Kaside

Kaside (Arapça: قصيدة), genellikle din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla yazılan bir şiir formudur. Ancak kaside biçiminin şiirin farklı konuları için de kullanıldığı vakidir. Kaside sanatı, öncelikli olarak Araplar tarafından geliştirilmiştir. Kaside, klasik Arap şiirinin en yüksek hali kabul edilmektedir. Eski Arap edebiyatında kasideler birkaç farklı dahili kısımdan oluşacak şekilde nazmedilmiştir.^[1]

Türk edebiyatına 13. yüzyılda Araplardan geçmiş bir nazım şeklidir. Türk edebiyatında Kaside şairlerine kaside-gü (kaside söyleyen), kaside-sera ya da kaside-perdaz (kaside yazan) denir.

Özellikleri

• Nazım birimi beyittir.
• Beyit sayısı en az 15-30-33 ile en çok 99 arasında değişir.
• Kasidenin ilk beyitine "matla beyit", son beyitine "makta beyit" denir.^[2]
• Kasidenin ikinci beytine "hüsn-i matla"; sondan bir önceki beytine "hüsn-i makta" denir.^[3]
• Şâir kasidesi içinde matlayı tekrar ederse tecdid-i matla denir.
• Matlayı birden çok tekrar ederse bu zat-ül metali veya zül metalidir.
• Şairin mahlasının bulunduğu beyite taç beyit denir.
• Kasidenin en güzel beyiti beyt-ül kasid olarak isimlendirilir.
• Aruz ölçüsüyle yazılır.
• Kafiye düzeni gazelle aynıdır. Yani aa, ba, ca, da, ea, fa ... Ancak gazelden daha uzun bir nazım şeklidir.^[4]

İsimlendirilmesi

Konularına göre

Kasidenin methiye bölümünden bahsedilene göre kasideler sınıflandırılır.

• Allah'ın birliğinden bahsediliyorsa tevhid,
• Konusu Allah'a yakarış ise münacaat,
• Muhammed'i övmek amacıyla yazılmışsa naat,
• Devlet büyüklerini övmek için yazılmışsa methiye,
• Birini yermek için yazılmışsa hicviye,
• Birinin ölümü anlatılmışsa mersiye adını alır.

Başlangıcına göre

Kaside, nesip (teşbib) bölümünde anlatılana göre isimler alır. Baharın tasviri yapılıyorsa: Bahariye, Kışın tasviri yapılıyorsa: Şitaiye, Temmuzun tasviri yapılıyorsa: Temmuziye, Ramazanın tasviri yapılıyorsa: Ramazaniye, Atın tasviri yapılıyorsa: Rahşiye, Hamamın tasviri yapılıyorsa: Hamamiye vb.

Redifine göre

Kaside, redifindeki harf ya da kelimeye göre isimler alır. Lamiyye, su kasidesi, Kerem kasidesi, Güneş kasidesi gibi vs.

Kasidenin bölümleri

Nesip (Teşbib)

• Kasidenin ilk bölümüdür, şiir yönünden en ağır bölümdür.
• Genelde 15-20 beyit olur.
• Şair bu bölümde betimleme yapar. Kadın, kış, at, bahar vs. Bu bölüm, mevsim vb. betimlemesi içeriyorsa teşbib adını alır. Diğer durumlarda nesip denir.
• Ramazan tasvirleri yapılır.

Girizgâh

• Nesip bölümünden methiye bölümüne geçerken söylenen ve basamak görevinde olan beyitlerdir.
• Şair bu bölümde övgüye başlayacağını haber verir.
• 1-2 beyitten oluşur.

Rahîl

• Rahîl, şairin çölde devesi veya atıyla çıktığı yolculuğu anlattığı kısımdır.^[5]

Methiye

• Kasidenin sunulduğu kişinin övüldüğü bölümdür.
• Şiir yönü çok zayıf, dil yönü diğer bölümlere göre çok ağırdır.
• Bu bölümde abartılı bir anlatım göze çarpar.
• el-Mutenebbî, el-Ahtal ve Hassân b. Sâbit önemli methiye şairlerindendir.

Tegazzül

• Gazel söyleme anlamına gelir, bütün kasidelerde yoktur.
• Şair zaman zaman monotonluğunu kırmak için kasidenin içinde, aynı ölçü ve uyakla gazeller yazar.

Fahriye

• Şairin kendini övdüğü bölümdür.
• Nefi'nin bazı kasideleri sadece fahriyeden oluşur.
• Alkame b. Abade'nin şiirlerinde Fahriye bölümlerine rastlamak mümkündür.^[6]

Taç beyit

• Şairin kendisi hakkındaki yeni düşüncelerini söylediği bölümdür.
• İki üç beyit bulunur.
• Taç şairin isminin geçtiği beyittir.

Dua

• Kasidenin son bölümüdür.
• Birkaç beyit olur.
• Şair burada övdüğü kişinin başarılı, uzun ömürlü, talihinin iyi olması yönünde dua eder.

Kaside ve tarihsel önemi

Kasideler, sosyal ve kültür tarihi araştırmacısı için önemli bir belge ve bilgi kaynağı olarak değerlendirilebilirler. Resmî tarihi vesikalar kadar, edebî metinlerin de tarih araştırmacısı için önemli bir belge olduğunu ispatlayacak mühim kaynaklar arasındadır.

Kasideler, ideal devlet adamı profili çizme, sosyal ve ekonomik konularda devrin özelliklerini yansıtma, sosyal hayatın değişik sahnelerini anlatma, tarihî şahsiyetlerin biyografik bilgilerine katkıda bulunma, siyasal ve kültürel tarihin pek çok değişik safhası için yazılmış edebi eserlerdir. Namık Kemal'in Hürriyet Kasidesi buna örnek verilebilir.