Шаһнамә

Шаһнамә(фар. شاهنامه – «Шаһлар китабы») – дөнья әдәбиятының иң мәшһүр иҗат үрнәкләреннән. Иранның бөек шагыйре Әбелкасыйм Фирдәүси (930 - 1020) әсәре.

Шаһнамә
Нигезләнү датасы	1000 һәм 1011
Атама	شاهنامه
Мәдәният	Зур Иран[d]
Жанр	эпос
Басма яки тәрҗемәләре	Байсонгор шаһнәмәсе[d], Great Mongol Shahnameh[d], Флоренция Шаһнамәсе, Виндзор Шаһнамәсе, Shahnameh of Rashida[d], Shahnamah of Ibrahim Sultan[d], Beirut Shahnameh[d], The Epic of Kings[d], Shahnama Walters Ms. W.603[d], Shahnameh Princeton Ms. 58 G[d], Shahnameh Princeton Ms. 57 G[d], Shahnameh manuscript San Diego Museum of Art 1990:340[d], Shahnameh Princeton Ms. 59 G[d], Shahnameh manuscript RVI 961-966, 974, 1876-1887[d], Shahnameh of Shah Abbas[d], Shahnameh manuscript Topkapı Hazine 1511[d], Topkapı Sarayı Album Hazine 2153[d], First Small Shahnama in the Metropolitan Museum of Art[d], Shahnameh manuscript Walters Ms. W. 600[d], Shahnameh manuscript IMJ 571.69, 618.69, 570.69[d], Shahnameh manuscript Christie's 2001 October 16, lot 76[d], Le livre des rois[d], Julius Mohl edition of Shahnameh[d], Turner Macan edition of Shahnameh[d], Book of Kings (Shahnama) illustrated by Mu'in Musavvir[d], Shahnameh of Shah Isma'il II[d], Большеголовый Шахнаме[d], Shahnama Or. 494[d], The Sháh Námeh[d], Sahanama[d], Shāhnāmah-ʼi Firdawsī[d], Shahnameh manuscript Met 1970.301[d] һәм Q109548629?
Автор	Фирдәүси һәм Дакики[d]
Чыгыш иле	Газнәвиләр дәүләте[d]
Әсәр яки аның атамасы теле	фарсы теле
Персонажлар исемлеге	список персонажей Шахнаме[d]
Персонажлар	Гайомарт[d], Хушанг[d], Джамшид[d], Заххак[d], Ангра-Маинью, Каве[d], Траэтаона[d], Афрасиаб (правитель)[d], Бабак (сасанидский офицер)[d], Bijan and Manijeh[d], Бахрам Чубин[d], Исфандияр[d], Фаранак, Фарангис[d], Гордафарид[d], Гарсиваз, Haftvād[d], Араш Лучник[d], Атвия[d], Арнаваз, Faramarz[d], Фархад[d], Кэрсаспа[d], Giv[d], Karen[d], Ирадж[d], Alexander the Great in legend[d], Кей-Хосров[d], Кешвад[d], Кей Кавус, Katāyoun[d], I Хөсрәү, Манучехр[d], Мәһраб Каболи, Новзар[d], Нариман[d], Рахш, Roham[d], Рустам[d], Рустам Фаррохзад[d], Рудабе[d], Shaghad[d], Shahran Goraz[d], Shahrasb (Shahnameh)[d], Шәһрназ, Сәмруг кош, Сиамак, Сиявуш[d], Сухраб[d], Судабе[d], Ширин[d], Сам (Шаһнамә персонажы), Сальм (герой)[d], Сасан[d], Тахмина[d], Тахмурас[d], Зал, Тур (герой)[d], Banu Goshasp[d], Синдухт[d] һәм Барбад[d]
Беренче юл	به نام خداوند جان و خرد کزین برتر اندیشه برنگذرد
Авторлык хокуклары статусы	🅮[d] һәм 🅮[d]
Шаһнамә Викиҗыентыкта

Әсәрдә Иранның иң борынгы тарихыннан алып, VII гасырдан Ислам диненең фарсы җирләренә урнашуына кадәрге тарихи вакыйгалар тасвирлана. Шаһлар китабы – бер автор язган иң озын поэма. Аның күләме «Илиада» һәм «Одиссея»нең икесен кушкан чакта да ике тапкыр зуррак.^[1].

Бу әсәрдә Ираннан кала Һиндстан, Үзәк Азия, Анатулы һәм Кавказда буыннан буынга күчкән авыз әдәбиятның бик яхшы үрнәкләре чагыла.

Сыйфатлама

«Шаһнамә» – ул проза һәм шигырь белән язылган төрле авторлар язган җыелмалар исеме. Аларның иң танылу алганы – 976—1011 елларда Фирдәүси язганы.

Фирдәүси Шаһнамә әсәрен солтан Мәхмүд Газнәви заманында, 1010 елның 8 март көнендә тәмалый^[2] һәм аңа багышлау яза. Калган җыелмалардан бары фрагментлар гына сакланганлыктан, әсәрне тулаем Фирдәүсигә бәйлиләр. Фирдәүси язган вакытта ул әсәргә фарсы фольклорын күпләп җыя. Ул анда борынгы Иран мифларын, зәрдөштләрнең Авесталарын, шулай ук вакытсыз вафат булган шагыйрь Дакикиның җыелмасыннан 100 бәет чамасы материал кертә.

«Шаһнамә» композиция ягыннан 50 патшалыкка бүленгән. Аерым патшалыкларга әдәп-әхлакый яктан әһәмияткә ия зур дастаннар кергән. Шаһнамәне шартлы рәвештә өч өлешкә бүлеп була: мифологик, героик һәм тарихи өлешләргә.

Тулысынча фарсы телендә язылган «Шаһнамә» шул тел өчен бик зур роль уйный. Гарәп теле йогынтысына эләккән фарсы теленең яңарышын башлап җибәрә.

Автор күрсәткәнчә, «Шаһнамә» 60 000 бәеттән торган, ләкин текстның зур өлеше югалган булып санала. Мәс., 1957-80 елларда чыккан рус тәрҗемәсенә 52 009 бәет (104 018 юл) кергән.

Төрки телдә

Солтан тәкъдиме белән 1501 — 10 елларда "Шаһнамә" поэмасын фарсыдан төрки телгә Шәриф Амиди тәрҗемә итә ("Төрки Шаһнамә"). Тәрҗемәгә пролог һәм эпилог рәвешендә өстәп язган текстында 15—16 йөзләрдәге мәмлүкләр Мисырның идарәчеләре, илнең мәдәнияте, Каһирә шәһәренең топографиясе турында мәгълүматлар бирә. "Төрки Шаһнамә"нең кулъязма нөсхәләре Санкт-Петербург, Дүшәнбе, Каһирә, Лондон, Вена шәһәрләре китапханәләрендә саклана.^[3]

Текст

• "Шаһнамә"дән "Кәй-Кәвыс" һәм "Сиявуш" бүлекләрен иске төрки теленнән хәзерге әдәби телдә тәрҗемәдә. 2016 елның 4 март көнендә архивланган. «Шаһнамә». Казан, ТКН, 2003. Мәсгуд Гайнетдин тәрҗ.

Галерея

• 
  «Шаһнамә».
• 
  Фирдәүсинең Тус шәһәрендәге кабр ташы
• 
  «Шаһнамә». XVI гасыр басмасыннан иллюстрация.
• 
  «Сөләйман шаһ». XVI гасыр басмасыннан иллюстрация.
• 
  Шаба патшабикәсе. XVI гасыр басмасыннан иллюстрация
• 
  «Байсангур Шаһнамәсе» (1430 ел)
• 
  «Байсангур Шаһнамәсе» (1430). Иллюстрация
• 
  Хосрау җитәкчелендәге фарсы гаскәре Афрасияб патшаның туран гаскәренә каршы бара, «Байсангур Шаһнамәсе» (1430).
• 
  Иранның беренче шаһы, Гаюмар 1537.
• 
  XVII гасыр китабының тышы.
• 
  Пиран-батыр Сиявуш шаһзадәне каршы ала, XIV гасыр башы.
• 
  Акван-дию Рөстәмне диңгезгә томыра. XVI—XVII гасырлар.
• 
  XVIII гасыр ахыры басмасы, Мугал, Һиндстан.