Аникита Ярцов

Аникита Сергеевич Ярцов (Ярцев) ( [17] август 1736^[2][3] — 2 [14] август 1819) — тау заводы сәнәгатенең рус эшлеклесе, Петербург тау училищесы директоры, 1797-1802 елларда идарәнең баш заводлары канцеляриясе башлыгы, хакыйкый дәүләт киңәшчесе^[4].

Аникита Ярцов
Туган	6 (17) август 1737 Екатеринбург, Россия империясе[1]
Үлгән	2 (14) август 1819 (81 яшь) Вышневолоцкий уезд[d], Тевир гөбернәсе, Россия империясе
Ватандашлыгы	Россия империясе
Әлма-матер	Мәскәү император университеты
Һөнәре	металлург, сәнәгатьче
Җефет	Надежда Александровна Львова[d]
Балалар	Любовь Аникитишна Ярцова[d]

Биографиясе

Аникита Ярцов дворян, Урал заводлары канцеляриясе җитәкчесе Ярцев Сергей Феоктистович гаиләсендә туган^[5].

Екатеринбург тау мәктәбен тәмамлаганнан соң, екатеринбурглылардан беренче булып Мәскәү университетына укырга керә (1762 елда тәмамлый). Университетка укырга керү өчен үзенең яшен бер елга киметә, чөнки Указ буенча укырга керү өчен яшь чиге 20 яшь була, ә Ярцовка инде 21 яшь була. Шулай итеп, 1737 ел А.С.Ярцовның барлык шәхси документларда, аннары А. С. Ярцовка багышланган барлык мәкаләләрдә дә кала.

1762-1764 елларда Вятка губернасында Сенат генерал-прокуроры А.И. Глебовның завод хуҗалыгын җитәкли. Климковский һәм Холуницкий заводларын төзү белән командалык итә, Карахолуницкий заводын төзү урынын сайлый^[6]

1771 елда, бергмейстер чины алу белән, Олонецк тау заводына җибәрелә. 1772 елдан 1782 елга кадәр Александров пушка заводын житәкли. А. С. Ярцов Неглинка һәм Лососинка елгалары буенда урнашкан, Олонецк губернасының булачак башкаласы булган Петрозаводск бистәсе үзәге төзелешен шәхсән үзе планлаштыра һәм башлый. Аникита Ярцов шәһәр үзәге — Түгәрәк (Циркуль) мәйданды һәм төп урамнар планлаштырган һәм төзегән^[7].

1782 елда Санкт-Петербург казна палатасының тау киңәшчесе итеп билгеләнә. 1783-1784 елларда-югары Петербург тау училищесы директоры.

1785 елда Владимир губернасының вице-губернаторы итеп билгеләнә

Екатеринбурглылардан беренче булып Аникита Ярцов генерал чинына (гражданнар табеле буенча) ирешә.

1797 елның апрелендә Аникита Сергеевич Ярцев Пермьгә килә, анда Урал заводлары белән җитәкчелек итә, император Павел I тарафыннан яңадан торгызылган заводларының Баш канцеляриясе башлыгы вазыйфасын башкара. Май аенда Никита Сергеевич Екатеринбургка килә, аннан 1802 елның мартына кадәр Торгызылган оешма эшчәнлеге белән җитәкчелек итә. 1799 елдан Урал заводларының Тау советын (1799-1802) җитәкли. Урал чорында Екатеринбург янында Түбән Исет заводын төзүне оештыра һәм алтын чыгару тармагын үзгәртеп кора, алтын чыгаруны күп тапкырлар арттыра.

Урал тарихчысы Н. С. Корепанов А. С. Ярцовны «Вильгельм де Геннин һәм Василий Татищев традицияләрен саклаган соңгы тау командиры» дип атый һәм аның үз эшчәнлегендә этаплап эшләгән бик системалы кеше булуын билгеләп үтә

Тау нигезләмәсе проектын әзерләү буенча махсус комитет әгъзасы (1804-1806).

1807-1819 елларда А.С. Ярцов тарафыннан 8 томлы «Россия тау тарихы» (кулъязмаларда сакланган) языла. Аны язу өчен материалларны Ярцов 1797 елда Берг-коллегиясе Президенты М.Ф. Соймонов кушуы буенча максатчан җыя башлый.

А.С. Ярцов исеме белән металлургия производствосына берничә яңалык — вагранка, поршень һава мичләре, чуенның ныклыгын үлчәү приборлары кертү бәйле.

Бүләкләре

Үз казанышлары өчен берничә тапкыр бүләкләнә^[8]:

• 1784 — 4 дәрәҗә Изге Владимир ордены;;
• 1794 — 3 дәрәҗә Изге Владимир ордены;
• 1798 —2 дәрәҗә Изге Анна ордены.

Ярцовларның тау династиясе

А. С. Ярцовның туганнары:

Николай Сергеевич Ярцов (1745 — 1756 елдан башлап Екатеринбург лабораториясендә проба укучысы булып хезмәт итә, 1758 елдан — Мәскәү тау конторасында, унтер-шихтмейстер (1760), 1773 елдан — Берг-гешворен, 1775 елдан — гиттенфервалтер, 1776 елдан 1781 елга кадәр — Олонец заводлары канцеляриясендә маркшейдер, 1782 елдан — Липецк завод конторасында маркшейдер, аннан соң хисап экспедициясендә хезмәт итә. (1797-1781), отставкадагы обер-бергмейстер (1801

• Семен Сергеевич Ярцов (1744 — 20.04.1760 елдан-Берг — коллегиядә проба укучысы, 1773 елдан-Олонец тау заводларының Александровка һәм Петрозавод контораларында, 13.04.1798-03.07.1801 елларда Уралдагы Камен заводы идарәчесе булып хезмәт итә^[9]
• Петр Сергеевич Ярцов-Петрозаводск завод конторасының унтер-шихтмейстеры (1778), шихтмейстеры (1780)

А. С. Ярцовның улы:

• Николай Аникитович Ярцов (1790—?), Тау һәм тоз эшләре департаментында хезмәт итә.

С. С. Ярцовның улы:

Сергей Семенович Ярцов (1785—?) 1802 елдан бирле Уралдагы Камен заводында, 1812 елдан Березовка заводында күзәтче булып хезмәт итә, 1835-1838 елларда 9 класслы маркшейдер чинында Златоустов заводлары округында алтын ком чыгару һәм юдыру буенча өлкән караучы булып хезмәт итә.

Аникита Ярцовның кызы-Любовь Аникитишна Ярцова (1794-1876) - рус язучысы һәм тәрҗемәче, Демидов премиясе лауреаты.

А. С. Ярцов хезмәтләре

• Начертание горных уральских заводов (1802)
• Опытное рассуждение о вредных и полезных расположениях горнозаводских в Урале (1804)
• «Российская горная история» в 8 томах (1819)
• Записка о землетрясениях на Среднем Урале в XVIII в.

Бастырылган хезмәтләре

• Российская горная история. Уральская часть : книга первая / А. С. Ярцов ; С.-Петерб. горн. ун-т, Гос. арх. Свердл. обл., Музей истории Екатеринбурга ; [гл. ред. А. Казакова ; рук. проекта И. Короткова ; сост.: А. Казакова, Н. Корепанов ; науч. ред., авт. ист. и археогр. предисл., ист. коммент. Н. Корепанов]. – Екатеринбург : [[Издательский дом Баско], 2018. – 378 с., [25] л. цв. ил., портр.]
• Российская горная история. Уральская часть : книга вторая / А. С. Ярцов ; С.-Петерб. горн. ун-т, Гос. арх. Свердл. обл., Музей истории Екатеринбурга ; [науч. ред. Н. Корепанов] - Екатеринбург : [[Издательский дом Баско], 2019. – 295, [6] с., [25] л. цв. ил.]
• Российская горная история. Уральская часть : книга третья [рукопись 1812–1813 гг.] / А. С. Ярцов ; Санкт-Петербургский горный университет, Государственный архив Свердловской области, Музей истории Екатеринбурга ; [научный редактор Н. Корепанов]. – Екатеринбург : [[Издательский дом Баско], 2020. – 424 с. : ил.]