Pandantif (mimarlık)

Pandantif ya da küresel bingi, (Osmanlıcası: ﻋﻠﻴﻘﻪ, 'Alîka') yapı mimarisinde kullanılan özel bir inşaat tekniği olup kare şekilli bir oda boşluğu üzerine bazı daire şekilli bir kubbe veya bazı dikdörtgen şekilli bir oda boşluğu üzerine elips şekilli bir kubbe inşa etmek için kullanılır.^[1]

Pandantifler sarı renkli gösterilmiştir.

Pandantifler kesilmiş olan bir küresel şeklin bir üçgensel kısmından olmakta, alt taraflarında sanki tek bir isnat noktasına inmekte, üstü ise kubbenin dairesel veya eliptik bazının yerleştirilmesi için genişlemekte ve dörtte bir bir daire parçası veya elips parçası şeklinde olmaktadır.^[2] Genellikle tuğladan veya taştan yapılan pandantifler kubbenin ağırlığını taşımakta ve bu ağırlığı dört kenara konsantre ederek bu kenarlarda bulunan mimarı payeler tarafından bu ağırlığın taşınmasını sağlamaktadırlar.

Tarihçe

Pandantifler ilk defa Antik Roma binalarında 2. ve 3. yüzyıllarda deneysel olarak kullanılmaya başlamışlardır.^[3] Pandantiflerin uygulanması 6. yüzyılda Bizans İmparatorluğu döneminde Doğu Hristiyan sonradan Doğu Ortodoks Kilisesi patriklik ana tapınağı olan Ayasofya'da zirvesine erişmiştir. Ayasofya'nın pandantifler kullanılarak yapılan kubbesinin çapı o zaman dünyasının en büyüğü olup yüzyıllarca hiçbir Dünya binası tarafından erişilememiştir.^[4] Bu kubbe ile boy ölçüşen Floransa Katedrali kubbesi yapımında pandantifli kubbeler kullanılmamıştır. 1574'te bitirilen Selimiye Camii kubbesi ise sekiz sütuna dayanan bir kasnak üzerine oturtulmuş ve kasnak da fil ayaklarına 6 metre genişliğinde kemerlerle bağlanmıştır.

Pandantifler ve bunlara dayalı kubbeler, Doğu Ortodoks kiliseleri kubbelerinden ve Batı Avrupa'da Rönesans ve barok mimarî stilli kilise binalarında çok kullanılmıştır. Bu kilise binalarının çoğunda pandantiflerin sağladığı baz üzerine hemen kubbe bazı oturtulmamış, pandantiflerin üstü ile kubbenin bazı altında dikey duvarları ve pencereleri olan "kasnak" veya "tambur" adı verilen değişik bir inşaat elemanı kullanılmıştır.

Galeri

• 
  Moskova Katedrali
• 
  Çek Cumhuriyeti'nde Fulnek'de Kutsal Üçleme Kilisesi
• 
  Pandantifin kurulması için sema
• 
  Bir pandantif, A ile gösterilmiş