Melik Eşref

Melik Eşref (Farsça: ملک اشرف), (fl. 1341), 14. yüzyılda kuzeybatı İran'ın Çobanoğulları hükümdarıdır. İlhanlılar arasında önemli bir nüfuza sahip olan Çobanoğullarının sonuncusudur. Gıyaseddin Şah Melik Eşref (Farsça: غیاث الدین شاه ملكك شرف) Kraliyet adıdır.^[1]

Melik Eşref
Çobanoğulları sultanı
Hüküm süresi	1343–1357
Önce gelen	Hasan Kûçek
Sonra gelen	Şeyh Üveys Celâyir Karakoyunlular olarak Bayram Hoca
Ölüm	1357 Tebriz, Karakoyunlular
Hanedan	Çobanoğulları
Babası	Timurtaş
Annesi	Devlet Hatun

İlk yılları

Timurtaş'ın ve eşi Devlet Hatun'un^[2] ikinci oğlu ve Hasan Kûçek'in küçük kardeşidir. Babalarının idamından sonra Ebû Said Bahadır tarafından kardeşleriyle birlikte Karahisar'da hapsemiştir.

Melik Eşref, ağabeyi Hasan Kûçek'in emrinde hizmet ederken, 1341 yılında Togha Timur'un Hasan'a karşı gönderdiği Horasan ordusunu yenerek kendisini kanıtlamıştır.^[3] Daha sonra Şiraz konusunda İncûlular ile çıkan çatışmaya karışmıştır. Melik Eşref, kuzeni Pir Hüseyin'e karşı İncûlu Ebû İshak'tan yardım talebi almış ve bunun üzerine Melik, Ağustos 1342'de Pir Hüseyin'i yenerek Ebû İshak'ın geçici olarak Şiraz'ın kontrolünü yeniden ele geçirmesini sağlamıştır.

Fiili saltanatı

Hasan Kûçek'in 1343'te ölümü üzerine Çobanoğulları toprakları ilk önce Melik ile amcaları Yağıbastı ve Sorgan arasında paylaşılmıştır. Ancak bu ayrılık uzun sürmemiş ve Melik, Sorgan'ı savaşta yenmiştir. 1344 yılında Yağıbastı'yı öldürttükten sonra Şirvan hükümdarı I. Keykubad'a evlilik bağı kurmak amacıyla elçiler göndermiş, ancak o reddedilmiştir. Melik, 1345 yılında Sorgan ile savaşmak üzere Kürdistan'a dönmek zorunda kalmıştır. Daha sonra eski kukla han Süleyman Han'ı Hasan'ı öldürmekle suçlamıştır. Süleyman, Hasan Kûçek'in hazinesinin bir kısmını da yanına alarak Hasan Buzurg'a başvurmuş ve Hasan Buzurg onu Tebriz'e kadar götürmüştür. Melik Eşref, Anuşirvan adında başka bir kuklayı^[4] Arran'da yeni İlhan olarak yetiştirmiş ve 1346'da Tebriz'e gitmiştir. Ayrıca Abdülhay Hammami Tebrizi'yi vezir olarak atamıştır.

Hükümdarlığı süresince Melik giderek paranoyaklaşmış, şiddete başvurmuş ve kısa sürede tebaasının çoğu tarafından sevilmemeye başlanmıştır. Nahçıvan Valisi Aliki Bahadır ile birlikte küçük kardeşi Mısr Melik'i idam ettirmiştir. Melik daha sonra küçük kardeşi Melik Eştar'ı 1347'nin ilk yarısında Bağdat'ı ele geçirmek üzere göndermiş, ancak sefer ağır kayıplarla başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Hatta gözde veziri Abdülhay'a bile saldırarak ondan zorla 300.000 dinar almıştır.^[5] 1350'de Muzafferîlerin isteği üzerine Fars'ı İncûlulardan almaya çalıştı ancak İsfahan'ı alamamış ve haraçla yetinmek zorunda kalmıştır.^[5]

Gerileme

Onun zulmü, bölgede veba salgınının yayılmasıyla birleşince, birçok vatandaşın bölgeyi terk etmesine neden olmuştur. 1357 yılında tahta yeni bir kukla olan II. Gazan'ı çıkarmıştır. Ancak bu durum 1357 yılında Şirvan üzerinden gelen Altın Orda hükümdarı Canibeg'in saldırısıyla sekteye uğramıştır. Canibeg'in teslimiyet talep eden mektubuna Melik, "O sadece Gazan'ın emiridir" diyerek cevap vermiştir.^[6] Melik Anadolu'ya kaçmayı denemiş, ancak Serab yakınlarında savaşmak zorunda kalmış ve çatışmada 2000-3000 adam kaybetmiştir. Melik'in kendisi Merend'e kaçmış, ancak Hoy yakınlarında yakalanmıştır. Tebriz'de asılmış ve yerel halk bu olaya sevinmiştir. Melik'in annesi ve çocuklarını, Canibeg bölgeden ayrılırken yanına almıştır.

Aile

Tek oğlu Timurtaş, Hasan Buzurg'un halefi Şeyh Üveys tarafından 1360 yılında öldürülürken, kızı Sultanbaht'ın Şiraz'da bulunduğu belirtilmektedir.