Кронштадт фетнәсе

Кронштадт фетнәсе яки Кронштадт баш күтәрүе — 1921 елның 1-18 мартында Кронштадт шәһәренең гарнизоны һәм Балтыйк флотының кайбер кораблары экипажлары большевикларга каршы кораллы чыгышы.

Кронштадт фетнәсе
Төп низаг: Россия ватандашлар сугышы
Кызыл Гаскәр Кронштадт шәһәренә һөҗүм итә
Дата	1-18 март 1921
Урын	Котлин утравы, Фин култыгы
Нәтиҗә	Фәтнәне бастыру
Көндәшләр
Кронштадт фетнәчеләре Кызыл Гаскәр
Сәргаскәрләр
Степан Петриченко Михаил Тухачевский
Яклар көчләре
12 мартка: 18 мең 140 туп 100 артык уксибәр 7 мартка: 17,6 мең 16 мартка: 24 мең 159 туп 433 уксибәр 25 очкыч
Югалтулар
мең артык һәлак, 4000 артык яраланган һәм кулга алынган 527 һәлак, 3285 яраланган

Харита (алманча)

Сәбәпләр

1921 елның башында чимал һәм ягулык булмавы сәбәпле Петроградта 93 завод ябыла, 27 мең эшче эшсез калган. Шәһәрдә эшчеләр сәяси һәм икътисади таләпләр белән митингларга чыгалар.

Петроград РКП комитеты ризасызлыкларны фетнә буларак санап шәһәрдә хәрби хәлне кертә һәм эшчеләр активистларын кулга ала

Баш күтәрү

1921 елның 29 февралендә «Севастополь» һәм «Петропавловск» линкорларында җыен нәтиҗәсендә Советларга яңа сайлау үткәрү, комиссарларны юкка чыгару, ирекле сәүдә, социалистик фиркаләр эшчәнлеген азатлыгы таләп ителә.

1921 елның 1 мартында Кронштадтның Якорь мәйданында 15 меңле митинг "Хакимият Советларга, ә фиркаләргә түгел!". Соңрак матрослар флот комиссарын һәм Кронштадт советы рәисен кулга алалар.

Баш күтәргәннәр "хәрби коммунизм" сәясәте белән ризасыз булган һәм сәяси шигарьләрне күтәргән.

Һөҗүм

5 мартта Инкыйлаби хәрби совет 7-нче армияне торгыза һәм Михаил Тухачевскийне аның гаскәр башлыгы итеп билгели.

7 мартта Кроншдатны туптан ату башлана.

8 мартта 17,6 меңле Кызыл Гаскәр 18 меңле гарнизонлы Кронштадт шәһәренә һөҗүм итә. Ләкин беренче һөҗүм уңышсыз була.

16 мартта Кызыл Гаскәр икенче һөҗүм башлый. Нәтиҗәдә Михаил Тухачевский җитәкләгән армия 18 мартта Кронштадт шәһәрен ала, 2500 диңгезче кулга алына, 1000 артык үтерелгән, 2 мең артык яраланган, 6-8 мең Финляндиягә качкан.

Нәтиҗәләр

Кулга алынган фетнәдә катнашучы 2103 кеше атып үтерелгән, 6456 кеше төрле җәзаларга хөкем ителгән.

1922 елның язында Кронштадттагы торучыларны утраудан чыгарып җибәрелгән.

1994 елда фетнәдә катнашучылар рәсми рәвештә акланган.

1921 елның азагында Ленин җитәкләгән РСФСР хөкүмәте Хәрби коммунизм сәясәтен туктау һәм Яңа Икътисади Сәясәткә күчү хакында белдерә.

Әдәбияттә

Совет шагыйре Эдуард Багрицкий язган "Пионер кызы үлеме" (Смерть пионерки) поэмасында Кронштадт фетнәсе телгә алына:

...Яшьлек безне кылыч явына алып барды, Яшьлек безне Кронштадт бозына ташлады. Хәрби атлар безне алып киттеләр, Киң мәйданда безне үтерделәр... … Нас водила молодость В сабельный поход, Нас бросала молодость На кронштадтский лёд Боевые лошади уносили нас, На широкой площади Убивали нас… Эдуард Багрицкий

Сылтамалар

• Кронштадт 1921. Документы о событиях в Кронштадте весной 1921 г. Сборник. М., 1997
• Л. Троцкий. Мятеж бывшего генерала Козловского и корабля «Петропавловск» (Правительственное сообщение) 2 марта 1921 2008 елның 12 декабрь көнендә архивланган.
• Л. Д. Троцкий. Шумиха вокруг Кронштадта // «Бюллетень оппозиции» 2016 елның 9 апрель көнендә архивланган.
• Кронштадт — пролетарский отпрыск Русской революции 2009 елның 11 май көнендә архивланган.
• «Власть Советам, а не партиям!» Из газеты «Известия Временного Революционного Комитета Матросов, Красноармейцев и Рабочих г. Кронштадта» № 13, вторник, 15.03.1921
• Видео-лекция Петра Рябова «Восстание в Кронштадте»
• Документальный фильм Алексея Денисова «Кронштадтский мятеж. Кто победил?» 2016 елның 5 март көнендә архивланган.
• Судьба офицера линкора «Севастополь», мичмана Владимира Сергеевича Бекман(үле сылтама) в документах и воспоминаниях родных.