En İyi Sorular
Zaman Çizelgesi
Sohbet
Bakış Açıları
Malavi
Güneydoğu Afrika ülkesi Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Remove ads
Malavi ya da resmî adı ile Malavi Cumhuriyeti (İngilizce: Republic of Malawi, Chewa dili: Dziko la Malaŵi), Afrika kıtasının güneydoğu bölümünde yer alan ve denize kıyısı bulunmayan bir kara ülkesidir. Ülke 6 Temmuz 1964 tarihinde Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını kazanmıştır. Ülkenin başkenti Lilongwe'dir.
Malavi olarak bilinen Afrika bölgesi, 10. yüzyıl civarında Akafula ya da bilinen diğer adıyla Abathwa halkı tarafından iskân edildi. Daha sonra bölgeye gelen Bantu toplulukları Akafula'yı yerlerinden ederek 16. yüzyıldan itibaren gelişen Maravi ve Nkhamanga gibi çeşitli krallıklar kurdular.[6][7] 1891 yılında bölge Britanya tarafından Britanya Orta Afrika Protektorası adıyla sömürgeleştirildi ve 1907'de Nyasaland olarak yeniden adlandırıldı. 1964'te Nyasaland, Başbakan Hastings Banda liderliğinde bir İngiliz Milletler Topluluğu ülkesi olarak bağımsızlığını kazandı ve ismi Malavi olarak değiştirildi. İki yıl sonra Banda, ülkeyi tek partili başkanlık rejimine dönüştürerek devlet başkanı oldu; 1971'de ise “ömür boyu başkan” ilan edildi. Ülkenin bağımsızlık dönemi, Banda'nın aşırı baskıcı yönetimiyle karakterize edildi.[8][9][10] 1993 yılında çok partili sistemin kabul edilmesiyle birlikte Banda, 1994 genel seçimlerini kaybetti. Günümüzde Malavi, seçilerek başa gelen bir cumhurbaşkanının başkanlık ettiği demokratik, çok partili bir cumhuriyettir. 2024 V-Dem Demokrasi Endeksine göre Malavi, dünyada 74. ve Afrika'da 11. sırada yer alan bir temsili demokrasidir (electoral democracy).[11] Ülke, çoğu ülkeyle olumlu diplomatik ilişkilere sahiptir ve Birleşmiş Milletler, İngiliz Milletler Topluluğu, Güney Afrika Kalkınma Topluluğu (SADC), Doğu ve Güney Afrika Ortak Pazarı (COMESA) ve Afrika Birliği (AU) gibi çeşitli uluslararası kuruluşlara üyedir.
Malavi, dünyanın en az gelişmiş ülkelerinden biridir. Ekonomisi büyük ölçüde tarıma dayalıdır ve nüfusu ağırlıklı olarak kırsal bölgelerde yaşamaktadır. 2007 ve 2008 yıllarında ekonomi, eğitim ve sağlık alanlarında bazı ilerleme göstergeleri kaydedilmiştir.
Remove ads
Ülke ismi
Ülkenin ismi yerel bir kelime olan Maravi'den (Türkçe: Alev) gelmekte olup, güneşin Malavi Gölü üzerinden batışı esnasında oluşan görüntünün aleve benzetilmesinden esinlenilmiştir. Günümüzde bu kelime tüm ülkenin adı olarak kullanılmakta olup, güneş sembolü ülke bayrağında da kullanılmaktadır.
Tarihçe
Özetle
Bakış açısı
Sömürge öncesi tarihi
Afrika'nın Malavi olarak bilinen bölgesinde, Bantu halklarının kuzeyden göç dalgaları 10. yüzyıl civarında başlamadan önce çok az sayıda avcı-toplayıcı nüfus bulunuyordu.[12]
Bantu halklarının çoğu güneyde yaşamaya devam etse de bazıları kaldı ve ortak atalara dayanan etnik gruplar kurdu.[13] 1500'e gelindiğinde kabileler, günümüzde Nkhotakota adlı yerin kuzeyinden Zambezi Nehri'ne ve Malavi Gölü'nden günümüzde Zambiya olarak bilinen yerdeki Luangwa Nehri'ne kadar uzanan Maravi Krallığı'nı kurmuştu.[14]
1600'den kısa bir süre sonra, bölge çoğunlukla tek bir yerel yönetici altında birleşmişken, yerli kabile üyeleri Portekizli tüccarlar ve ordu mensuplarıyla karşılaşmaya, ticaret yapmaya ve ittifaklar kurmaya başladı. Ancak 1700'e gelindiğinde imparatorluk birçok ayrı etnik grup tarafından kontrol edilen bölgelere bölünmüştü.[15] Hint Okyanusu köle ticareti 1800'lü yılların ortalarında zirveye ulaşmıştı. O dönemde her yıl yaklaşık 20.000 kişinin köleleştirilip Nkhotakota'dan Kilwa'ya götürülüp burada satıldığı düşünülüyordu.[16]
Sömürgeleştirme (1859–1960)
1859 yılında David Livingstone Malavi Gölü'ne ulaşmış; 1891 yılında ise Malavi, Birleşik Krallık'ın Britanya Orta Afrika Protektorası adı ile himayesi altına aldığı bir bölge konumuna gelmiştir. Himaye bölgesi, 1907 yılında Nyasaland adı ile sömürge sisteminin bir parçası haline getirilmiştir. 1915 yılında İngiliz hükûmeti, bölgede bulunan yerlilerin askerlik hizmetini yapmasını mecburi kılması sebebiyle, Baptist dini önderi John Chilembwe liderliğinde ayaklanma başlatılmış ve sömürgeci ülke birimlerine karşı özgürlük mücadelesi verilmiştir. Bu olay nedeniyle günümüzde de Chilembwe, Malavi ulusal kahramanı olarak görülmektedir.
1953 yılında, komşu bölgeler Kuzey Rodezya ve Güney Rodezya ile birleştirilerek Rodezya ve Nyasaland Federasyonu sömürge sisteminin bir parçası haline getirilmiştir. Federasyon içerisinde yaşayan ve çoğunlukta olan siyahilerin, beyaz azınlığa karşı başlattığı mücadele neticesinde Britanya, Kuzey Rodezya'nın haricinde Nyasaland'ın da bağımsızlığını kabul etmiştir.
6 Temmuz 1964 tarihinde ülke, Hastings Kamuzu Banda yönetiminde Birleşik Krallık'tan Malavi adı ile bağımsızlığını kazanmış, bağımsızlık ilanından iki yıl sonra da cumhuriyet ilan edilerek Banda yeni cumhuriyetin ilk devlet başkanı olarak seçilmiştir. Bu olay sonrası Banda yıllarca ülkeyi mensubu olduğu Malavi Kongre Partisi (Malawi Congress Party - MCP) ile tek partili bir sistem ile diktatör bir rejim ile yönetmiş, bu rejim ancak 1994 tarihinde yapılan referandum ile sonlandırılabilmiştir. Referandumun yapılmasına yol açan olay ise 1992 yılında birkaç Hristiyan din görevlisinin ülkede siyasi reformların zamanının geldiğini belirten bir mektubu Banda'ya yazarak konuyu aktardıkları olay ile başlamıştır.
1994 yılında yapılan ilk özgür ve bağımsız seçimlerde, United Democratic Front (UDF) partisinden Bakili Muluzi devlet başkanlığı görevine seçilmiş, aynı görevi 1999 yılında yapılan seçimlerde de üstlenmeyi başarmıştır.
Muluzi her ne kadar devlet başkanlığı görev süresini uzatan anayasa değişikliğini yapamasa da, kendisinden sonra görevi devralmasını istediği Bingu Mutharika (UDF) 2004 yılında seçimlerde kazanarak devlet başkanı olmuştur. 2004 yılında yapılan bu seçimlerde Mutharika'nın seçilmesinin en önemli nedeni ise muhalefet partilerinin bir aday üzerinde anlaşma sağlamaması ve Mutharika'nın rakibi olarak desteklememesinden kaynaklanmıştır.
Mutharika 2009 yılında ikinci bir defa seçilmesinden sonra selefi Muluzi gibi görev süresini uzatmaya yönelik hamlelerde bulunmuş ancak Anayasa mahkemesi böyle bir değişim girişimini yasaklamıştır. 5 Nisan 2012 yılında geçirdiği kalp krizi sonrası hayatını kaybeden Mutharika'nın yerine vekaleten atanan Joyce Banda, 7 Nisan 2012 tarihinde yemin ederek görevine başlamıştır.[17]
Remove ads
Coğrafya
Özetle
Bakış açısı
Malavi, Afrika kıtasının güneydoğu bölümünde kuzey-güney yönünde uzanan, uzun ve dar topraklara sahiptir. Kuzeyde Tanzanya, batıda Zambiya, güney, güneydoğu ve güneybatıda ise Mozambik ile komşu konumundadır. Ülkenin kuzey-güney yönündeki uzunluğu 850 km, batı-doğu yönündeki uzunluğu ise 350 km'dir. Tüm sınır uzunluğu toplamda 2.881 km olup, bunun 475 km'si Tanzanya, 1.569 km'si Mozambik ve 837 km'si ise Zambiya ile oluşmaktadır. Ayrıca Malavi gölü'ndeki Likoma ve Chizumulu adaları Malavi devletinin hakimiyeti altındadır.
Ülkenin sahip olduğu 118.484 km²'lik toprakların %31'i ormandan, %25'i sulak alandan, %20'si tarım alanından ve %15'i ise meralardan oluşmaktadır. Kuzey kesimleri diğer bölgelere göre daha dağlık olup, yükseltiler deniz seviyesinden 3.000 m yüksekliğe kadar çıkabilmektedir. Ülkenin en yüksek dağı 3.002 m ile Sapitwa dağıdır.
Ülkenin doğu kısmının neredeyse tamamını kaplayan ve çok büyük bölümü Malavi egemenliği altında olan Malavi Gölü, toplamda 29.600 km² yüzölçümü, 570 km uzunluğu ve 80 km genişliği ile Malavi'nin en büyük gölü ve aynı zamanda Afrika kıtasının en büyük üçüncü iç gölü konumundadır.
Ülkenin en uzun akarsuyunu 402 km'lik uzunluğu ile Shire nehri oluşturmaktadır.
İklim
Malavi genelinde tropikal bir iklim gözlemlenmektedir. Ülkenin sıcaklığın yüksek olduğu aylar Ağustos ortası ile Kasım ayları arasındadır. Mayıs ile Ağustos ayın ortasına kadar soğuk bir dönem geçiren ülkede, yağmur mevsimi Kasım ile Nisan ayları arasında olup, bu dönem nem oranı sabahları %100'e kadar çıkabilmektedir. Nisan ve Mayıs ayları ise yağmur sonrası dönemleri oluşturmaktadır. Ülkenin yüksek kesimlerinde iklim genel itibarıyla soğuk ve yağmurlu iken, alçak kesimlerde sıcak ve bunaltıcıdır. Malavi gölü civarında da yüksek olan sıcaklık, esen rüzgarlar ile düşebilmektedir. Ülke genelinde en soğuk Temmuz ayıdır. Yıl genelinde sıcaklıklar Kasım-Nisan döneminde 19 °C ve 32 °C arasında, Mayıs-Ekim döneminde ise 14 °C ve 24 °C arasında değişebilmektedir.
Remove ads
Siyasi
Malavi, 6 Temmuz 1964 tarihinde Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını kazanmıştır. 1995 yılında kabul edilen anayasa ile başkanlık tipi demokrasiye geçilmiştir. Başkanlık ve milletvekilliği seçimleri beş yılda bir yapılmaktadır. Ülkede düzenli seçimler yapılmakta ve siyasi partiler arasında iktidar değişimleri yaşanmaktadır.[18]
Nüfus
Özetle
Bakış açısı
.jpg)
Ülkede, 2016 tahmini verilerine göre yaşayan 18,570,321 nüfusun büyük bir kısmı değişik Bantu halklarından oluşmaktadır. Buna rağmen Malavi'de, bölgede bulunan diğer ülkelere kıyasla çok daha az etnik grup yaşamaktadır. Ülke genelinde farklı kültür ve dili olan 13 etnik grup yaşamaktadır.
Etnik gruplar
Malavi'nin nüfusu, Chewa, Tumbuka, Yao, Lomwe, Sena, Tonga, Ngoni ve Ngonde yerli etnik gruplarının yanı sıra Çinliler ve Avrupalılardan oluşmaktadır.
En büyük etnik grubu, ismini ülkeye de veren ve nüfusun çoğunluğunu oluşturan ve Tonga, Nyanja, Chewa ve Tumbuka gruplarının ortak etnik grup ismi olan Maraviler'dir. Maravileri, Lomwe etnik grubu izlerken, Yao etnik grubu %14,3 ile ülkedeki üçüncü büyük etnik grup konumundadır. Bu üç grup dışındakiler, %10'un üzerinde bir orana sahip olmazken bu üç gruba en yakın etnik grup Ngoni etnik grubudur. Geri kalan ise diğer Malavi'de yaşayan diğer grupları kapsamaktadır.[19]
Malavi genç bir nüfusa sahip olup, 2020 tahmini verilerine göre %66,38'i 0-24 yaş aralığındadır. Ülkenin sadece %2,68'i 65 yaş ve üzerindedir.[19]
0-14 yaş: %45.87 (erkek 4,843,107/kadın 4,878,983)
15-24 yaş: %20.51 (erkek 2,151,417/kadın 2,195,939)
25-54 yaş: %27.96 (erkek 2,944,936/kadın 2,982,195)
55-64 yaş: %2.98 (erkek 303,803/kadın 328,092)
65 yaş ve üzeri: %2.68 (erkek 249,219/kadın 318,938)
Kentsel bölgelerde yaşayanların oranı 2022 verilerine göre %18 olan ülkede, nüfusun yıllık artış oranı 2022 tahmini verilerine göre %2,34 düzeyindedir.[19]
Remove ads
Dil
Özetle
Bakış açısı
Ülke genelinde Bantuların çoğunlukta olması, kendisini dilde de göstermekte olup, en çok konuşulan diller Bantu dilleridir. Sömürge dönemi sonrası Birleşik Krallık'ın miras olarak bıraktığı İngilizce ile birlikte ülkenin resmi dilli olan Chewa dili, birçok kişi tarafından konuşulmaktadır. Bunun haricinde; yerel olarak Lomwe, Chiyao, Tumbuka, Chinkhonde, Chisena, Chitonga, Chinyakyusa, Chimambya, Chisenga, Chisukwa, Chingoni, Chimambwe ve Chinamwanga dilleri de konuşulmaktadır.[20] Birçok dilin önünde bulunan Chi ön eki, yerel dilde -nin/nın dili anlamına gelmektedir.
Remove ads
Din
2015 tahmini verilerine göre ülke nüfusunun %86,9u Hristiyan dini inançlarına göre yaşamaktadır. Malavi'de İslam dini inancına göre yaşayanların oranı olan %12,5, Afrika kıtasının bu bölgesi için yüksek sayılabilecek bir orandır. Diğer nüfus ise yerel dinlere inanmaktadır.[22] İslamiyet daha çok ülkenin güney bölgelerinde Yao etnik grubu arasında yaygındır. Bu topraklara ilk olarak 1890'lı yıllarda Arap tüccarlar ile Mozambik üzerinden gelen din, daha sonraları özellikle Yaolar tarafında benimsenmiş ve uygulanmıştır. Ülkede 2015 tahmini verilerine göre Hristiyan nüfusunun %26,9'u Protestan, %18,1'i de Katolik mezhebine inanmakta olup, %41'i ise Presbiteryen ve Avrupalıların misyonerlik faaliyeti sonucu öğrettiği Afrika Hristiyanlığı başta olmak üzere diğer Hristiyan inançlarını benimsemektedir.[19]
Remove ads
Politika ve Yönetim
1966 yılında ele alınan anayasaya göre ülke başkanlık sistemi ile yönetilmektedir. İngiliz Milletler Topluluğu üyesi olan ülkede, 1993 yılında değiştirilen bu anayasaya göre, izin verilen tek parti Malawi Congress Party (MCP) partisi olmuştur. 1993 yılında gerçekleştirilen referandum ile tek partili sistemden, çok partili sisteme geçişin imkânı sağlanmıştır. Malavi parlamentosunda her beş yılda bir seçilen toplam 177 milletvekili bulunmaktadır. Milletvekilleri gibi devlet başkanı da her beş yılda bir seçilmekte, bir başkan en fazla iki dönem üst üste seçilebilmektedir.
Mevcut anayasa 18 Mayıs 1995'te yürürlüğe girmiştir. Hükûmetin dalları yürütme, yasama ve yargıdan oluşur. Yürütme, hem Devlet başkanı hem de Hükûmet başkanı olan bir Başkan, birinci ve ikinci Başkan Yardımcıları ve Malavi Kabinesi'nden oluşur. Başkan ve Başkan Yardımcısı her beş yılda bir birlikte seçilir. Başkan tarafından seçilirse ikinci bir Başkan Yardımcısı atanabilir, ancak farklı bir partiden olmalıdırlar. Malavi Kabine üyeleri Başkan tarafından atanır ve yasama organının içinden veya dışından olabilir.[14]
İdari yapılanma
Özetle
Bakış açısı
Ülke idari açıdan üç bölgeye ayrılmıştır. Bu üç bölge, kendi içerisinde ayrıca 28 ilçeye bölünmüştür.
|
|
|
|
- Kuzey Bölgesi, idari başkenti Mzuzu: 6 İlçe: Chitipa, Karonga, Likoma, Mzimba, Nkhata Bay, Rumphi.
- Merkez Bölgesi, idari başkenti Lilongwe: 9 İlçe: Dedza, Dowa, Kasungu, Lilongwe, Mchinji, Nkhotakota,Ntcheu, Ntchisi, Salima.
- Güney Bölgesi, idari başkenti Blantyre: 13 İlçe: Balaka, Blantyre, Chikwawa, Chiradzulu, Machinga, Mangochi, Mulanje, Mwanza, Neno, Nsanje, Phalombe, Thyolo, Zomba.
Şehirler
Malavi'de en çok nüfusu barındıran şehir, başkent Lilongwe'dir. Lilongwe ile birlikte gelişmiş bir ulaşım ağına yerel hizmete sahip şehirler ise Blantyre ve Mzuzu'dur. Ülkenin en büyük beş şehri şu şekilde sıralanmaktadır: Lilongwe (723.576), Blantyre (694.499), Mzuzu (138.325), Zomba (91.860) ve Kasungu (46.569)
Remove ads
Ekonomi
Özetle
Bakış açısı
Malavi, dünyanın en az gelişmiş ülkelerinden bir tanesi olarak kabul edilmektedir. Ülke genelinde kişi başına düşen millî gelir 320 $ düzeyindedir. Ülke ekonomisi, Uluslararası Para Fonu, Dünya Bankası gibi kuruluşlar üzerinden gelen fonlara bağımlı bir konumdadır. İnsani Gelişim Endeksi'nin 2012 verilerine göre ülke, toplamda 187 ülke içerisinde 170. sırada bulunmuştur.[23] Nüfusun %85'i kırsal bölgelerde yaşamakta olup, ekonomi ağırlıklı olarak tarıma dayılıdır. Gayrısafî yurt içi hâsılasının üçte biri ve ihracat gelirlerin %90'ı tarımdan kaynaklanır.
Ülke genelinde rüşvet çok yaygın bir konumdadır. Malavi'de var olan rüşvet dağıtımı geleneksel hak, imtiyaz ve egemen konumlarına dayalı bir durumdadır. Bu şekilde, ülkenin genel bütçesinin yanı sıra sağlam bir ülke yapısı ve devamlılık için gerekli olan ancak tartışılan ikinci bir kaynak daha oluşturulmaktadır. Ülke genelinde 2008 yılında itibaren birçok Çinli iş insanı yatırımlarda bulunmuş, ancak bu durum yerli halk tarafından kabul gören bir girişim olmamıştır. Yerli üreticiyi korumak adına devlet başkanı tarafından 2012 yılında kabul edilen yasa ile tüm yabancı girişimcilerin ülkenin dört büyük şehir merkezi dışında kalan küçük yerleşim yerleri ve kırsal kesimlerde iş yapması yasaklanmıştır.[24]
En fazla ihraç ettiği ürünler, tütün, çay ve şeker kamışı, pamuk, kömür, boksit ve uranyum'dur.
Remove ads
Ulaşım
Özetle
Bakış açısı
Malavi genelinde uluslararası standartlara uygun toplam altı adet havaalanı bulunmaktadır. İniş ve kalkış pistlerinin gerekli uzunlukta, sağlam ve asfaltlı olduğu bu havaalanlarının iki tanesi başkent Lilongwe'de ve Blantyre'de bulunmaktadır. Bunların haricinde pistlerinin uzunluğu daha kısa olan ve asfaltlı olmayan 37 havaalanı daha mevcuttur. Ülkenin üç uçağı ile hizmet veren ulusal havayolu şirketi Air Malawi'dir. Başkent Lilongwe'ye, ülke içi uçuşlarının yanı sıra Ethiopian Airlines ile Addis Abeba, Kenyan Airways ile Nairobi ve South African Airways ile de Johannesburg şehirlerinden de seferler gerçekleştirilmektedir.
Malavi genelinde trafik soldan akmaktadır. Ülke içerisinde bulunan toplam 14.597 km karayolunun 2001 verilerine göre 2.773 km'si asfaltlanmış, 11.821 km'si ise iş makinalarının çakıl taşlarının üzerinden geçerek ve yolları düzleştirerek oluşturduğu yollar konumundadır. Ülkenin nüfusu yoğun şehirleri arasındaki bağlantı yolları genelde asfaltlanmış olup, rahat bir ulaşım sağlamaktadır.
Ülke genelinde otobüs hatları şehirler arası yolcu taşımacılığında sık kullanılmaktadır. Ülkenin ilk üç büyük şehri olan Lilongwe, Blantyre ve Mzuzu arasında günlük olarak hızlı otobüs seferleri düzenlenmektedir. Bu üç şehir dışıdaki yerleşim bölgelerinde ulaşım minibüs ile sağlanmaktadır. Ülke içi bağlantıların yanı sıra Lilongwe ve Blantyre'den Johannesburg (Güney Afrika Cumhuriyeti), Lusaka (Zambiya) ve Harare'ye (Zimbabve) günlük olarak otobüs seferleri düzenlenmektedir.
Deniz taşımacılığı Malavi Gölü nedeniyle ülkede yaygın olarak kullanılan bir ulaşım aracıdır. MS Ilala ile özellikle Mozambik egemenliği altında olan Malavi Gölü üzerinde bulunan ve Malavi'ye ait olan Likoma ve Chizumulu adalarına seferler düzenlenmektedir. Ülkenin en güney ucunda bulunan Nsanje şehrinde bulunan iç liman Shine Nehri ve Zambezi Nehri bağlantılarını kullanarak ülkenin kıyısı olmasa da Hint Okyanusu'na açılabilme imkânı sağlamaktadır. Ancak bu seferler 2012 yılında Mozambik ile Zambezi Nehri'nin kullanımıyla ilgili yaşanan sorun nedeniyle durdurulmuştur.
Kaynakça
Dış bağlantılar
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads