Bolğarçılıq

Bolğarçılıq — töp maqsatları bularaq bolğar däwlätçelegen häm bolğar milli kemlegen (bolğarlıqnı) tergezüe bulğan ideologiä^[1]. XIX ğasırnıñ ikençe yartısında - XX ğasır başında bolğarçılıq töşençäläre törle ictimaği-säyäsi häm fänni-mädäni xäräkätlär , ayıruça Wäisilär xäräkäte^[2] häm Tuğan yaq tarixın öyränü cämğiäte (ru)^[3][4] wäkilläre tarafınnan qullanılğan ide.

İdel buyı Bolğarınıñ ämirlärennän bersenä häykäl.

Qazan tatarları arasında bulğarçılıq töşençälären berençe bulıp Bahawetdin Wäisev (1810—1893) belderä başlıy^[5][6].

Tatar bolğarçılığı töşençäläreneñ üseşenä XIX-XX ğasır başı Şihabetdin Märcani, Möhämmäd Ğayaz İsxaqi, Xäsänğata Ğäbäşi, Rizaeddin Fäxreddin häm başqa avtorları xezmätläre täesir itte.

Tatar xalqınıñ etnogenezı mäs'äläsen öyränä başlağan berençe tatar tarixçısı Şihabetdin Märcani üzeneñ «Mustafad al'-axbar fi axwali Qazan wa Bulğar» xezmätendä Qazan xanlığı mädäniäteneñ İdel buyı Bolğarınıqınıñ däwam itüen kürsätä, qazan tatarlarınıñ çığışın bolğarlardan buluın dälilli (mongollarnıñ ber öleşeneñ "tatarlar" etnonimı XVİ ğasırdan soñ bar Qazan yağı xalqın bilgeläw öçen qullana başlanuın kürsätä^[7].

XX—XXI ğasır çigendä tatar bolğarçığılı fikerlären Färğat Nurutdinov, Riza Bariev, Mirfatıyx Zäkiev, Zöfär Miftaxov, Räşid Qadırov häm başqalar alğa sörde, bolğarçılıq töşençäläre "neobolğarçılar" eşçänlege yärdämendä yaña yañarışın kiçerde.

Tatarlarnıñ iseme bügen küpçelegen Qazan tatarlarınnan torğan Tatarstan respublikası belän bäyle buluı arqasında, tatar milli kemlek turındağı bäxäslär dä yış bolğarçılıq - tatarçılıq (ru) ülçäneşendä uza.^[8][9]