Ndzhavuko
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Ndhavuko (kusuka ekaXilatini cultura ri tekiwa e ka colere, leswi vulaka "ku hlakulela")[1] hi ku angarhela ri hlamusela maendlele ya swilo ya vanhu na nkonka wa swiendlo sweleswo. Mindhavuko yi nga twisisiwa ta ni hi "nhlengelo wa mimfungo na tinhlamuselo ta mafambisele ya swilo kumbe swiendlo leswi tolovelekeke"[2]


Ndhavuko wu nga ha hlamuseriwa tanihi ndlela ya vutomi kuhlanganisa vuqambhi, kupfumela na tindhawu ta vuleteri ta rixaka kunga swilo leswi hundziseriwaka kusuka eka xitukulwana na xitukulwana. Ndhavuko wu vuriwa "Ndlela ya vutomi ya vanhu hi xitalo."[3] tanihileswi sweleswo swi hlanganisaka matikhomele, swi ambalo, ririmi, vukhongeri, swi henwa, na mikhuva leyi tolovelekeke.
Remove ads
Masungulo ya Ndhavuko
Matirhiselo ya masiku lawa ya riviti "ndhavuko" matshegeriwe eka riviti leri ari tirhisiwa hi Murhoma wa Khale kunga Cicero eka matsalwa ya yena lamange Tusculanae Disputationes, laha atsaleke hi ku hlakulela muya-xiviri kumbe "cultura animi",[4] hi kutirhisa xifananisi xa Vurimi leswaku a hlamusela ku akeka ka moya-xiviri hi nhlamusela ya filosofi, naswona u twisese leswaku ndhzavuko inhluvuko wa le henhla wa vanhu. Samuel Pufendorf uyise xifananisi lexi emahlweni a xitirhisa e mahanyelweni ya namunthla, laha mongo wa nhlamusela wa yena hi ta ndhavuko wuyelanaka, kambe wunga ha xongeteli leswaku Filosofi i ku helela ka munhu ka ntumbuluko. Matirhisele ya yena na ya lava vateke endzhaku ka yena "makombetela eka tindlela hinkwato leti vanhu va koteke ha tona ku hluvuka eka mahanyele ya khale ya vuharhi, ivi vatirhisa vuthlarhi bya vona leswaku vava vanhu hikuhelela".[5]
N'wa ta Filosofi Edward S. Casey (1996) wahlamusela: "Rito ndhavuko rivula "ndhawu leyi hlakuriweke" hikuya hi xinghezi xale xikarhi, naswona rito leri rikumeka nale ka xiLatini colere, "kutikhoma, kukhatalela, kuhlakula, kugandzela" na cultus, "ntsombano, ngopfungopfu wa vukhongeri." Kulandza ndhavuko, iku teka vundhawu lebyi hlohloteriwaka ngopfu hi ndhavuko leswaku uwu khatalela — ubyarha vutihlamuleri hi wona naswona uwu khatalela hahombe."[6]
Velkley uhlamusela Ndhavuko, aku:
... ekusunguleni awu hlamusela kuhlakulela moya-xiviri kumbe miehleketo, kambe wu kume hlamuselo wa sweswi eka matsalwa ya lembe-xidzana ra khume-nhungu (18) ya vatsari va ma Jarimani, lava ava xopaxopa matsalwa ya Rousseau lawa ama sola "ximanje-manje vutshunxeki na malembe ya rivoningo". Hiswona leswi vangelaka kuhambana exikarhi ka "ndhzavuko" na "nhluvuko", na hambiloko kuhambana loku kunga hlamuseriwi hi kukongoma.
Remove ads
Mintshaho
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads