En İyi Sorular
Zaman Çizelgesi
Sohbet
Bakış Açıları
Tuhaf Galaksiler Atlası
Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Remove ads
Tuhaf Galaksiler Atlası, Halton Arp tarafından üretilen ve tuhaf galaksilerin bulunduğu astronomik bir katalogdur. Atlas içerisinde toplam 338 galaksi gösterilmektedir ve orijinali 1966 yılında Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü tarafından yayımlanmıştır.[1]





Kataloğun hazırlanmasındaki birincil hedef yakında bulunan ve tuhaf yapılar sergileyen farklı türlerde galaksilerin fotoğraflarını sunmaktır. Bu katalog, sıra dışı ve etkileşen galaksiler hakkındaki pek çok detaylı araştırmanın başlangıç noktası olmuştur. Atlas içerisinde yer alan galaksiler görünümlerine göre sıralanmıştır. 1 ile 101 arasındaki galaksiler, görünüşte küçük arkadaşları olan bireysel tuhaf sarmal galaksileri veya diğer sarmal galaksileri göstermektedir. 102 ile 145 arasındaki galaksiler, eliptik veya eliptik benzeri galaksilerdir. 146 ile 268 arasındaki galaksiler, eliptik ve sarmal olmayan görünümleriyle bireysel veya grup halindeki galaksileri göstermektedir. 269 ile 327 arasındaki galaksiler, galaksi çiftleridir. Son olarak 328 ile 338 arasında ise yukarıdaki kategorilerden herhangi birine uymayan galaksiler gösterilmiştir. Çoğu galaksi farklı tanımlamalarla bilinmektedir fakat birkaç galaksi sadece kendi Arp numaralarıyla tanımlanırlar (örneğin Arp 220).
Remove ads
Dikkat çeken Arp galaksileri


Remove ads
Katalog içindeki galaksilerin listesi
Özetle
Bakış açısı
Sarmal galaksiler
Düşük yüzey parlaklığına sahip galaksiler

Bunlar çoğunlukla düşük yüzey parlaklığına sahip cüce galaksiler veya kötü tanımlanmış sarmal galaksilerden (Sm olarak belirtilir) oluşurlar. Düşük yüzey parlaklığına sahip galaksiler aslında oldukça yaygındır. Sc türü bir sarmal galaksi olan NGC 2857 (Arp 1) istisnadır.[2]
Bölünmüş kollara sahip galaksiler
Bu kategoride iki ayrı bölünmüş kollara sahip sarmal galaksiler yer alır.
Bağımsız bölümleri olan galaksiler

Bu kategoride bölünmüş gibi görünen kollara sahip sarmal galaksiler yer alır. Bazı sarmal kol bölümleri bağımsızmış gibi görünebilir çünkü kollardaki yıldız ışığı, sarmal kollardaki toz şeritlerini belirsizleştirmektedir. Diğer sarmal kollar ise parlak yıldız kümelerinden dolayı bölünmüş gibi görünebilmektedir.
Üç kollu sarmal galaksiler
Genellikle çoğu sarmal galaksiler iki tane açıkça tanımlanan sarmal kola veya bulanık ipliksi bir sarmal yapıya sahiptir. İyi tanımlanmış üç tane kola sahip galaksiler ise oldukça nadirdir.
Tek kollu sarmal galaksiler

Tek kollu sarmal galaksiler de çok nadirdir. Böylesi durumlarda başka bir galaksinin kütleçekim etkisi tek kollu bir yapıya neden olabilmektedir.
Tek kolu yoğun olan sarmal galaksiler

Bu galaksilerdeki sarmal kollar asimetrik bir görünüşe sahiptir ve bir sarmal kol, diğerinden çok parlak görünebilir.[4]
İntegral işaretli sarmal galaksiler
Bunlar, gergin durumdaki bir "S" şeklini andıran galaksilerdir. IC 167[5] gibi bazı cisimler, başka bir açıdan bakıldığında sıradan sarmal galaksilerdir. UGC 10770 gibi diğer cisimler ise etkileşim halindeki galaksilerin oluşturduğu gelgit kuyruklarıyla benzer sarmal kollara sahiptirler.[6]
Eşlikçileri düşük yüzey parlaklığına sahip sarmal galaksiler
Bu sarmal galaksilerin çoğu görüş alanı içindeki düşük yüzey parlaklığına sahip galaksilerle etkileşim halindedir. Bazı durumlarda eşlik eden galaksinin fiziksel olarak yakında olduğunu tespit etmek zordur.
Eşlikçileri küçük ama yüksek yüzey parlaklığına sahip sarmal galaksiler

Bu sarmal galaksiler de çok büyük bir ihtimalle eşlik eden galaksilerle etkileşim halindedirler. Buna rağmen tespit edilen bazı arkadaş galaksiler, ön planda veya arka planda yer alıyor olabilmektedir.
Eşlikçileri büyük ve yüksek yüzey parlaklığına sahip sarmal galaksiler

Bu kategorideki galaksiler, hemen hemen her zaman net olarak fark edilen bir etkileşim halindedirler. Bu cisimlerin en ünlüsü olan Girdap Gök Adası (M51; Arp 85), sarmal galaksi NGC 5194 ve etkileşim halinde olduğu küçük eliptik galaksi NGC 5195'den oluşur. Etkileşim sonucu galaksilerin yapısı bozulmuş, yıldızlar ve gazdan oluşan bir köprüyle aralarında bağlantı kurulmuştur. Bu kategorideki diğer galaksilerin pek çoğu da bir köprü ile birbirlerine bağlıdırlar.
Eşlikçileri eliptik olan sarmal galaksiler
Eşlikçileri yüksek yüzey parlaklığına sahip sarmal galaksiler gibi bu sarmal galaksiler de açıkça etkileşim halindedirler. Pek çok fotoğrafta gelgit kuyrukları ve köprüler görülebilir.
* Bazı kataloglar NGC 7547'yi Tuhaf Gökadalar Atlası'nda Arp 99 olarak "Eşlikçileri eliptik olan sarmal gökadalar" kategorisi altında göstermektedir.[9] Bununla birlikte, Arp'ın kataloğundaki açıklamalar, söz konusu sarmal gökadayı NGC 7549 olarak ve NGC 7547'yi de geçiş "Batı gökadası" olarak göstermektedir. Ancak, NGC 7549 ve NGC 7550 ile benzer dikeyhızlara sahip olduğu için muhtemelen Arp 99'u içeren gökadalar ile üçlü bir sistemin parçası olabilir.[10]
Eliptik ve eliptik benzeri galaksiler
Sarmal galaksilerle bağlantılı eliptik galaksiler

Bu cisimler eşlikçileri eliptik olan sarmal galaksilere oldukça benzerdir. Galaksilerin tümü kütleçekim etkisiyle oluşmuş olan gelgit kuyruklarına ve köprülere sahiptirler.
Sarmal kollarla itilen eliptik galaksiler
Bu cisimlerin açıklamasına dayanarak eliptik galaksilerin eşlik eden galaksinin sarmal kollarıyla itilerek uzaklaştırıldığı düşünülebir. Bununla birlikte aslında sarmal kollar etkileşim sonucu bozulmuş gibi görünmektedir. Simülasyonlar göstermiştir ki kütleçekimsel etkileşimin itici bir güce ihtiyacı bulunmamaktadır.
Yakınında rahatsız edici sarmal galaksiler olan eliptik galaksiler

Bu kategoride galaksilerin çoğu etkileşim halindedir. Kategori adında da belirtildiği gibi sarmal galaksiler rahatsız edici görünümdedirler.
Yakınlarında parçalar olan galaksiler
Yayılan materyale sahip eliptik galaksiler
Bu açıklama, kategoride yer alan eliptik galaksilerin çekirdeğinden çıkan materyali düşündürmektedir. Fotoğrafların çoğu bu şekilde yorumlanabilir. Bununla birlikte aslında bu cisimler diğer fenomenlerin bir karışımıdır. Örneğin NGC 2914 (Arp 137), yalnızca sönük sarmal kolları olan bir sarmal galaksi[15] ve NGC 4015 (Arp 138), yandan görünen bir sarmal galaksiyle etkileşim halindeki bir gökda çiftidir.[16] NGC 2444 ve NGC 2445 (Arp 143) gibi bazı cisimler, "halka galaksiler" içeren cisimlerdir. Gaz içeriye doğru düşer ve kütleçekimsel bir dalgayla halka yapısını oluşturacak şekilde dışarıya doğru atılır.[17]
Biçimsiz galaksiler
Bu kategorideki galaksiler Arp tarafından eliptik veya sarmal şekilli olmayan galaksiler olarak gösterilir. O zamanlar Arp bu galaksileri "biçimsiz" olarak belirtmese de, bu terim bu kategorideki galaksiler için iyi bir açıklamadır. Bu galaksilerin çoğu ya etkileşim halindeki galaksilerdir ya da, birleşmiş olan iki küçük galaksinin kalıntısıdır.
Halkalarla bağlı galaksiler

Bu galaksiler, eşlik eden galaksinin, bir halka galaksi içinden geçerken oluşmuş olabilir. Etkileşim, evvela merkezine doğru maddeyi çekecek ve daha sonra halka gibi dışa yayılmasına neden olan bir dalga etkisi yaratacaktır.[17]
Fışkırmalara sahip galaksiler

Bu cisimler, çekirdeklerinden dışarıya doğru materyal çıkartan galaksilerdir. IC 803 (Arp 149) ve NGC 7609 (Arp 150) söz konusu olduğunda bu fışkırma, etkileşim sonucu oluşan biçimsiz yapının basit bir parçasıdır. Arp 151 ve Messier 87 (Arp 152) de ise fışkırma, etkin galaksi çekirdeği içindeki süper kütleli kara deliklerden dışarıya doğru atılan iyonize edilmiş gazdır.[25][26]
İç emilim ile bozulmuş galaksiler


Bu kategorideki galaksilerde diskin bir parçası olarak karanlık toz şeritleri bulunur. Bu galaksilerin hepsi birleşen galaksi çiftleridir. NGC 520 (Arp 157), ara aşamalı birleşmeye en iyi örnektir. Bu galaksilerin diskleri birleşmiş fakat çekirdekleri yoktur. Erboğa A (Arp 153) ve NGC 1316 (Arp 154), her ikisi de toz şeritleriyle etkili bir eliptik galaksidir ve kinematik yapıları birleşmenin son zamanlarda gerçekleştiğini göstermektedir. NGC 4747 (Arp 159), belirgin karanlık toz şeritleriyle yandan görünen bir sarmal galaksidir.[29]
Dağınık iplikçiklere sahip galaksiler
Bu iplikçikler, etkileşim sonucu oluşan gelgit kuruklarını gösteriyor olabilir. Buradaki galaksilerin çoğu tek bir eliptik galaksi oluşturmak üzere birleşen sarmal galaksilerin kalıntılarıdır. Bununla birlikte NGC 3414 (Arp 162), şişkinlik boyutuna göre çok küçük diskiyle alışılmadık bir merceksi galaksi gibi görünmektedir.[3] NGC 4670 (Arp 163), son derece güçlü yıldız oluşum faaliyetleri görünen mavi küçük bir cüce galaksidir.[31]
Dağınık karşı kuyruklara sahip galaksiler
Buradaki tüm cisimler kütleçekimsel etkileşimleri olan galaksilerdir. Sadece Arp kataloğunda anlatılan benzer özellikler gibi, iki galaksi arasındaki etkileşim sonucunda oluşan karşı kuyruklara sahip gelgit özellikleri sergilerler. Andromeda Gök Adası ile etkileşim halindeki cüce galaksi Messier 32 (Arp 168),[3] bu gruba dahil edilir.
Dar karşı kuyruklara sahip galaksiler
Bu, kütleçekimsel etkileşimlerle oluşan gelgit kuyruklarına sahip galaksileri içeren diğer bir kategoridir. Bu gelgit kuyrukları dardır ve 167 ile 172 arasındaki cisimlerde daha iyi tanımlanır.
Dar iplikçiklere sahip galaksiler


Bu kategori, farklı türlerdeki cisimlerin bir karışımını içermektedir. Dağınık iplikçiklere veya karşı kuyruklara sahip galaksiler gibi bu kategorideki bazı galaksiler de etkileşim halindedirler ve bu etkileşim sonucu oluşan gelgit özelliklerine sahiptirler. Arp tarafından "iplikçikler" olarak tanımlanan bazı galaksiler ise, diğer kaynaklarda soluk sarmal kollara sahip bireysel sarmal galaksiler olarak tanımlanmaktadır.
Çekirdeğinden atılan materyale sahip galaksiler

Atılan materyal, kütleçekimsel etkileşim sonucu ortaya çıkan bir gelgit özelliği gibi görünmektedir. Bazı durumlarda bu "atılım" (Arp 199 içindeki NGC 5544 ve NGC 5545 gibi), yandan görünen bir sarmal galaksi, diğer galaksi çekirdeğiyle aynı hizada ise net bir şekilde görünür.
Bu kategorideki neredeyse tüm cisimler, etkileşime uğramış veya etkileşim halindedir. Yalnızca düşük yüzey parlaklığına sahip bir sarmal galaksi olan NGC 3712 (Arp 203) ise istisnadır.[47]
Düzensizliklere, emilime ve çözülüme sahip galaksiler

Bu kategorideki galaksiler, düzensiz yapılara (düzensizlikler), dikkat çekici toz şeritlerine (emilim) veya pütürlü bir görünüme (çözülüm) sahiptirler. This Kategori, gelgit etkisiyle bozulmuş etkileşen galaksiler, düzensiz cüce galaksiler ve büyük miktarda alışılmadık gaza sahip sarmal galaksilerin bir karışımıdır.
Bitişik düğümlere sahip galaksiler

Bu bitişik düğümler, galaksiler arasındaki etkileşim sonucu oluşan yapıların bir başka tezahürüdür. Bunlardan bazıları birleşim sürecini neredeyse tamamlamış galaksilerden oluşur ve "bitişik düğümler", bu etkileşimin kalıntılarıdır. Bu kategorideki galaksiler arasında bulunan Arp 220, üzerinde en iyi çalışılmış aşırı parlak kızılötesi galaksidir.
Biçimsiz sarmal kollara sahip galaksiler

Bu galaksilerin çoğunda birleşme kalıntıları vardır. "Biçimsiz sarmal kollar", çarpışmadan arta kalan gelgit artıklarıdır.
Eşmerkezli halkalara sahip galaksiler
Bu galaksiler, kabuk benzeri bir yapıya sahiptir. Bazı kabuk yapıların yeni birleşmeler sonucu oluştuğu tespit edilmiştir. Diğer durumlarda ise bu kabuk yapısını merceksi galaksinin dış diski ifade edebilir.
Füzyon görünümüne sahip galaksiler



Kategorinin başlığı, bu kategorideki cisimlerin ayrıldığını ima etse de, bu galaksilerin çoğu birleşmektedir. Nesnelerin çoğu etkileşimin bir sonucu olarak ortaya çıkan ve oldukça belirgin gelgit kuyruklarına ve köprülere sahiptirler. Çoğu cisim birleşme sürecinin erken aşamasındadır ve hala ayrı çekirdeklere ve bozulmuş olsa da ayrı disklere sahip görünmektedir. Bu kategorideki en önemli galaksiler arasında, Anten Galaksileri (NGC 4038 ve NGC 4039, Arp 244) ile Fareler Galaksileri (NGC 4676, Arp 242) sayılabilir.
Ancak, bu cisimlerin tamamı etkileşim halinde değildir ve bazı galaksiler, düzensiz yapılarıyla sadece bir cüce galaksidir.
Düzensiz yığınlara sahip galaksiler


Bu cisimler, tutarsız bir yapı ile düzensiz yığınlar gibi görünen cisimlerdir. Bu cisimlerin pek çoğu basit cüce galaksilerdır. Bu cisimlerin bazıları etkileşim halindeyken diğerleri küçük galaksi gruplarıdır. Her iki durumda da bileşen galaksilerin çoğu düzensiz galaksilerdir.
Çift ve çoklu galaksiler
Arp bu galaksileri "çift galaksiler" olarak belirtmiştir, ama pek çok cisim ikiden fazla galaksiden oluşmaktadır. Nesnelerin bazıları etkileşen galaksilerden oluşurken diğer cisimler ise gerçekte galaksi gruplarıdır. Etkileşen galaksilerin farkı bozuk olmalarıdır. Galaksi grupları ise kütleçekimsel olarak birbirlerine bağlı olsalar da, büyük yapısal değişimlere uğrayacak kadar birbirlerine yakın değildirler.
Kollarla bağlı olan galaksiler

Bu galaksilerin hepsi etkileşen galaksi çiftleridir ama belki de etkileşen bir galaksi üçlüsü olan NGC 5679 (Arp 274) istisnadır.[113] Burada belirtilen bağlı kollar, etkileşen galaksilerin bir formu olan gelgit köprüsü özelliğidir. Bu köprüler galaksi etkileşiminin erken evrelerinde meydana gelirler.
Etkileşen galaksiler

"Biçimsiz galaksiler" bölümünde listelenen pek çok cisimnin aksine, bu cisimleri oluşturan etkileşen galaksiler birbirlerinden ayırt edilebilir.
Çekilen ve düşen galaksiler

Bu kategori gök cisimlerinin tuhaf bir karışımını içerir. Cisimlerden ikisi, yakınında daha küçük eşlik eden bir gökada ve kenardan görünen bir disk gökadasından oluşur. Diğer ikisi gelgit köprüleri ile birbirine bağlıdır. Kalan iki cisim ise, sadece uzak mesafelerden birbirleriyle etkileşim halindedir.
Rüzgâr etkisine sahip galaksiler
Kategoriye galaksi çiftleri dahil edilse de kategorideki cisimlerin pek çoğu bireysel galaksilerdir. "Rüzgâr etkisi", M82'de olduğu gibi yüksek-hızlı gazın tespiti değil sadece görünümü belirtmektedir. Bazı durumlarda bu görünüm bir etkileşimin sonucu olabilir. Özellikle NGC 3981 (Arp 289) gibi diğer durumlarda ise, soluk ve genişletilmiş yayılım, diğer cisimlerle etkileşim sonucu değil de galaksinin kendi içsel doğasının bir sonucu olarak oluşmuş olabilir.[3]
Uzun iplikçiklere sahip çift veya çoklu galaksiler

Bu sistemlerdeki iplikçikler muhtemelen galaksiler arasındaki kütleçekim etkisi sonucu oluşan, gelgit kuyrukları veya köprülerdir.
Sınıflandırılmamış cisimler


Arp, atlasındaki 298 ile 310 arasında yer alan cisimlere bir altsınıf belirtmemiştir. Bu cisimler çoğunlukla etkileşen galaksi çiftleridir.
Galaksi grupları
Galaksi zincirleri
Çeşitli galaksiler
Remove ads
Amatör astronomlar için parlak Arp galaksileri
Amatör bir astronom ve yazar olan Maynard Pittendreigh, amatör astronomlar için kolaylıkla gözlemlenebilecek parlak Arp galaksilerinin bir listesini hazırlamıştır. Listedeki cisimler, özel bir görüntüleme ekipmanı gerektirmeden görsel olarak gözlemlenebilen galaksilerden oluşmuştur.
- Arp 26, ayrıca M101 olarak bilinir
- Arp 37, ayrıca M77 olarak bilinir
- Arp 76, ayrıca M90 olarak bilinir
- Arp 77
- Arp 85, ayrıca M51 olarak bilinir
- Arp 116, ayrıca M60 olarak bilinir
- Arp 120
- Arp 152, ayrıca M87 olarak bilinir
- Arp 153
- Arp 168, ayrıca M32 olarak bilinir
- Arp 244
- Arp 269
- Arp 270
- Arp 271
- Arp 281
- Arp 286
- Arp 317, ayrıca M65 olarak bilinir
- Arp 313
- Arp 337, ayrıca M82 olarak bilinir
Kaynakça
Ayrıca bakınız
Konuyla ilgili yayınlar
Dış bağlantılar
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads
