Борис Кочелаев

Борис Иванович Кочелаев (1934 елның 19 апреле, Дирижаблестрой бистәсе, ССРБ) — совет һәм Россия физигы, профессор, физика-математика фәннәре докторы.

Борис Кочелаев
Туган	19 апрель 1934(1934-04-19)[1][2] Долгопрудный
Үлгән	29 сентябрь 2025(2025-09-29)[3] (91 яшь)
Ватандашлыгы	СССР  Россия
Әлма-матер	Харьков милли университеты[d], Казан (Идел буе) федераль университеты һәм В. И. Ульянов-Ленин исемендәге Казан дәүләт университеты
Һөнәре	физик
Эш бирүче	Казан (Идел буе) федераль университеты һәм В. И. Ульянов-Ленин исемендәге Казан дәүләт университеты
Гыйльми дәрәҗә:	физика-математика фәннәре докторы[d]
Гыйльми исем:	профессор[d]
Борис Кочелаев Викиҗыентыкта

Тормыш юлы

Борис Кочелаев 1934 елның 19 апрелендә Дирижаблестрой эшчеләр бистәсендә (хәзерге вакытта Мәскәү өлкәсенең Долгопрудный шәһәре) туган. 1957 елда Казан университетының физика-математика факультетын тәмамлый. 1957—1960 елларда — Казан университетының эксперименталь һәм теоретик физика кафедрасы аспиранты, фәнни җитәкче — Семён Альтшулер. 1960 елда Харьков дәүләт университетында теоретик физика белгечлеге буенча кандидатлык диссертациясен яклый. 1968 елда физика-математика фәннәре докторы дәрәҗәсен ала. 1968 елдан — профессор, 1973 елдан 2000 елга кадәр. — Казан университетының теоретик физика кафедрасы мөдире.

150дән артык фәнни эш, ике монография һәм 30дан артык уку әсбабы авторы.

33 фән кандидаты әзерли, шуларның 10сы фән докторлары һәм профессорлар була. Биш докторлык диссертациясе фәнни консультанты.

Фәнни казанышлар

Борис Кочелаевның төп фәнни мәнфәгатьләр өлкәсе — электрон парамагнит резонансы (ЭПР), магнетизм, үтә үткәрүчәнлек, көчле электрон корреляцияләр булган системалар, спин динамикасы. Иң мөһим нәтиҗәләр:

• Парамагнит кристалларда спин-фонон үзара тәэсир итешүләр теориясе үсеше^[4][5].
• Парамагнит кристаллларда эксперименталь күзәтелгән фон ташкынын һәм ЭПР сызыгының канатында артканда утның үтә таралышын аңлаткан кинетик процессларның сызыксыз теориясен булдыру^[6][7].
• Соңрак табылган тавышның резонанссыз йотылуы эффектын һәм аның радиоешлык кырлар тарафыннан гаять көчәю нәтиҗәсен алдан фаразлау.
• Электрон парамагнит резонансы һәм парамагнит катнашмалары булган гади үтә үткәргечләрдә спин релаксациясе теориясе үстерү^[8][9][10].
• Көчле корреляцияләнгән системаларда ЭПР теориясен үстерү һәм спин релаксациясе теориясен үстерү (югары температуралы үтә үткәрүчәнлек^[11][12] һәм авыр фермионнар системалары^[13]).

Бүләкләр һәм мактаулы исемнәр

• «Чирәм җирләрне үзләштергән өчен» ССРБ медале (1958);
• «Кызыл Байрак Хезмәт ордены» ССРБ ордены (1976);
• «Хезмәт ветераны» медале (1983);
• ТАССРның атказанган фән эшлеклесе (1984);
• РФ Президентының «Россиянең күренекле галимнәре» стипендиясе (1999—2005);
• Россия Федерациясенең атказанган фән эшлеклесе (2000);
• Казан университетының атказанган профессоры (2004);
• «Почёт Ордены» (2005);
• Фән һәм техника өлкәсендә Татарстан Республикасы Дәүләт премиясе (2007);
• «Татарстан Республикасы алдындагы казанышлар өчен» ордены медале (2015).