Пигмей телләре

Пигмейлар — Экваториаль Африка халыклары мәдәни-раса төркеме, алар шулай ук «урман кешеләре», күптән түгел заманга кадәр алар мезолитик тормыш образы белән мәшгуль булганнар (сунарчылык һәм җыю) һәм алар гади иҗтимагый структурага ия булганнар (хәзерге бушменнар һәм Австралия аборигеннары кебек). Күбрәк үсеш алган аграр токымнары тарафыннан яулап алынганнан соң (күбесенчә убангий һәм банту телләрендә һәм банту телләрендә сөйләшүчеләр), алар үзләренең аграр «патроннары»ннан бәйле булганнар.

Commons

Викиҗыентыкта бу тема буенча

медиафайллар тупланмасы

Луиджи Кавалли-Сфорц буенча пигмей халыклары таралышы. Картада күп көньяк тва төркеменең күп халыклары билгеләнмәгән.

Европа колонизациясенә кадәр үк пигмейлар аларны яулап алган телләренә күчкәннәр. Аларны буйсындырганчы Пигмей телләре булулары турында урман яшәү ысулына бәйле лексиканың булуы (ашарга яраклы һәм дару үләннәре, бал җыю белән бәйле төшенчәләр). Хосусан, ака һәм бака халык пигмей кабиләләренең (Габон) идентик «урман» лексикасына ия, шул ук вакытта алар төрле тел гаиләләрендә сөйләшәләр (банту һәм убангий). Шул ук вакытта үлгән пигмей телләренең төрлелеге һәм аерылган булганы турында фараз итәргә була, чөнки хәтта "патрон" халыкларның телләреннән аеручы "урман" лексикасы төрле пигмей халыкларында төрле.

Беренчел пигмей телләре турында гипотезалар

Хәзерге пигмейлар этник төркемнәренең рәте өчен башка килеп чыгышлы телләр булуы фараз ителә, алар хәзерге вакытта сөйләшкәннәрдә аерыла торган. Меррит Рулен язганча, «Африка пигмейлары я Нил-Сахара, я Нигер-Кордофан телләрендә сөйләшәләр. Фараз ителгәнчә, элек пигмейлар үз телләрендә сөйләшкәннәр, әмма шуннан соң, башка Африка халыклары белән симбиоз булганга күрә, язу булганга кадәр вакытта ук алар шул ике гаиләгә караган телләргә күчкәннәр.»^[1]. Моның бердәнбер шәһадәтнамәсе булып Ака һәм Бака халыкның гомуми лексикасы тора, алар төрле гаиләләргә карый. Роджер Бленч фикеренчә, бу гомуми лексика пигмей халкы килеп чыгышлы булмаган, ә ниндидер башка юкка чыккан халкыннан алынган булырга мөмкин.^[2].

Киң таралган караш буенча, Африка пигмейлары Африка үзәк тропик урманнарының Соң Таш Гасыры сунарчылары һәм җыючыларының туры токымнары булып тора, алар өлешчә ассимиляцияләнгән булганнар, ә өлешчә мигрант-җирбиләүчеләр тарафыннан кыскрыкланган булганнар һәм Үзәк Судан, Убангий һәм Банту гаиләләренә караган телләрне үзләштергәннәр. Бу караш ноктасы археология тарафыннан расланмаган, ә лингвистик һәм генетик шәһадәтнамәләр гомуми таралган түгел.^[3][4][5].

Ака халкының якнча 30 %-ы Банту телләренә карый, һәм шулай ук, Бака теле лексикасының якынча 30%-ы убангий телләренә карамый. Бу лексикасының күп өлеше үләннәргә, бал җыюга карый һәм теге яки башка ысул белән урман яшәү рәвешенә бәйле һәм күрсәтелгән ике төркем пигмейлар өчен гомуми булып тора. Фараз ителгәнчә, бу лексика үлеп чыккан көнбатыш пигмей теленең субстраты булып тора, шартлы рәвештә, ул мбенга яки баака дип атала. Тәнкыйтьчеләр билгеләгәнчә, бу лексика «күчмә лексика» булып торган, ул бер пигмей халкыннан икенчесенә күчкән, шулай да, аны бары тик безнең эраның XV гасырына кадәр реконструкцияләргә була.^[6]

Хәзерге пигмей халыкларының телләре

Хәзерге вакытта пигмейлар күбесенчә Нил-Сахара телләрендә, Нигер-Кордофан телләрендә сөйләшәләр.