İran
Batı Asya'da bir ülke / From Wikipedia, the free encyclopedia
İran (Farsça: ایران (yardım·bilgi)) veya resmî adıyla İran İslam Cumhuriyeti (Farsça: جمهوری اسلامی ایران (yardım·bilgi) / Cumhuri-ye İslâmi-ye İran), Güneybatı Asya'da yer alan bir ülkedir.[7] Güneyde Basra Körfezi ve Umman Körfezi, kuzeyde ise Hazar Denizi ile çevrilidir. Türkiye, Azerbaycan, Ermenistan, Irak, Pakistan, Afganistan ve Türkmenistan ile kara sınırına sahiptir. Başkenti Tahran'dır. Resmî dili Farsçadır. Anayasasının 12. maddesine göre ülkenin resmî dini İslam, resmî mezhebi ise İsnâaşeriyye Şiiliği'dir.[8]
İran جمهوری اسلامی ایران Cumhuri-ye İslâmi-ye İran İran İslam Cumhuriyeti | |||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Slogan استقلال. آزادی. جمهوری اسلامی Bağımsızlık, Özgürlük, İslam Cumhuriyeti | |||||||||||||||
Başkent ve en büyük şehir | Tahran 35°41′K 51°25′D | ||||||||||||||
Resmî dil(ler) | Farsça | ||||||||||||||
Tanınan bölgesel dil(ler) | Azerbaycan Türkçesi, Beluçça, Kürtçe, Arapça, Türkmence | ||||||||||||||
Etnik gruplar | |||||||||||||||
Resmî din | Şii İslam[1] | ||||||||||||||
Demonim | İranlı | ||||||||||||||
Hükûmet | Üniter başkanlık sistemli teokratik cumhuriyet[2] | ||||||||||||||
| |||||||||||||||
Yasama organı | İslamî Şûra Meclisi | ||||||||||||||
Tarihçe | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Yüzölçümü | |||||||||||||||
• Toplam | 1.648.195 km2 (17.) | ||||||||||||||
• Su (%) | 0,7 | ||||||||||||||
Nüfus | |||||||||||||||
• 2023 tahminî | 87,590,873[3] (17..) | ||||||||||||||
• Yoğunluk | 48/km2 (162.) | ||||||||||||||
GSYİH (SAGP) | 2021 tahminî | ||||||||||||||
• Toplam | 1,149 trilyon $[4] (23.) | ||||||||||||||
• Kişi başına | 13.513 $[4] (92..) | ||||||||||||||
GSYİH (nominal) | 2023 tahminî | ||||||||||||||
• Toplam | 367,968 milyar $[4] (41.) | ||||||||||||||
• Kişi başına | 8.034 $[4] (77.) | ||||||||||||||
Gini (2017) | ▲ 40.8[5] orta | ||||||||||||||
İGE (2019) | 0.783[6] yüksek · 70. | ||||||||||||||
Para birimi | İran riyali (ریال, IRR) | ||||||||||||||
Zaman dilimi | UTC+3:30 (IRST) | ||||||||||||||
UTC+4:30 (İran Yaz Saati (IRDT)) | |||||||||||||||
Tarih formatı | Şemsi | ||||||||||||||
Trafik akışı | sağ | ||||||||||||||
Telefon kodu | 98 | ||||||||||||||
ISO 3166 kodu | IR | ||||||||||||||
İnternet alan adı | |||||||||||||||
|
İran, MÖ 4000'lere dayanan tarihiyle ve var olan yerleşmeleriyle dünyadaki en eski uygarlıklara ev sahipliği yapmıştır.[9][10][11] Tarih boyunca İran, Avrasya'daki merkezî ve önemli konumu nedeniyle jeostratejik öneme sahip olmuş, dolayısıyla da birçok devletin ve uygarlığın dikkatini cezbetmiştir. Medler, Ahamenişler, Büyük İskender yönetimindeki Makedonyalılar, Sasani İmparatorluğu, Emevîler, Abbâsîler, Sâmânîler, Gazneliler, Selçuklular, Harezmşahlar, Moğollar, Timurlular ve Safevîler gibi birçok devleti topraklarında barındırmış, zengin bir tarihi kültüre sahip olmuştur. İran, günümüzde de bir bölgesel güçtür[12][13] ve uluslararası enerji güvenliği ve dünya ekonomisinde geniş petrol ve doğalgaz kaynakları sonucu önemli bir konuma sahiptir.
2022 verilerine göre yaklaşık 86 milyon nüfusu bulunan İran, dünyanın en kalabalık 17. ülkesidir.[14] Etnik olarak nüfusunun yarısından fazlasını Farslar oluştururken, azınlık olarak Azeriler ve Kürtler ve onlardan çok az sayıda olarak Beluçlar, Türkmenler ve Araplar bulunmaktadır.[15]
İran; BM, Bağlantısızlar Hareketi, İslam İşbirliği Teşkilatı ve OPEC üyesidir. İran siyasal sistemi, 1979'da kabul edilen anayasaya göre oluşturulan birkaç karmaşık yönetim yapısına göre işlemektedir. En yüksek devlet makamı, günümüzde Ayetullah Ali Hamaney'in üstlendiği İran dinî liderliğidir (Velayet-i Fakih).