Memleket Hikâyeleri

Memleket Hikâyeleri, Refik Halit Karay'ın 1919'da yayımlanmış hikâye kitabıdır. Kitabın 1947 yılında, Karay'ın gözden geçirerek eklemeler ve bazı değişiklikler yaptığı yeni baskısı yayımlanmıştır.

Memleket Hikayeleri

Yazar	Refik Halit Karay
Ülke	Osmanlı Devleti
Tür	Hikâye
Yayım	1919 (1919)

Kitabın Konusu

Genç yaşta sürgün edilen Refik Halit Karay, Memleket Hikâyeleri'nde, sürgün yıllarında (1913-1918) gezdiği Bursa, Sinop, Çorum, Ankara ve Bilecik'in coğrafyasını ve bu coğrafyanın insanlarını ele almıştır. Karay Anadolu'yu tasvir ederek toplumsal yaşamı aktarır; hikâyelerin çoğu Anadolu'daki kasaba ve köylerde geçer. Karay'ın bu hikâyelerde en çok işlediği kahramanlar bürokratlardır. Bürokratlar kötü çevre koşullarında mevcut bozukluklara ve ağır bürokrasi şartlarına karşı bir şeyler yapmaya çalışsalar da ortamın geri kalmışlığı onları sindirir ve iş yapmaz hâle getirir. Maupassant tarzında kaleme aldığı eserinde Karay, Anadolu'yu eleştirir fakat bu eleştiri küçümseme değildir.^[1]

Kitaptaki hikâyelerden Şeftali Bahçeleri, Karay'ın en beğenilen ve üzerinde en çok çalışma yapılan hikâyesidir. Karay'ın özgün üslubunu yansıtma konusundaki tekilliği kadar içeriğiyle de çarpıcıdır. Memlekete hizmet aşkıyla Anadolu'ya gelen bir bürokratın zamanla ideallerinden vazgeçerek düzene teslim oluşunu anlatan Şeftali Bahçeleri, siyasetin değişmeyen doğasına dair tespitleriyle her dönem güncelliğini korumuştur.^[2][3]

Kitaba dair yorumlar

Fransızca da yayımlanan Memleket Hikâyeleri yazarın en beğenilen hikâye kitabıdır.^[4] Nihad Sâmi Banarlı, eseri "Türk edebiyatında Anadolu'nun ilk hakiki hikâyeleri" olarak nitelemiştir.^[5]

Karay, bu eseriyle Türk hikâyeciliğini İstanbul dışına çıkarma konusunda öncü olmuştur. Anadolu insanı, Refik Halit'in bu eseriyle ilk kez düzenli, sürekli ve bilinçli olarak aydın toplulukların edebiyatına girmiştir.^[6] Yazar bir konuşmasında şöyle der:^[7]

"Memleket Hikâyeleri, çığır açma bakımından bugünkü köy hikâyelerinin nüvesini teşkil eder. Ben Anadolu'yu bir köylü olarak değil, varlıklı bir şehir delikanlısı olarak gördüm ve anlattım."

Yedi Meşaleciler Topluluğu'nun kurucularından Sabri Esat Siyavuşgil bu durumu şu sözlerle özetlemişti: "(...) Çok es­kiden büyük üstat Refik Halid'in Memleket Hikâyeleri'ni, salt bir güzel yazı okumak keyfi, katkısız bir edebî zevk için ezberlemiş­tim, şimdi onları yeniden okuyor ve her birinde, o edebî keyfin ötesinde, bambaşka hazineler keşfediyorum. Bana onlar, vatan Anadolu'nun yarım yüzyıl içinde değişen ve değişmeyen davra­nışlarına en keskin ışığı tutuyor. (...) Öyle sanıyorum ki, bu hikâyeleri okumadan Ana­dolu'yu anlamanın, anlamaya başlamanın imkânı yok."^[8]

Hakkı Süha Gezgin ise Memleket Hikâyeleri'nin önemini şu sözlerle anlatır: "Refik Halid'in san'at prizmasından süzdüğü manzaralar, doğa ve kişiler altın suyuna batırılmış zincirler gibi kıvılcımlı bir parıltı ile göz alırlar. Şeftali Bahçeleri, Sarı Bal, Yatık Emine hikâyeleri, hikâyeye memleketin girişidir. Bunlarda, yazıldığı çağın man­zarası, psikolojisi, mantığı, iç ve dış varlığı ile bütün memleket yaşar."

Diğer notlar

• Kitaptaki Yatık Emine hikâyesi 1974 yılında Ömer Kavur tarafından filme çekilmiştir.
• İnkılâp Yayınları 2019 yılında, 100. yılına özel olarak, Memleket Hikâyeleri'nin özel bir baskısını yayımlamıştır. Bu baskıda Osmanlıca ilk baskıdan taranmış sayfa görüntüleri bire bir Türkçe karşılığıyla yan yana sunulmaktadır. Böylece 10. baskıdan itibaren sadeleştirilmiş bir dille basılmakta olan Memleket Hikâyeleri'ni yazarının özgün Türkçesiyle okumak yeniden mümkün hâle gelmiştir.^[9]

Kitaptaki hikâyeler

Memleket Hikâyeleri'nin, 1919'daki Osmanlıca 1. basımında toplam 14 hikâye bulunmaktadır. Bu hikâyeler:

• Yatık Emine
• Şeftali Bahçeleri
• Koca Öküz
• Vehbi Efendi'nin Kuşkusu
• Sarı Bal
• Şaka
• Küs Ömer
• Boz Eşek
• Yatır
• Komşu Namusu
• Yılda Bir...
• Hakk-ı Sükût (Sus Payı)
• Kuvvete Karşı
• Cer Hocası

Karay, kitabın 2. baskısına, daha önce dergilerde yayımladığı 4 hikâyeyi daha almıştır. Bu hikâyeler:

• Garip Bir Hediye
• Bir Taarruz (Bir Saldırı)
• Ayşe'nin Talii (Ayşe'nin Yazgısı) (Karay'ın yayınlanmış ilk hikâyesidir.)
• Garaz (Garez)

Karay, bizzat gözden geçirdiği 1947 tarihli baskısında bazı hikâyelerde küçük değişiklikler de yapmıştır.