Lisandros

Lisandros (Dor Yunancası: Λύσανδρος, transliterasyon: Lýsandros; ölüm yılı MÖ 395) MÖ 405'te Hellespontos'ta gerçekleşen Aegospotami Muharebesi'nde Atinalıları mağlup eden Sparta donanmasına komuta etmiş olan Spartalı amiraldir. Ertesi yıl Atinalıları teslim olmaya zorlayarak Peloponez Savaşı'nı sona erdirmiştir. Bunun ardından Haliartus Muharebesi'ndeki ölümüne kadar geçen on yıl boyunca Sparta'nın Yunanistan'a hakimiyetinde önemli rol oynadı.

Lisandros
II. Darius'un oğlu ve Anadolu'nun Ahameniş satrapı Genç Kiros ile Spartalı komutan Lisandros'un (sağda) Sardis'teki karşılaşmaları. Bu karşılaşma Ksenophon tarafından anlatılmıştır.[1] Francesco Antonio Grue (1618-1673).
Ölüm	MÖ 395
Bağlılığı	Sparta
Rütbesi	Donanma kumandanı
Çatışma/savaşları	Peloponez Savaşı Notium Muharebesi Aegospotami Muharebesi

Yaşamının ilk dönemleri

Lisandros'un erken yaşamı hakkında çok az şey bilinmektedir. Bazı eski yazarlar, helot veya köle kökenli Spartalı vatandaşlığına yükseldiğini yazmaktadır.^[2] Lisandros'un babası, soyunu Herakles'e dayandıran ancak kraliyet ailesinden olmayan Spartalı Heraklitlerdendi. Yoksulluk içinde büyümüş, söz dinleyen ve uyumlu biri olduğunu kanıtlamıştır. Plütark'a göre "yiğit bir ruha" sahipti.^[3]

Notium Muharebesi

Notium Muharebesi

Efes

Efes ve Notium Muharebesi'nin haritadaki konumu

Lisandros, MÖ 407'de Ege Denizi için Sparta donanma kumandanı (Navarhos) olarak atandı. Bu dönemde II. Darius ve Parysatis'in II. Darius'un oğlu Genç Kiros'un dostluğunu ve desteğini kazandı.

Lisandros daha sonra Atinalıları ve müttefiklerini ele geçirebilecek Efes merkezli güçlü bir Sparta filosu yaratma projesini üstlendi.^[4][5]

Alkibiadis, Atina güçleri tarafından baş komutan olarak atandı ve Lisandros'u savaşa girmesi için tahrik etti. Sparta donanma kumandanı Lisandros, Alkibiadis ile savaşmak için Efes'ten çekilmeyi reddetti. Ancak, Alkibiadis ikmal ararken, Atina filosu dümencisi Antiohos'un komutasına yerleştirildi. Bu süre zarfında Lisandros, Atina filosuna katılmayı başardı ve MÖ 406'da Notium Muharebesi'nde Spartalı filo tarafından (Genç Kiros emrindeki Perslerin yardımıyla) yönlendirildi. Lisandros'un bu yenilgisi Alkibiadis'in düşmanlarına onu emrinden çıkarmak için ihtiyaç duydukları bahaneyi verdi. Bir daha Atina'ya dönmedi. Kuzeye Gelibolu Yarımadası'na doğru yelken açtı.

Komuntanlığı bırakışı

Ancak, Lisandros bu zaferden sonra Sparta donanma komutanı olmaktan çıktı ve Spartalı yasalarına göre yerine Kallikratidas getirildi.^[6]

MÖ 406'da Kallikratidas bir filo kurdu ve Methymna, Midilli'ye giderek kuşattı. Bu hamle Atina'daki tahıl arzını tehdit etti. Atina, kuşatmayı hafifletmek için amiral Konon'u gönderdi. Kallikratidas ona saldırdığında Konon, Kallikratidas'ın Spartalı filosu tarafından abluka altına alındığı Midilli'ye çekildi.

Konon'u rahatlatmak için, Atinalılar büyük ölçüde deneyimsiz mürettebat tarafından yönetilen ve yeni inşa edilmiş gemilerden oluşan yeni bir filo kurdular. Bu filo Spartalılardan daha zayıf olsa da, Atinalılar, Lesbos yakınlarındaki Arginusae Savaşı'nda dramatik ve beklenmedik bir zafer elde etmelerini sağlayan yeni ve alışılmadık taktikler kullandılar. Konon'un Spartalılar tarafından ablukası kesildi, Spartalı gücü şiddetle yenildi ve savaş sırasında Kallikratidas öldürüldü.

Komutanlığa dönüş

Bu yenilgiden sonra Sparta'nın müttefikleri Lisandros'un donanma kumandanı olarak yeniden atanmasını istedi. Bununla birlikte, Spartalı yasaları önceki bir donanma kumandanının yeniden atanmasına izin vermedi, bu yüzden Aracus donanma kumandanı olarak Lisandros ise yardımcısı olarak atandı. Buna rağmen, Lisandros etkili bir şekilde Sparta filosunun komutanıydı.^[4][5] Özellikle memnun olan Kiros, bir kez daha Sparta filolarına fon sağlamaya başladı, hatta Lisandros'un yokluğunda satrapını çalıştırmasına izin verdi.^[7]

Geri döndükten sonra Lisandros, Sparta filosunu Hellespontos'a doğru yönlendirdi. Atina filosu onu oraya kadar takip etti. MÖ 404'te Atinalılar kalan gemilerini Aegospotami'de (Gelibolu Yarımadasının yakınında) topladılar. Amiral Konon yönetimindeki Atina filosu, Aegospotami Savaşı'nda Lisandros yönetimindeki Spartalılar tarafından imha edildi. Konon Kıbrıs'a çekildi.

Daha sonra Lisandros'un kuvvetleri Boğaz'a gitti ve hem Bizantion hem de Kalkedon şehirlerini ele geçirdi ve bu şehirlerde yaşayan Atinalıları kovdu. Lisandros ayrıca Midilli Adası'nı da ele geçirdi.^[4][5]

Atina'nın yenilgisi

Lisandros, yıkımlarını emrettiği Atina duvarlarının dışında. 19. yüzyılda yapılmış taş baskı.

Aegospotami'deki zaferin ardından Spartalılar sonunda Atina'yı teslim olmaya zorlayacak bir pozisyondaydı. Spartalı kralı Pausanias, Atina'yı kuşattı, Lisandros filosu ise Pire limanını abluka altına aldı. Bu eylem, Hellespontos üzerinden Atina'ya giden tahıl yolunu etkili bir şekilde kapattı ve böylece Atina'yı aç bıraktı. Durumun ciddiyetini fark eden Theramenes, Lisandros ile görüşmelere başladı. Bu müzakereler üç ay sürdü, ama sonunda Lisandros Pire'deki şartları kabul etti. Atina'nın teslim olması ve MÖ 404'te Mora Savaşı'nın durdurulması konusunda bir anlaşmaya varıldı.

Lisandros Atina'nın surlarını yıktı.

Spartalılar, Atinalıların Pire duvarlarını ve Atina ana kenti ile limanı (Pire) bağlayan uzun duvarları yıkmasını istediler; Atinalıların sömürgelerini terk etmeleri ve Atina'nın on iki gemisi dışında hepsini Spartalılara teslim etmesi gerektiğini söylediler. Ancak Theramenes, Atina şehrini yıkımdan koruyan şartları sağlamayı başardı. İyonya'da Ege Denizi'nin kıyısındaki Yunan kasabaları yine Ahameniş İmparatorluğu'na bırakıldı.

Atina komutası

Lisandros daha sonra Atina'da bir kukla hükûmet kurdu. Bu kukla hükûmet bir takım vatandaşları idam etti. Atina'nın eski müttefiklerinin çoğu şimdi Spartalı bir komutan altında garnizonlarla güçlendirilmiş (en sert, "düzenleyici" olarak adlandırılan) on (dekarşi) kurul tarafından yönetiliyordu.^[8]). Uygulama Spartalı hegemonya dönemini başlattı.

Sürgündeki Atina generali Alkibiadis'e suikast, Lisandros'un isteği üzerine Farnabazos tarafından düzenlendi.^[4]

Samos'u saklayıp yakaladıktan sonra Lisandros, Sparta'ya döndü. Eski Atina lideri Alkibiadis, Aegospotami'deki Sparta zaferinden sonra ortaya çıktı ve Pers satrabı Farnabazos ile kuzeybatı Asya'daki Frigya'ya sığındı. Atinalılar için Farsça yardım istedi. Ancak Spartalılar, Alkibiadis'in yok edilmesi gerektiğine karar verdi ve Lisandros, Farnabazos'un yardımıyla Alkibiadis suikastini düzenledi.^[4][5]

Lisandros, Atinalılara karşı kazandığı zaferlerden büyük bir servet topladı ve zenginlikleri Sparta'ya evlerine getirdi. Yüzyıllar boyunca Lacedaemonia'da para bulundurmak yasadışıydı, ancak yeni yapılmış donanma fon gerektiriyordu ve Pers'ler finansal desteği sürdürmek için pek güvenilir değillerdi. Roma tarihçisi Plütark, Lisandros'un para girişini şiddetle kınıyordu. Yolsuzluk hızla takip etti; General Gylippus hazineyi evine götürürken, büyük miktarda zimmetine para geçirdi ve devamında ölüme mahkûm edildi.

Atinalıların direnişi

Spartalıların kukla hükûmeti tarafından Atina'dan sürgün edilen Atina generali Thrasybulus, yeni oligarşik hükûmete demokratik direnişe liderlik etti. MÖ 403'te, Attica'yı işgal eden küçük bir sürgün kuvvetine komuta etti ve üst üste savaşlarda, önce bir Sparta garnizonunu ve ardından Munychia Savaşı'nda oligarşik hükûmetin (Lisandros dâhil) güçlerini yendi. Savaşta Otuz Zorba'nın lideri Kritias öldürüldü.

Daha sonra Otuz Zorba hükûmetini yenen Atina sürgünleri ile işgal edilen Pire ve onlarla savaşmak için gönderilen bir Sparta kuvveti arasında savaştı. Savaşta Spartalılar sert direnişlerine rağmen sürgünleri yendiler. Lisandros'un muhalefetine rağmen, Pausanias savaşından sonra Sparta'nın Agiad Kralı, iki parti arasında Atina'da demokratik hükûmetin yeniden kurulmasına izin verdi.

Son yılları

Lisandros, Atina'daki aksiliklere rağmen Sparta'da hala etkisini korudu. Spartalıları II. Agis'in ölümünden sonra yeni kralın II. Agisilaos olması konusunda ikna etmeyi başardı.

MÖ 404'te Atinalıların yenilmesinden sonra yerine koyduğu oligarşik partizanların cuntalarını yeniden kurmayı ümit eden Lisandros, Eurypontid Sparta kralı II. Agesilaos'un MÖ 396'da Perslere karşı Yunanlıların komutasını almasını sağladı. Spartalılar, İyonyalılar tarafından Pers Kralı II. Artaserhas'e karşı onlara yardım etmeye davet edilmişlerdi. Lisandros tartışmalı olarak sefere katılmayan Spartalı güçlerin komutanlığını almayı umuyordu. Ancak II. Agesilaos, Lisandros'un gücüne ve etkisine kızmıştı. Bu nedenle Agesilaos II, eski akıl hocasının planlarını hayal kırıklığına uğrattı ve Lisandros'u, Sparta ve Yunanistan anakarasından uzakta Hellespontos'taki birliklerin komutasına atadı.

MÖ 395'te Sparta'da, Lisandros, Korint Savaşı olarak bilinen Thebes ve diğer Yunan şehirleriyle bir savaşın başlamasında önemli rol oynadı. Spartalılar Atina, Thebes, Corinth ve Argos'un bu yeni ittifakına karşı (Ahameniş İmparatorluğu'nun desteğiyle) bir ordu göndermeye hazırlandılar ve II. Agesilaos'un Yunanistan'a dönmesini istedi. Agesilaos, birlikleriyle Sparta'ya doğru yola çıktı, Hellespontos'u geçip Trakya üzerinden batıya doğru yürüdü.

Ölümü

Spartalılar, komutası Lisandros'ta ve diğeri Sparta Pausanias'ında olmak üzere iki ordu için Boeotia'nın Haliartus kentine saldırmak ve saldırmak için oluşturulmuşlardı. Lisandros, Pausanias'tan önce geldi ve Orchomenus şehrini Boeotian konfederasyonuna isyan etmeye ikna etti. Ardından birlikleriyle Haliartus'a ilerledi. Haliartus Muharebesi'nde Lisandros, güçlerini şehrin duvarlarına çok yaklaştırdıktan sonra öldürüldü.