Зур Кылык

Зур Кылык — элекке авыл, Совет чорында — авыл, хәзер — Казан эчендә аз катлы биналар белән бистә (торак пункт).

Зур Кылык
Дәүләт	Россия
Административ-территориаль берәмлек	Совет районы
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан	Нокса
Зур Кылык Викиҗыентыкта

Территориаль урнашу, чикләр

Зур Кылык бистәсе Казанның көнчыгыш өлешендә, Совет районы территориясендә урнашкан ^[1]. Нокса елгасының сул яры буйлап төньяктан көньякка 2 км сузылган.

Әлеге елга үзәне буйлап Зур Кылыкның көнчыгыш чиге уза, ул бистәне күп катлы «Яз» һәм «Яз—2» торак комплексларыннан, шулай ук Вознесенское бистәсенең төньяк өлешеннән аерып тора. Зур Кылыкның төньяк чиге зур транспорт магистраленең 800 метрлы участогы — Мамадыш тракты буйлап уза, аның каршы ягында Кече Кылык бистәсе урнашкан. Зур Кылыкның көнбатыш чиге Дуслык урамының зур булмаган кисемтәсе буйлап, аннары Качаклар, Магистраль, Новоселье һәм Тыныч урамнары буйлап бистәне Азино торак районының күп катлы төзелешләреннән аерып уза. Зур Кылыкның көньяк чиге Азино урманының төньяк чиге буйлап уза.

Халкы

Зур Кылык бистәсенең халык динамикасы

Ел	Гомүми саны	Ирләр саны	Хатын-кызлар саны
1859[2]	337	162	175
1885[3]	363	176	187
1897[4]	424	—	—
1907[5]	432	—	—
1927[6]	525	—	—
1949[7]	446	—	—
1958[7]	560	—	—
1989 [7]	1405	—	—
1992[8]	1261	—	—
2000 [7]	1174	—	—

Тарихи яктан, Зур Кылык рус бистәсе булган, ләкин Совет чорында бирегә татарлар күпләп күчеп килгән. 1992 елга авылда яшәүчеләр арасында русларның өлеше 63%, татарлар - 36% булган^[8]. 2000 ел торышына, рус һәм татар нисбәте шул ук пропорциядә сакланган, шул ук вакытта рус халкы саны 752 кеше, татарлар саны — 422 кеше тәшкил иткән^[7].

Административ һәм территориаль бәйләнеш

Революциягә кадәрге чорда һәм 1920 елга кадәр, Зур Кылик географик яктан Казан өязенә караган һәм Воскресенски вулысының бер өлеше булган.

1920 елда Татар АССР төзелү белән өязләр бетерелә һәм кантоннар белән алмаштырыла, алар шулай ук вулысларга бүленә. Зур Кылык Арча кантоны составына кергән, шул ук вакытта Воскресенски вулысына караган.

1927 елда районлаштыру процессы кысаларында Арча кантоныннан көньяк-көнбатыш өлеше бүлеп бирелә, аның территориясендә, аның территориясендә Казанда үзәге белән Казан районы барлыкка килә^[9] . Әлеге район составына Татарстан АССР башкаласы тирәсендә шәһәр яны территорияләре, шул исәптән Зур Кылык та керә.

1938 елда Казан районы бетерелгәч, Зур Кылык Сталбишчы районының бер өлеше була, һәм 1959 елда Биектау районына кертелә. 1963 елда авыл Питрәч районына кертелде, ләкин 1965 елда ул кабат Биектау районына керә, анда 1998 елга кадәр була^[10] .

1998 елның 27 ноябрендә Зур Кылык, күрше Кече Кылык белән бергә Совет районының бер өлеше булып, Казан составына керә^[11] .

Тарихы

Америка иярчененнән Зур һәм Кече Кылык сүрәте ( 1972 елның 8 мае )

Бу җирләрдә кимендә Казан ханлыгы чорыннан бирле кешеләр яшәгән.

Авыл беренче тапкыр Казан өязенең 1565—1568 еллардагы Язма китабында (И. А. Износковка буенча —1567 ел)^[3] Спас-Преображенский монастыре биләмәсе буларак телгә алына.

1647—1656 елларда Казан өязенең Язма китабында Нокса елгасындагы Зур Кылык исеме белән искә алына^[12].

1764 елда Екатерина II нең монастырь җирләрен секуляризацияләү турындагы манифесты нигезендә Зур Кылык казна авыллары разрядына күчә, ә анда яшәүчеләр монастырь крестьяннарыннан икътисадый крестьяннарга күчерелә, ләкин соңрак дәүләт крестьяннары булә, шул хәлдә 1860 нчы елларга кадәр булган^[10].

Революциягә кадәр чорда Зур Кылык Вознесенское авылы мәхәлләсе составында була. Казанга кадәр ара 6 чакрым, Воскресенское авылындагы вулыс идарәсенә кадәр - 10 чакрым .

1885 елга булган мәгълүматларга караганда, Зур Кылык авыл җирлегендә яшәүчеләр "Вознесенское һәм Богородское авыллары" дачаларында 880 дисәтинә җир кишәрлегенә ия булган^[13]. Игенчелектән тыш, аларның күбесе бакчачылык белән, кайберләре тимерчелек (карават, тозак һәм пычак җитештерү), умартачылык һәм сәүдә белән шөгыльләнгәннәр. Авылның үзендә 60 ишегалды һәм ике "кирпеч сарае" (кирпеч җитештерү) булган^[13].

ХХ гасыр башында Зур Кылыкта 1886 елда ачылган земство мәктәбе, шулай ук 3 вак лавка булган; бу чорда авыл хуҗалыгының җир кишәрлеге 983,2 дисәтинә тәшкил иткән^[10].

Урам челтәре

Зур Кылык авылында 24 урам һәм бер тракт буйлап адреслы йортлар бар. Шуларның иң озыны - Мамадыш тракты (7332 м), ләкин Зур Кылык участогында аның озынлыгы 800 м тирәсе. Авыл эчендә иң озын урам - Магистраль урамы (1860 м), иң кыскасы Амарант урамы (178 м).

Зур Кылык бистәсендә урамнар исемлеге
Урам исеме	Фотосүрәте	Адрес табличкасы	Исем расланган документ[14]	Озынлыгы (метрларда)
Амарант урамы [15]			—	178[16]
Балкыш урамы [17]			Казан шәһәре администрациясе башлыгының 1998 елның 4 июнендәге 1104 номерлы карары	249[18]
Геологлар урамы [19]			—	680[20]
Аръяк урамы [21]			—	227[22]
Яшел Алан урамы [23]			—	1132[24]
Качаклар урамы [25]			Казан шәһәр думасының 2007 елның 17 маендагы 20-17 номерлы карары	336[26]
Костин урамы [27]			—	483[28]
Текә урам [29]			Казан шәһәре администрациясе башлыгының 1998 елның 4 июнендәге 1104 номерлы карары	250[30]
Магистраль урамы [31]			—	1860[32]
Мамадыш урамы [33]			Казан шәһәр думасының 2007 елның 17 маендагы 20-17 номерлы карары	658[34]
Мамадыш тракты [35]			Казан шәһәр советы комиссиясенең 1927 елның 2 ноябрендәге протоколы	7332[36]
Яшьләр урамы [37]			—	340[38]
Новоселье урамы [39]			Казан шәһәре администрациясе башлыгының 1998 елның 4 июнендәге 1104 номерлы карары	397[40]
Октябрь урамы [41]			—	1270[42]
Кыр урамы [43]			—	222[44]
Балык урамы [45]			—	537[46]
Саба урамы [47]			Казан шәһәр думасының 2007 елның 17 маендагы 20-17 номерлы карары	639[48]
Бакча урамы [49]			—	666[50]
Төзүчеләр урамы [51]			—	607[52]
Хезмәт урамы [53]			—	755[54]
Тыныч урам [55]			Казан шәһәре администрациясе башлыгының 1998 елның 4 июнендәге 1104 номерлы карары	662[56]
Теләче урамы [57]			Казан шәһәр думасының 2007 елның 17 маендагы 20-17 номерлы карары	648[58]
Шавалиев урамы [59]			Казан шәһәр думасының 2007 елның 17 маендагы 20-17 номерлы карары	270[60]
Экологик урам [61]			—	321[62]
Көньяк урамы [63]			—	230[64]

Шулай ук карагыз

• Малые Клыки