En İyi Sorular
Zaman Çizelgesi
Sohbet
Bakış Açıları
Yazılım lisansı
üreticisi ya da dağıtımcısı tarafından belirlenen kullanım koşulları Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Remove ads
Yazılım lisansı, bir yazılımın kullanımını veya yeniden dağıtımını düzenleyen hukuki bir araçtır.
1970'lerden bu yana Amerika Birleşik Devletleri'nde yazılım telif hakkı yasal olarak tanınmaktadır. Ancak şirketler, yazılım kopyalarını doğrudan satmak yerine genellikle lisans satmayı tercih eder. Bu sayede yazılımın dağıtımı üzerinde daha sıkı denetim uygulayabilirler. Kullanıcıların büyük bölümü lisans metnini okumaz. İlk dönemlerde bu metinler shrink-wrap veya ambalaj açılımı sözleşmesi şeklindeydi; günümüzde ise çoğunlukla tıklayarak kabul sözleşmesi veya gezinme yoluyla kabul sözleşmesi biçiminde görülür.
Copyleft, bir yazılımı değiştiren veya üzerine yeni bir şey ekleyen kişilerin, ortaya çıkan yeni yazılımı da aynı lisansla paylaşmasını zorunlu kılan bir lisans türüdür. Bu nedenle copyleft lisansları, hem özgür yazılım hem de açık kaynak lisansı kabul edilir. Ancak Server Side Public License gibi kullanıcıya tam özgürlük vermeyen bazı lisansların “copyleft” olarak adlandırılmaya çalışılması, topluluk tarafından genellikle yanlış ve hatalı bir kullanım olarak görülmektedir.[1] Diğer özgür lisans türlerinde bu gereklilik yoktur: İzin verici lisanslarda genellikle tek şart atıftır, kamu malı eşdeğeri lisanslarda ise hiçbir kısıtlama bulunmaz. Açık kaynak lisanslarının çoğalması lisans uyumluluğu sorunlarını artırmıştır; ancak hepsi bazı ortak özellikleri paylaşır: aynı lisans altında yeniden dağıtım ve türev çalışmaların yapılmasına izin verilmesi, kaynak koduna sınırsız erişim ve farklı kullanımlar arasında ayrım yapılmaması—özellikle ticari kullanıma izin verilmesi.
Remove ads
Yazılım telif hakkı
Özetle
Bakış açısı
Bir bilgisayar programının kaynak kodu (veya nesne kodu biçimindeki derlenmiş ikili dosyaları)[10] telif hakkı kanunu tarafından korunur; bu, sahibine kodu kopyalama konusunda münhasır hak tanır. Altındaki fikirler veya algoritmalar telif hakkı yasası ile korunmaz, ancak çoğunlukla bir ticari sır olarak kabul edilir ve gizlilik sözleşmesi gibi yöntemlerle gizlenir.[11] Yazılım telif hakkı 1970'lerin ortalarından bu yana tanınmaktadır ve yazılımı yapan şirkete aittir; yazılımı yazan çalışanlara veya bağımsız yüklenicilere değil.[12]
Remove ads
Mülkiyet yazılımı lisansları
Özetle
Bakış açısı
.jpg)
Mülkiyet yazılımlarını satmak yerine lisanslama eğilimi, yazılım telif hakkı korumasının kapsamı henüz kesinleşmemişken ortaya çıkmıştır. Bu lisanslar, yazılım telif hakkı mahkemelerde tanındıktan sonra da kullanılmaya devam etmiş ve şirketlere telif hakkına kıyasla ek koruma sağlamaktadır.[14] ABD federal hukukuna göre bir şirket ürününü kime satacağını sınırlayabilir, ancak bir alıcının ürünü yeniden satmasını engelleyemez. Yazılım lisans sözleşmeleri genellikle yeniden satışı yasaklar ve şirketin gelirini en üst düzeye çıkarmasına imkân tanır.[15]
Geleneksel olarak yazılım, kullanıcı tarafından anlaşılmayan veya değiştirilemeyen nesne kodu şeklinde dağıtılırdı,[10] ancak indirilebilir ve çalıştırılabilirdi. Kullanıcı, belirli bir sürümü kullanmak için kalıcı lisans satın alırdı.[16] Hizmet olarak yazılım (SaaS) satıcıları—uygulama yazılımları piyasasının çoğunluğuna (2023 itibarıyla)[17]—nadiren kalıcı lisanslar sunar.[18] SaaS lisansları genellikle geçicidir ve kullanım başına ödeme veya abonelik esasına göre ücretlendirilir,[19] ancak freemium gibi başka gelir modelleri de kullanılmaktadır.[20]
Son kullanıcı lisans sözleşmesi (EULA)
Başlangıçta, son kullanıcı lisans sözleşmeleri (EULA’lar) ya ürünün etrafındaki shrinkwrap ambalajına basılıydı (bkz. shrink-wrap sözleşme) ya da bir kâğıt parçası üzerinde verilirdi. Lisans genellikle, müşteri ürünü belirli bir süre içinde iade etmezse sözleşmeyi kabul etmiş sayılacağını belirtirdi.[21] Daha yakın zamanda, EULA’lar çoğunlukla clickwrap veya browsewrap şeklinde görülmektedir; burada kullanıcının tıklaması veya siteyi kullanmaya devam etmesi, kabul belirtisi olarak yorumlanır. Fiziksel sınırlamaların ortadan kalkmasıyla lisansların uzunluğu artmıştır.[22] Çoğu EULA, okunmasının ve anlaşılmasının zor, fakat okumadan kabul edilmesinin kolay olacak şekilde tasarlanmıştır.[14][21] Buna rağmen, tüketicilerin çok azı lisans sözleşmesinin herhangi bir bölümünü okur.[23][24]
Mülkiyet yazılımı genellikle, kopyalamayı ve yeniden kullanımı yasaklayan ve alıcıyı yazılımı yalnızca tek bir bilgisayarda kullanmakla sınırlayan kısıtlayıcı bir lisans altında sunulur.[6][25] Kaynak kodu nadiren erişilebilir durumdadır. Türev çalışmalar ve tersine mühendislik genellikle açıkça yasaklanır.[25]
Çoğu EULA, üründen kaynaklanan zararlardan sorumluluğu reddeder,[26] alıcıların mahkemeye başvurarak çözüm aramasını engeller,[27] ve satıcının koşulları tek taraflı olarak değiştirmesine izin verir.[28] Ayrıca çoğu EULA, satıcıya belirsiz nedenlerle tek taraflı fesih hakkı tanır.[29]
EULA’lar genellikle müzakere edilemez ve standart form sözleşme olarak sunulur.[30] Bunun sonucunda, ne kadar bağlayıcı oldukları ciddi biçimde tartışmalıdır. ABD’de 1996’dan önce clickwrap veya browsewrap sözleşmeler bağlayıcı sayılmıyordu; ancak sonrasında genellikle bağlayıcı kabul edilmeye başlandı.[31][22] Avrupa Birliği’nin Yeni Dijital İçerik Direktifi’ne göre, EULA’lar yalnızca makul tüketici beklentilerini ihlal etmediği ölçüde uygulanabilirdir.[32]
Hizmet düzeyi sözleşmesi (SLA)
Hizmet düzeyi sözleşmeleri genellikle kurumsal yazılım için kullanılır ve yazılımın performansı veya müşteri sorunlarına yanıt süresi gibi belirli bir hizmet seviyesini garanti eder. Hizmet, kabul edilen standardın altına düştüğünde mali yaptırımlar öngörülebilir.[33] SLA’lar çoğunlukla erişilebilirlik, güvenilirlik, fiyat ve güvenlik gibi konuları ölçülebilir metriklerle kapsar.[34] Bulut bilişimde, farklı hizmet sağlayıcılarının bulunduğu çok katmanlı SLA’lar yaygındır.[35]
Remove ads
Özgür ve açık kaynak yazılım lisansları
Özetle
Bakış açısı
1980’lerdeki açık kaynak hareketinden önce, neredeyse tüm yazılımlar mülkiyet yazılımıydı ve kaynak kodunu açıklamıyordu.[36] Açık kaynak lisanslamasının amacı, açıklığı en üst düzeye çıkarmak ve yazılım kullanımına, yayılımına ve yeniliklere yönelik engelleri en aza indirmektir.[5]
Açık kaynak lisanslarının ortak özellikleri şunlardır:[37]
- Özgürce yeniden dağıtım.
- Kaynak koda kısıtlamasız, kamusal erişim.
- Yazılımın değiştirilmesi ve türev eserlerin yayımlanması hakkı.
- Kullanım türleri arasında ayrım yapılmaması, ticari kullanım dahil.
Açık Kaynak Girişimi (OSI), kendi Açık Kaynak Tanımına uyan yeni lisansları onaylar.[37]
Açık kaynak lisansı türleri
- Yazılım kamu malında ise, telif hakkı sona ermiştir ve eser sınırsızca kullanılabilir.[12]
- İzin verici lisanslar, eserin özgürce yeniden kullanımına izin verir; genellikle tek şart atıftır. İlk açık kaynak lisansı olan Berkeley Software Distribution (BSD), 1978’de Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley tarafından yayımlanmıştır.[38]
- Copyleft lisanslar, kaynak kodunun dağıtılmasını ve türev eserlerin benzer bir lisans altında yayımlanmasını zorunlu kılar.[39][40]
Uyumluluk
1989’dan bu yana[36] birçok açık kaynak lisansı oluşturulmuştur.[41] Lisansların çoğalması (lisans çoğalması) uyumluluk sorunlarını artırmıştır.[42]
Kod tabanlarını birleştirirken orijinal lisanslar korunabilir ve daha geniş eser uyumlu bir lisans altında yayımlanabilir.[43] Kamu malı içeriği her yerde kullanılabilir, fakat copyleft kodu izin verici lisanslarla yayımlamak mümkün değildir. GPL yazılımlar yalnızca GPL veya AGPL altında kullanılabilir.[44]
Uygulanabilirlik
Açık kaynak lisansları 2000’lerin ortalarından beri mahkemelerde başarıyla uygulanabilmektedir.[45] Genellikle uyumluluk davadan önce topluluk baskısı veya ihtarname yoluyla sağlanır.[46][47]
Değer
Şirketlerin %90’ından fazlası, mülkiyet yazılımlarında açık kaynak bileşenleri kullanmaktadır.[48] Bazı şirketler, açık kaynak yazılımı lisans ücreti yerine bakım ve hizmet üzerinden gelir modeli olarak kullanır.[49] Açık kaynak yazılımlar, özellikle bilimsel araştırmalarda şeffaflığı artırdığı için tercih edilmektedir.[50]
Remove ads
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- The Practical Guide to Software Licensing and Cloud Computing [51](Kitap)
Kaynakça
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads