Urumçi

Aynı adlı ilçe için Urumçi İlçesi maddesine bakınız.

Urumçi ya da Ürümçi (Çince (basitleştirilmiş): 乌鲁木齐; Çince (geleneksel): 烏魯木齊; pinyin: Wūlǔmùqí; Uygur Arap yazısı: ئۈرۈمچی; Uygur Latin yazısı: Ürümchi), Çin'in kuzeybatısında yer alan, Doğu Türkistan adıyla da bilinen Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin başkentidir. 2,5 milyon nüfuslu bir şehir olup 10.989 km²lik bir alan kaplar. Mançu İmparatorluğu 1884 yılında, Doğu Türkistan istilasını gerçekleştirdiğinde şehre Çince 迪化 (Dihua) adını vermişlerdi. 1955 yılında, daha öncelerden eyalet statüsündeki Doğu Türkistan'ın, Sincan Uygur Özerk Bölgesi olması ile birlikte, başkentin adı da tekrar Urumçi olmuştur. Çin'in batıya açılan en önemli güzergâhlarındandır. Demiryolu taşımacılığında önemli bir geçittir.

Urumçi ئۈرۈمچی, Ürümchi, 乌鲁木齐
Urumçi'nin Sincan Uygur Özerk Bölgesideki konumu
Ülke	Çin
Özerk bölge	Sincan Uygur Özerk Bölgesi
Yüzölçümü
• Toplam	10,989 km²
Rakım	866 m
Nüfus  (2010)
• Toplam	3.112,559[1]
• Yoğunluk	oto/km²
Zaman dilimi	+8
• Yaz (YSU)	UTC
Posta kodu	830000[2]
Alan kodu	0991

Etimoloji ve adlandırma

Urumçi isminin kökeni Moğol dil ailesine bağlı Oyratçada yer alan Үрмч (Ürmç, Kalmukça telaffuz: [yrəmˈt͡ʃə]) kelimesine dayanmakta olup bu dilde "güzel otlak" anlamına gelmektedir. Bu isim başlangıçta Oyratça konuşmuş bir Moğol halkı olan Çungarlar tarafından kurulmuş küçük bir kasaba için kullanılmıştır.^[3]

Şehre verilen diğer isimler şöyledir: Wu-lu-mu-ch'i, Dikhua, Urumtsi, Urumutsi, Urumptsi, Ti-hua-shih, Tihwafu, Wu-lu-mu-ch'i-shih, Tikhua, Urumtschi, Tikhva, Ouroumtchi, Urumqi Shi, Wurumch'ih, Ürümqi, Ti-hua-hsien, Ti-hua-ch'eng, Ti-hua, Ürümqi Shi, Tihwa, Urunchi ve Urumchi.^[4]

Tarih

Urumçi'den İpek Yolu geçmiştir. İlk Türk medeniyetlerinin yaşadığı bir şehir olan Urumçi, geçmişten günümüze çok köklü bir tarih taşımaktadır. Özellikle Urumçi'den çok fazla düşünür ve evliya çıkmıştır. Bu düşünürlerin müellif eserleri günümüzde çevirileri ile hâlen okunmaktadır. Kentte yaşayan halkın büyük çoğunluğu geçmişten bu yana devam eden Türk-Müslüman nüfusun devamıdır.

Coğrafya

Guinness Dünya Rekorları kitabına göre Urumçi dünyadaki denizden en uzak şehir olma özelliğini taşımaktadır. En yakın kıyı bölgesine yaklaşık 2.500 km uzaklıkta yer alan şehir aynı zamanda Avrasya'nın erişilmezlik kutbuna da en yakın büyük yerleşim yeridir. Buna karşın yine Sincan'da yer alan Karamay ve Altay şehirleri bu kutba daha yakındır. Şehrin ortalama rakımı 800 metredir.

Şehrin kuzeyinde Kurbantongut Çölü, güneyinde Taklamakan Çölü yer alır. Bölgede yer alan Tanrı ve Bogda Dağları şehrin çevresinin su ihtiyacını karşılayan pek çok akarsuyun kaynağıdır.^[5] İrtiş Nehri'nden Sincan'ın kuzeyine su taşıyan İrtiş-Karamay-Urumçi Kanalı projesinin ana kolu Urumçi'nin kuzeydoğu sınırında bitmekte olup burada "Rezervuar 500" adlı bir rezervuar oluşturmaktadır.^[6][7]

Urumçi Tiyenşan yöresinden Kazakistan'a doğru bir bakış

İklim

Karasal iklim kuşağında bulunan Urumçi'de yazlar sıcak ve kuru, kışlar ise çok yağmurludur. Urumçi'de Temmuz ayında ortalama sıcaklık 24 °C olmakta, kışları soğuk ve nemli bir hava hakim olup Ocak ayında ortalama sıcaklık -16 °C 'dir. Yıllık ortalama sıcaklık 5.4 °C, yağış ise 273 mm olmaktadır. Köppen iklim sınıflandırmasına göre Urumçi'de yağışlı karasal iklim (Dfa) ile soğuk step iklimi (BSk) arasında yer alan bir geçiş iklimi görülmektedir.

İdari yapılanma

Urumçi 7 belde ve 1 ilçe olmak üzere 8 idari bölüme ayrılmıştır:

Harita	İsim	Basitleştirilmiş Çince	Pinyin	Uygurca (Arap)	Uygurca (Latin)	Nüfus (2010)[8]	Yüzölçüm (km2)	Yoğunluk (/km2)
Tanrı Dağı Saybağ Yenişehir Şuymogu Todun Haba Tapançeng ※ Mitung Urumçi İlçesi ※	Şehir
	■ Tanrı Dağı	天山区	Tiānshān Qū	تەڭرىتاغ رايونى	Tengritagh Rayoni	696,277	171	4071.79
	■ Saybağ	沙依巴克区	Shāyībākè Qū	سايباغ رايونى	Saybagh Rayoni	664,716	422	1575.15
	■ Yenişehir	新市区	Xīnshì Qū	يېڭىشەھەر رايونى	Yëngisheher Rayoni	730,307	143	5107.04
	■ Şuymogu	水磨沟区	Shuǐmògōu Qū	بۇلاقتاغ رايونى	Bulaqtagh Rayoni	390,943	92	4249.38
	Banliyö
	■ Tudun Haba	头屯河区	Tóutúnhé Qū	تۇدۇڭخابا رايونى	Tudungxaba Rayoni	172,796	276	626.07
	■ Tapançeng	达坂城区	Dábǎnchéng Qū	داۋانچىڭ رايونى	Dawanching Rayoni	40,657	5,188	7.83
	■ Mitung	米东区	Mǐdōng Qū	مىدوڭ رايونى	Midong Rayoni	333,676	3,594	92.84
	Kır
	■ Urumçi İlçesi	乌鲁木齐县	Wūlǔmùqí Xiàn	ئۈرۈمچى ناھىيىسى	Ürümchi Nahiyisi	83,187	4,332	19.20

Demografi

2021 tahminlerine göre Urumçi'nin nüfusu yaklaşık 4,5 milyon kişidir.^[9]

Etnik yapısı

Urumçi'de fangqi oyununu oynayan Uygurlar

Urumçi

Urumçi, Çing hâkimiyeti altındaki tarihi boyunca çok uluslu bir şehir olarak varlığını sürdürmüştür. 1908 yılında Louis Richard tarafından yayımlanmış bir esere göre Urumçi'de Han Çinlisi nüfusu baskın olup nüfusun yaklaşık 4'te birini Uygurlar oluşturmaktaydı.^[10] Günümüzde Urumçi'nin etnik yapısı aşağıdaki gibidir;

Etnik grup	2000[11]		2010[1][12]
	Nüfus	%	Nüfus	%
Han Çinlisi	1.567.562	75,30	2.331.654	74,91
Uygur	266.342	12,79	387.878	12,46
Hui	167.148	8,03	280.186	9,00
Kazak	48.772	2,34	68.076	2,19
Mançu	7.682	0,37	8.541	0,27
Moğol	7.252	0,35	10.454	0,34
Sibo	3.674	0,18	4.820	0,15
Rus	2.603	0,13	3.010	0,10
Tu	1.613	0,08	2.869	0,09
Kırgız	1.436	0,07	2.207	0,07
Özbek	1.406	0,07	1.581	0,05
Zhuang	878	0,04
Tatar	767	0,04
Tibetli	665	0,03
Donşian	621	0,03	2.333	0,07
Miao	620	0,03
Koreli	588	0,03
Diğer	2.205	0,09	8.950	0,29
Toplam	2.081.834		3.112.559

Ulaşım

Urumçi Diwopu Uluslararası Havalimanı (IATA: URC, ICAO: ZWWW), Urumçi'nin 17 km kuzeybatısında yer alır. Şehrin Çin'e Hızlı tren bağlantıları vardır. Urumçi ve Urumçi Güney şehirde yer alan ana tren istasyonlarıdır. Lanzhou-Sincan Hızlı Treni de Urumçi'de son bulmaktadır.

Ekonomi

1982 yılında Sincan Üretim ve İnşaat Kolordusu (XPCC Çince: basit 新疆生产建设兵团; geleneksel 新疆生產建設兵團; Pinyin: Xīnjiāng Shēngchǎn Jiànshè Bīngtuán), denilen onikinci tarımsal bölümü Urumçi'de kurulmuştur ve buradan yönetilir.

Eğitim

Urumçi'de, birçok eğitimle ilgili kampüs vardır.

Üniversiteler

• Sincan Üniversitesi (新疆大学)
• Sincan Tıp Üniversitesi (新疆医科大学)
• Sincan Normal Üniversitesi (新疆师范大学)
• Sincan Ziraat Üniversitesi (新疆农业大学)
• Sincan Sanat Enstitüsü (新疆艺术学院)
• Sincan Maliye & İktisat Üniversitesi (新疆财经大学)

Yüksek okullar

• Urumçi No.1 Yüksek Okulu (乌鲁木齐市第一中学)
• Sincan Deneysel Yüksek Okulu (新疆实验中学)
• Sincan Üretim ve İnşaat kolordu No.2 Yüksek Okulu (新疆生产建设兵团第二中学)
• Urumçi Yüksek Okulu (乌鲁木齐市高级中学)