. Müslümanlar tarafından Cennet'ten indiğine inanılır.^[33] Kâbe'de çıkan bir yangında bu taş ısı değişimi nedeniyle kırılıp 15 parçaya bölünmüştür. Günümüzde taşın parçaları gümüş bir çerçeveyle bir arada tutulmaktadır. Görünen kısmı yaklaşık 16,5x20 cm'dir. 930'da Mekke'yi basıp Kâbe'yi ellerine geçiren Ebu Tahir Cannabi idaresindeki Karamatiler bu taşı Mekke'den alıp Doğu Arabistan'da üsleri olan el-Ahsa vahasına götürmüşler ve Abbasiler de 952'de bu taşı geri almak için büyük fidye ve tazminat vermek zorunda kalmışlardır.^{[kaynak belirtilmeli]}
Kâbe Kapısı: Kâbe'nin doğu duvarında zeminden 2,13 metre yükseklikte bulunmaktadır.
Altın Oluk veya Mizab: Kuzey duvarı üzerinde bulunan altından yapılmış oluk. Mekke'de ender yağan yağmur sularını Kâbe'nin çatısından indirmek için 1627'de Osmanlılar tarafından yapılmıştır.^[34]
Şâdervân: Kâbe'nin duvarlarının diplerini yağmur ve sel sularından korumak amacıyla yapılan mermerden koruma.
Hicr: "Hicru İsmail" olarak da bilinen, Kâbe'nin batı duvarının önünde bulunan ve 90 cm yüksekliğinde ve 1,5 m eninde beyaz mermerden yapılmış "İsmail Duvarı" ya da "Hatîm" adı verilen kavisli yarım daire şeklinde alçak duvarla sınırlanmış bir bölge.^[35]
Multezem: Kâbe'nin doğu duvarında Kâbe kapısı ile Hacerü'l-Esved arasındaki duvar kısmı. Bazı hadislerde multezemin duaların kabul edildiği mubarek bir yer olduğu belirtilmiştir.^[36] Peygamber ile sahabe ve tabiinden birçok kimsenin burada dua ettiği nakledilmiştir.^[37] Abdullah b. Amr b. As, Peygamber'in multezeme gelerek göğsünü, yüzünü ve ellerini açarak oraya yapıştırdığını ve o şekilde dua ettiğini rivayet etmektedir.^[38] Ancak izdihamdan dolayı günümüzde başkalarına eziyet etmeden bunun yapılmasına imkân yoktur. Bu sebeple multezemin karşısında durularak dua edilmesi daha uygundur.^[39]
Makam-ı İbrahim: İbrahim ve oğlu İsmail tarafından Kâbe inşa edilmekte iken İbrahim'in ayak izini bıraktığı bir mevki.
Hacerü'l-Esved veya Şarki köşe: Doğu köşesi.
Yemânî veya Ruknülyemânî köşe: Güney köşesi.
Şâmî köşe: Batı köşesi.
Irakî köşe: Kuzey köşesi.
Kâbe örtüsü veya Kisve: Kâbe'nin üzerine örtülen altın işlemeli hat yazıları bulunan siyah bir örtü. Üzerindeki örtü ipekli bir kumaştan dokunmuş olup, üzerine Kelime-i Şehadet işlenmiş, çatıya yakın kısmında çevresine altın işlemeli bir şerit geçirilmiş; kemer biçiminde olan bu şeritte de Kur'an ayetleri işlenmiştir. Bu örtü her sene hac mevsiminde yenilenmektedir.
Tavaf'ın başlangıç çizgisi olarak kullanılan mermer bant.
Cebrail Makamı: Kâbe'nin doğu duvarının önünde kapının bulunmadığı kısımda "Irakî" köşesinin hemen yanında bulunan mevkii.

Remove ads

Dini önemi

Kıble

Kâbe, Müslümanların namaz ibadetleri sırasındaki yöneldikleri kıbledir. Hanefi mezhebine göre Kâbe ve onun üzerinden semaya doğru olan boşluk kıbledir, Şafii mezhebine göre sadece Kâbe'nin bina kısmı kıbledir.

Hac

islâm'ın şartlarından olan Hac ibadeti Kâbe ziyaretini ve tavafını da kapsar. İslâm'ın beş temel şartından biri olan Hac sırasında Kâbe; farz olan ziyaret tavafı ve vacib olan veda tavafı ile en az iki kere tavaf edilir. Bunların dışındaki tavaflar ise sünnettir. Tavaf, (yukarıdan bakıldığında) saat yönünün tersine bir yönde Hacerü'l-Esved köşesinden başlayarak Kâbe'nin etrafında yedi tam tur yürümektir. Tavaf sırasında dönülen her bir tura ise şavt denir. Tavaf ayrıca Umre'nin de şartları arasındadır. Hac sırasında yaklaşık 6 milyon hacı toplanarak aynı gün tavaf yaparlar.^[40]^[41]