Температура

Температура (латинча temperatura — тиешле катнашу, кушылу, халәт) — термодинамик системаны тасвирлаучы физик зурлык, төрлечә җылынган җисемнәрнең дәрәҗәсенә билгеләнгән микъдарны күрсәтә.

Температура
Кайда өйрәнелә	термодинамика
Обозначение величины	T һәм Θ
Үлчәмлек	${\displaystyle {\mathsf {\Theta }}}$
Күләме символы (LaTeX)	${\displaystyle \Theta }$ һәм ${\displaystyle T}$
Инвариант относительно	изотермический процесс[d]
NCI Thesaurus идентификаторы	C25206
Температура Викиҗыентыкта

1961-1990 елларда өслекнең уртача айлык температурасы

Дөнья буенча уртача еллык температура

Температураны үлчәү шкаласында ике репер нокта һәм алар арасында бүлемнәр саны билгеләнә, шулай итеп, хәзерге киң кулланыла торган Цельсий һәм Фаренгейт шкалалары кертелгән.

Абсолют температура Кельвиннарда үлчәнә, табигатьтә температураның минималь чик микъдары - абсолют нуль булуы - бер репер нокта нигезендә кертелгән.

Температураның югары микъдары Планк температурасы белән чикләнгән.

Җылылык тынычлыгында булган система температурасы бөтенесе өлешләрендә бертигез була. Термодинамикада температура - интенсив термодинамик зурлык.

Молекуляр-кинетик теориядә температура системаның кисәкчәләре уртача кинетик энергиясенә туры пропорциональ.

Температура система кисәкчәләренең энергия дәрәҗәләре буенча бүленешен (Максвелл — Больцман бүленеше), тизлекләре буенча бүленешен (Максвелл бүленеше), матдә ионлашу дәрәҗәсен (Сах тигезләмәсе), нурланыш спектраль тыгызлыгы (Планк тигезләмәсе), нурланыш күләмдәге тулы тыгызлыгын (Стефан-Больцман кануны) билгели.

СИ Халыкара берәмлекләр системасында температура кельвинда үлчәнә, шулай ук Цельсий градусы кулланыла, чөнки Җирдәге табигатьтә күпчелек процесслар -50 - +50 °С диапазонында бара.

Тасвир

Термик бериш системаларда ${\displaystyle \mathrm {grad} \,T=0.}$

Клаузиус буенча термодинамик температура һәм энтропия:

${\displaystyle \delta Q=TdS,}$

биредә ${\displaystyle \delta Q}$ - ябык системадан чыгучы яки керүче җылылык кечкенә микъдары, S - энтропия.

Гиббс термодинамикасында температура эчке энергия һәм энтромия ярдәмендә билгеләнә:

${\displaystyle T\equiv \left({\frac {\partial U}{\partial S}}\right)_{\{x_{i}\}},}$

Петр Капица буенча температура үзе хәрәкәт түгел, ә ул хәрәкәтнең тәртипсезлеге белән билгеләнә.

Статистик физикада температура - энтропия буенча система энергиясеннән чыгарылмага тиң:

${\displaystyle T={\frac {dE}{dS}}}$

Температура шкалалары

Температура шкалалары чагыштырмасы

Тасвир	Кельвин	Цельсий	Фаренгейт	Ранкин	Делиль	Ньютон	Реомюр	Рёмер
Абсолют нуль	0	−273,15	−459,67	0	559,725	−90,14	−218,52	−135,90
Фаренгейт катнашмасы эрүе температурасы(тоз һәм боз катнашмасы)	255,37	−17,78	0	459,67	176,67	−5,87	−14,22	−1,83
Су кату температурасы (Нормаль шартлар)	273,15	0	32	491,67	150	0	0	7,5
Кеше тәне уртача температурасы	309,75	36,6	98,2	557,9	94,5	12,21	29,6	26,925
Су кайнау температурасы (Нормаль шартлар)	373,15	100	212	671,67	0	33	80	60
Титан эрүе	1941	1668	3034	3494	−2352	550	1334	883
Кояш	5800	5526	9980	10440	−8140	1823	4421	2909

Төрле шкалаларга күчү

Төп шкалалар арасында күчереп исәпләнү

Шкала	Шартлы билге	Цельсий дән (°C)	Цельсий гә
Фаренгейт	(°F)	[°F] = [°C] × 9⁄5 + 32	[°C] = ([°F] − 32) × 5⁄9
Кельвин	(K)	[K] = [°C] + 273.15	[°C] = [K] − 273.15
Ранкин (Rankin)	(°R)	[°R] = ([°C] + 273.15) × 9⁄5	[°C] = ([°R] − 491.67) × 5⁄9
Делиль (Delisle)	(°Д яки °De)	[°De] = (100 − [°C]) × 3⁄2	[°C] = 100 − [°De] × 2⁄3
Ньютон (Newton)	(°N)	[°N] = [°C] × 33⁄100	[°C] = [°N] × 100⁄33
Реомюр (Réaumur)	(°Re, °Ré, °R)	[°Ré] = [°C] × 4⁄5	[°C] = [°Ré] × 5⁄4
Рёмер (Rømer)	(°Rø)	[°Rø] = [°C] × 21⁄40 + 7.5	[°C] = ([°Rø] − 7.5) × 40⁄21

Әдәбият

• Базаров И. П. Термодинамика. — 5-е изд. — СПб.—М.—Краснодар: Лань, 2010. — 384 с. — (Учебники для вузов. Специальная литература). — ISBN 978-5-8114-1003-3.
• Борн М. Критические замечания по поводу традиционного изложения термодинамики (рус.) // Развитие современной физики. — М.: Наука, 1964, с. 223—256.
• Вукалович М. П., Новиков И. И. Термодинамика. — М.: Машиностроение, 1972. — 671 с.
• Гиббс Дж. В. Термодинамика. Статистическая механика / Отв. ред. Д. Н. Зубарев. — М.: Наука, 1982. — 584 с. — (Классики науки).
• Гухман А. А. Об основаниях термодинамики. — Алма-Ата: Изд-во АН КазССР, 1947. — 106 с.
• Гухман А. А. Об основаниях термодинамики. — М.: Энергоатомиздат, 1986. — 384 с.
• Дьярмати И. Неравновесная термодинамика. Теория поля и вариационные принципы. — М.: Мир, 1974. — 304 с.
• Залевски К. Феноменологическая и статистическая термодинамика: Краткий курс лекций / Пер. с польск. под. ред. Л. А. Серафимова. — М.: Мир, 1973. — 168 с.
• Зоммерфельд А. Термодинамика и статистическая физика / Пер. с нем.. — М.: Изд-во иностр. лит-ры, 1955. — 480 с.
• Клаузиус Р. Механическая теория тепла (рус.) // Второе начало термодинамики. — М.—Л.: Гостехиздат, 1934, с. 70—158.
• Ландау Л. Д., Лифшиц Е. М. Статистическая физика. Часть 1. — 5-е изд. — М.: Физматлит, 2002. — 616 с. — (Теоретическая физика в 10 томах. Том 5). — ISBN 5-9221-0054-8.
• Леонова В. Ф. Термодинамика. — М: Высшая школа, 1968. — 159 с.
• Поулз Д. Отрицательные абсолютные температуры и температуры во вращающихся системах координат (рус.) // Успехи физических наук. — 1964, т. 84, № 4, с. 693—713.
• Пригожин И., Кондепуди Д. Современная термодинамика. От тепловых двигателей до диссипативных структур / Пер. с англ. — М.: Мир, 2002. — 462 с.
• Сивухин Д. В. Термодинамика и молекулярная физика. — Москва: «Наука», 1990.
• Сорокин В. С. Макроскопическая необратимость и энтропия. Введение в термодинамику. — М.: ФИЗМАТЛИТ, 2004. — 174 с. — ISBN 5-9221-0507-8.
• Спасский Б. И. История физики Ч.I. — Москва: «Высшая школа», 1977.
• Тальма Лобель. Теплая чашка в холодный день: Как физические ощущения влияют на наши решения = Sensation The New Science of Physical Intelligence. — М.: Альпина Паблишер, 2014. — 259 с. — ISBN 978-5-9614-4698-2.
• Трусделл К. Термодинамика для начинающих (рус.) // Механика. Периодический сборник переводов иностранных статей. — М.: Мир, 1970. — № 3 (121), с. 116—128.