T-tübül

T-tübül veya T tübül (transvers tübül), hücre zarının iskelet ve kalp kasında merkezine doğru uzanan bir yapıdır. Yüksek iyon kanalı, transporter ve pompa konsantrasyonuna sahip zarıyla T tübüller aksiyon potansiyelinin hızlıca hücreye iletilmesini temin eder ve sellüler kalsiyum konsantrasyonunun regülasyonunda önemli bir role sahiptir.

İskelet kası fasikülü, T-tübül yakınlaştırılmış kısımda işaretlenmiş.

Bu mekanizmaları sayesinde T tübüller sarkoplazmik retikulumdan hücreye salınan kalsiyumun salınımı senkronize ederek kalp kasının daha kuvvetli şekilde kasılmasını sağlar.^[1] T tübül yapısı ve fonksiyonu kardiyomiyosit kasılmalar ile tedricen^[2] ve yanı sıra bazı hastalıklar ile deforme olur ve muhtemelen kalp yetmezliği ve aritmi hastalıklarının ortaya çıkmasında faktördür. İlk kez 1897 yılında tespit edilen T tübüllerin biyolojisi üzerine araştırmalar günümüzde halen devam etmektedir.

Yapı

T tübüller, hücre zarı ve sarkolemmayı oluşturan çift katlı fosfolipit katmanın oluşturduğu tübüllerden^[a] teşkildir. Bu tübüller ise sarkolemmanın invajinasyonu ile oluşan ve sarkolemmaya dik(transvers) ve paralel(aksiyal) olarak uzanır.^[1] Tübül istikametlerinin sadece transvers olmaması, transvers olanları birbirine bağlayan aksiyal tübüllerin mevcudiyeti dolayısıyla T tübüller transvers-aksiyal tübüler sistem olarak da isimlendirilir.^[3] T tübül lümeni extrasellüler matriks ile doludur. Bu tübüller pasif bağlantı tüplerinden ziyade yüksek aktiviteye sahip, L-tipi kalsiyum kanalı, Sodyum-kalsiyum kanalı, Kalsiyum ATPaz ve Beta Adrenoseptörlere şamildir.^[1]

T tübüller hem atriyal hem de ventriküler kardiyak kas hücrelerinde (kardiyomiyosit) bulunurlar ve hayatın ilk birkaç haftasında gelişirler.^[4] Çoğu türde ventriküler kalp kasında bulunurken büyük memelilerde atriyal kalp kasında da bulunur.^[5] Kalp kası hücrelerinde türden türe değişmek üzere 20 ila 450 nm çapa sahiplerdir ve genellikle aktin miyofilamentlerinin tutunduğu Z-diski adı verilen bölgede yer alırlar.^[1] Sarkoplazmik retikulumun spesifik bölgesi olan ve intrasellüler kalsiyumun deposu olan terminal sisterna adı verilen yapı ile bitişiğindedir. Kalp kasında t tübül ve terminal sisternanın bir araya gelmesi ile oluşan yapıya diyat denir.^[6]

İskelet kasında t tübüller kardiyak kasa kıyasla üç-dört kat daha dardırlar ve 20 ila 40 nm çapındadırlar.^[1] Miyozin bandının her iki tarafında, A ve I bantlarının örtüştüğü kısımda (A-I junction) yer alırlar.^[7] İskelet kasında t tübül ve iki terminal sisternanın bir araya gelmesi ile oluşan yapıya triat denir.^[1]

Ayrıca bakınız

• Kas kasılması

Dipnot

1. Tübül kelimesi Fransızca tubule \ty.byl\ "küçük tüp şeklindeki organik strüktür" kelimesinden gelmiştir. Bu kelime de Latince tubus "tüp, boru" kelimesinin küçültme eki (+ul°) almış hali olan Latince tubulus "küçük boru, tüp" kelimesinden gelmiştir. Türkçe tüp kelimesi de aynı kökten türemiştir.