Vezirköprü

Vezirköprü ya da eski adıyla Kedegara (Osmanlıca: کده غره), Samsun ilinin bir ilçesi.

Vezirköprü
İlçe
İlçenin Samsun'daki konumu
İlçe sınırları haritası
Ülke	Türkiye
İl	Samsun
Coğrafi bölge	Karadeniz Bölgesi
İdare
• Kaymakam	Özgür Kaya
• Belediye başkanı	Murat Gül (AK Parti)
Yüzölçümü
• Toplam	1.713 km²
Rakım	330 m
Nüfus  (2018)
• Toplam	95.569
• Kır	-
• Şehir	-
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu	55900
İl alan kodu	362
İl plaka kodu	55
Resmî site https://www.vezirkopru.bel.tr/

Vezirköprü, Samsun iline bağlı 2020 yılı verilerine göre nüfusu 94.360 olan bir ilçedir. Vezirköprü'nün Samsun'a uzaklığı 110 km'dir. İlçe kabaca 35° 48' - 35° 01' doğu boylamları ile 41° 00' - 41° 19' kuzey enlemleri arasında bulunmaktadır. İlçe, kuzeyden Samsun'un Alaçam ve Sinop'un Durağan, kuzeydoğuda Bafra, doğuda Havza, güneybatıda Çorum'un Osmancık ve batıda Sinop'un Saraydüzü ilçeleriyle çevrilidir.

Vezirköprü'nün diğer şehir merkezlerine ulaşım karayolu ile sağlanmaktadır.

Vezirköprü ilçesi, Orta Karadeniz bölümünde, Kuzey Anadolu Dağları'nın ikinci sırasının Aşağı Kızılırmak Vadisi çevresine rastlayan kıyı ardı kesiminde yer almaktadır. Vezirköprü Türkiye'de en fazla köye sahip ilçe olup, Samsun'un en büyük beşinci ilçesidir. Samsun merkezden sonra Samsun ilindeki beşinci büyük nüfus yerleşimine sahiptir. Merkez nüfusu görece düşük olup, nüfusun çoğu kırsal kesimde toplanmıştır.^[1]

Tarihi

Vezirköprü'nün tarihi Hititler'e kadar uzanmaktadır. İlk şehir, Hititler tarafından şimdiki ilçe merkezinin 2,5 kilometre kadar uzağına kurulmuştur. Son yıllarda yapılan arkeolojik kazılar neticesinde Hititler'in kutsal kenti Nerik'in Vezirköprü'de olduğu tahmin ediliyor. Oymaağaç köyündeki höyükte yapılan kazılarda Karadeniz Bölgesi'nde ilk defa çivi yazısı ile yazılmış tablet parçaları bulundu. Bu tablet parçalarında Nerik ifadeli mühürlerin işlendiği fark edildi.

M.Ö. 1200 tarihinden itibaren yöre Frigya hâkimiyeti ve Paflagonya idaresine girdi. Daha sonra burası Büyük İskender tarafından ele geçirilmiştir.

Frigler'in akınları ile yıkılan şehir, Bizanslılar tarafından tamir ve ihya edildi. O zamanki adı Fezimon yahut Teakliodiopolis'dir. İlçede Bizanslılar döneminden kalma sütün ve sütün başlıkları bulunmuştur. O dönemde çevredeki en zengin kent olduğu, bugün görülen büyük bina harabelerinden anlaşılmaktadır.

Selçuklular'ın Bizanslılar ile yaptığı savaşlarda Vezirköprü tekrar harabeye dönmüştür. Daha sonra Danişmendliler'in eline geçen ilçe Haçlı Seferleri nedeniyle inşa edilememiştir. Sultan Mesut 1160 yılında kasabayı Gadegara adıyla üçüncü kez yeniden kurmuştur.

Vezirköprü 1695 yıllarındaki Celâlî İsyanları sırasında sık sık baskına uğramış ve kasaba yağmalanıp yıkılmıştır. Bu nedenle insanlar kalelere sığınma ihtiyacı duymuş, Taşkale ve Toprakkale olmak üzere iki kale yapılmıştır. Şimdi bu kale yıkıntıları üzerinde kurulan semtler aynı adlarla anılmaktadır. Celâlî isyanlarından sonra Köprülü Mehmed Paşa ilçedeki yıkılmış yapıları tamir ettirmiş ve ayrıca yeni eserler de yaptırmıştır. İskelet olarak bugünkü durumu o zamandan kalmadır. İdarî bakımdan Anadolu Beylerbeyliği'ne bağlı Amasya Mutassarrıflığı içinde olan Vezirköprü; 1925 yılına kadar Amasya'ya bağlı bir ilçe iken 1925 yılında Samsun iline bağlandı. Mehmet Paşa, sadaret zamanında da ilçe Vezirköprüsü adını aldı. İlçenin günümüzdeki adı daha kısaltılmış olarak Vezirköprü'dür.

1892'deki yönetsel bölümünde Canik Sancağı, Trabzon vilayetine bağlıydı. Bu dönemde Trabzon vilayetini merkez sancağı, Canik, Lazistan ve Gümüşhane sancakları oluşturuyordu.

Canik sancağının toplam sekiz kazası sırasıyla şunlardı: Merkez, Bafra, Ünye, Fatsa, Terme ve Çarşamba. Ladik, Vezirköprü ve Havza bu dönemde Sivas vilayeti sınırları içerisinde idi. Canik Sancağı, 1896 ve 1903'teki yönetsel bölünmelerde de 1892'deki konumunu korudu.

İklim

Karadeniz Bölgesi'nde yer almasına rağmen, Kızılırmak vadisi boyunca Akdeniz iklimi özelliğini göstermektedir. Daha çok kışları soğuk geçip, yaz kuraklığı karakteristiktir.

Vezirköprü, iklim koşulları bakımından kıyı kuşağının nemli ılıman iklim tipi ile iç kesimlerin karasal iklim tipi arasında, geçiş kuşağının kendine özgü termik ve nemlilik özellikleriyle ayrılmakta; Kışları kıyıya göre daha soğuk (Ocak ayı ortalama sıcaklık. 2,5 C.), yazlarda daha sıcak geçmektedir. (Ağustos ayı sıc.ort. 22,3 C). Daha güneyde ve iç kesimde yer alan Merzifon yöresi iklim koşullarına yakınlık göstermektedir. Çevre yüksek alanlara gidildikçe sıcaklıkların azaldığı, düzenli don olaylarıyla kış mevsiminin etkili olduğu görülmektedir. Uzun yıllık ortalamalara göre yıllık yağış miktarı 500 mm'nin üzerinde bulunmakta (527 mm.), çevre yüksek kesimlerde yağış artışıyla birlikte kar şeklinde yağışların da etkili olduğu görülmektedir. Yıl içinde yağışların mevsimlere göre dağılışı belirgin bir ilkbahar maksimumu (% 35,5) göstermekte; yaz yağışları % 18,6 oranına erişmekte, artan buharlaşmalar sonucu yaz kuraklığı etkili olmaktadır.

Turizm

Şahinkaya Kanyonu (Temmuz 2016)

Bölge tarih turizmi açısından önemli bir yere sahiptir. Osmanlı'da bir dönem sadrazamlık görevini sürdüren Köprülüler sülâlesinin yaptırdığı eserler, değerli ve önemlidir. Hititler'in kutsal şehri Nerik'e ait kalıntıların bölgede bulunmasından sonra bölge turizmi canlandı. İlçe merkezinde tarihi 1160 yılına dayanan Arastalı Bedesten bulunmaktadır.

Bölgede bulunan Şahinkaya Kanyonu'nda^[2] kapsamlı festivaller düzenlenmiştir. Kanyon boyunca tekne gezintisi yapma olanağı vardır. Kanyonun büyük bölümü, kültür ve turizm koruma ve gelişim bölgesi ilân edildi.

Nüfus

Yıl	Toplam	Şehir	Kır
1927[3]	34.654	5.440	29.214
1935[4]	39.696	5.624	34.072
1940[5]	41.199	5.621	35.578
1945[6]	46.532	5.497	41.035
1950[7]	52.308	6.171	46.137
1955[8]	56.417	6.802	49.615
1960[9]	62.304	8.224	54.080
1965[10]	69.066	9.431	59.635
1970[11]	73.911	10.132	63.779
1975[12]	79.173	11.705	67.468
1980[13]	88.921	13.482	75.439
1985[14]	98.345	18.373	79.972
1990[15]	102.503	20.633	81.870
2000[16]	106.139	23.211	82.928
2007[17]	107.868	25.852	82.016
2008[18]	106.580	25.894	80.686
2009[19]	105.890	26.724	79.166
2010[20]	105.447	27.234	78.213
2011[21]	104.317	27.987	76.330
2012[22]	102.212	28.807	73.405
2013[23]	101.715	101.715	veri yok
2014[24]	99.904	99.904	veri yok
2015[25]	97.815	97.815	veri yok
2016[25]	97.023	97.023	veri yok
2017[25]	95.608	95.608	veri yok
2018[25]	95.569	95.569	veri yok
2019[25]	95.097	95.097	veri yok
2020[25]	94.360	94.360	veri yok

Not: Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.