Messier 87

Messier 87 (ayrıca M87, Virgo A veya NGC 4486 olarak da bilinir) Başak takımyıldızı bölgesinde yaklaşık olarak 72,08 Mly (22,1 Mpc)uzaklıkta bulunan dev bir eliptik gökadadır. Charles Messier tarafından 18 Mart 1781 tarihinde keşfedildi.^[3] Messier, gözlem defterine düştüğü notta gökada için "içinde yıldız olmayan bir bulutsu" diyordu. Oysa Messier'in yıldızsız bulutsu sandığı şey, en az birkaç yüz milyar yıldızdan oluşmuş dev bir sistemdi. Halton Arp tarafından görüntülenmiş ve Arp 151 olarak "Fışkırmalara sahip gökadalar" kategorisi altında Tuhaf Gökadalar Atlası'na dahil edilmiştir.^[4]

Messier 87
Işık hızına yakın hızla fırlatılan M87'deki jet.
Gözlem verisi (Dönem J2000)
Takımyıldız	Başak
Sağ açıklık (α)	12sa 30d 49.4s[1]
Dik açıklık (δ)	+12° 23′ 28″[1]
Galaksi sınıfı	E+0-1 pec;NLRG Sy[1]
Görünür büyüklük (V)	8,6[2]
Görünür büyüklük (B)	9,6[2]
Yüzey parlaklığı (SB)	13,0[2]
Boyut	8,3′ × 6,6′[1]
Özellikler
Grup veya küme	Başak kümesi (LGG 289)[1]
Kırmızıya kayma (z)	0,004283 ± 0,000017[1]
Helyo dikey hız (${\displaystyle v_{r}}$)	(1284 ± 5) km/sn[1]
Mesafe	72,08 Mly (22,1 Mpc)[1]
Keşif
Charles Messier (18 Mart 1781)
Katalog belirtmeleri
M 87 • NGC 4486 • GC 3035 • Arp 152 • h 1301 • MCG +02-32-105 • PGC 41361 • UGC 7654 • VCC 1316 • ZWG 70.139 • 3C 274 • Virgo A
Wikimedia Commons'ta ilgili ortam

M87, Başak kümesi'nin kuzeyinde bulunan en büyük ve en parlak gökadadır. Gökada, dikkat çekici ve önemli bir etkin çekirdeğe sahiptir ve özellikle çoklu dalga boyunda radyasyon yayan güçlü bir radyo dalgası kaynağıdır.^[5] Dünyaya yakın dev bir eliptik gökada ve çok parlak bir radyo kaynağı olması nedeniyle keşfinden bu yana amatör ve profesyonel çalışmalar için popüler bir hedef olmuştur.

Gözlem tarihi

1781 yılında Fransız gök bilimci Charles Messier, kuyruklu yıldızlarla karıştırılabilecek nesneleri tanımlamayı amaçlayan bir listenin parçası olarak bulutsu görünümüne sahip 103 nesneden oluşan bir katalog yayınladı. Daha sonraki kullanımlarda her katalog girişine "M" harfi eklenmiştir. Böylece M87, Messier kataloğunda listelenen seksen yedinci nesne oldu.^[6] 1880'lerde, gök bilimci John Dreyer'in esas olarak İngiliz gök bilimci John Herschel'in gözlemlerine dayanarak hazırladığı Yeni Genel Kataloğu'na NGC 4486 olarak dahil edildi.^[7]

1918 yılında Lick Gözlemevi'nden Amerikan gök bilimci Heber Curtis yaptığı gözlemlerde, "Tuhaf düz ışın... görünüşe göre ince bir madde çizgisiyle çekirdeğe bağlı" notuyla birlikte M87'nin sarmal bir yapısının bulunmadığına dikkat çekti. Bu ışının en parlak olarak göründüğü yer galaktik merkezin yakınıydı.^[8] Ertesi yıl M87 içindeki bir süpernova, 21,5 zirve fotoğraf parlaklığına ulaştı. Ancak bu olay 1922'de Rus gök bilimci Innokentii A. Balanowski tarafından fotoğrafik plakalar incelenene kadar bildirilmedi.^[9][10]

Bileşenler

Süper kütleli kara delik

1,3 mm radyo dalgaları kullanarak M87 çekirdeğinin Olay Ufku Teleskobu ile elde edilen görüntüsü. Merkezdeki karanlık nokta kara deliğin gölgesidir ve kara deliğin olay ufkundan daha büyüktür.

Çekirdek, kütlesi Güneş'in milyarlarca katı olan ve M87* olarak belirtilen^[11][12] bir süper kütleli kara delik içeriyor. Tahminler; 2016 yılında yapılan ölçümlerde 7,22+0,34
-0,40×10⁹ M_☉ ve diğer ölçümlerde (3,5 ± 0,8) × 10⁹ M_☉ ile (6,6 ± 0,4) × 10⁹ aralığında değişmekteydi. 2019 Nisan'ında, kara delik kütlesinin Olay Ufku Teleskobu ile elde edilen ölçümleri (6,5 ± 0,2_stat ± 0,7_sys ) × 10⁹ M_☉ olarak yayınlandı.^[13] Bu, böyle bir nesne için bilinen en yüksek kütle değerlerinden birisidir. Dönen bir iyonize gaz diski kara deliği çevreler ve hemen hemen dikey bir göreceli fışkırmaya neden olur. Disk, yaklaşık olarak 1.000 km/sn hızla döner^[14] ve maksimum 0,12 parsek (25.000 AU; 0,39 ly; 3,7×10¹² km) çapına kadar yayılır.^[15]

Jet (fışkırma)

1918'de Lick Gözlemevi'nden Heber Curtis, M87'den gelen maddenin fışkırmasını (jet) keşfetti. Bu fışkırma, süper büyük kütleli bir karadeliğin etkisiyle M87'nin çekirdeğinden en az 5.000 ışık yılı uzağa fırlatılan maddeden oluşur. Gök bilimciler, bu kara deliğin kütlesini yaklaşık 6,4 milyar (6,4×10⁹) Güneş kütlesi olarak tahmin etmektedirler. Ayrıca M87'nin çok güçlü bir X-ışını kaynağı olduğu bulunmuştur.

Süperluminal hareket

Hubble Uzay Teleskobu'nca 1999 yılında sağlanan fotoğraflarla, M87'deki fışkırma hızını ışık hızının dört veya altı kat üzerinde olduğu ölçülmüştür. Bu hareketin fışkırmada görülen göreli bir hız sonucu oluştuğuna ve gerçek bir süperluminal hareket olmadığına inanılmaktadır.

X-ışını yayan döngüler ve halkalar

Chandra X-ışını Gözlemevi gözlemleri, M87'den çevresine x-ışını yayan döngüler ve halkaların varlığını göstermiştir. Bu döngüler ve halkalar basınç dalgaları tarafından oluşturulur. Bu basınç dalgaları süper büyük kütleli kara delik sonucu oluşan fışkırmanın çeşitli değişimlerinden kaynaklanır.

Küresel kümeler

M87, alışılmadık derecede büyük küresel yıldız kümeleri popülasyonuna sahiptir. 2006'da yapılan gözlemlerle çekirdeğin 25′ dışına doğru yaklaşık 12.000 ± 800 küresel kümeye sahip olduğu hesap edilmektedir.^[16]