From Wikipedia, the free encyclopedia
Haft paykar (forscha: هفت پیکر Haft Peykar) yoki Bahromnoma (بهرامنامه, Sosoniylar imperatori Bahrom V ga ishora qilingan) fors shoiri Nizomiy Ganjaviy tomonidan 1197-yilda yozilgan ishqiy doston. Bu doston uning Xamsasining bir qismini tashkil etadi.
Bahromgoʻr yetti goʻzalga termulmoqda. Behzod maktabi, 1479. Nizomiy Ganjaviy nomidagi Ozarbajyon adabiyoti milliy muzeyi, Boku. | |
Asl nomi | هفت پیکر |
---|---|
Muallif(lar) | Nizomiy Ganjaviy |
Til | Forscha |
Janr(lar)i | masnaviy |
Haft paykarning fors tilidagi asl sarlavhasini tom maʼnoda „Yetti portret“, majoziy maʼnoda „Yetti goʻzal“ deb tarjima qilish mumkin. Ikkala tarjima ham mazmunli va shoir soʻzlarning noaniqligidan ataylab foydalangani shubhasiz[aniq manba kerak]. Doston Ahmadilidan boʻlgan Marogʻa hukmdori Aloviddin Koʻrpa Arslon bin Oqsungurga bagʻishlangan[1]. Sheʼr erotik adabiyotning durdona asari boʻlsa-da, u chuqur axloqiy asardir[1].
„Haft paykar“ yetti hikoyadan iborat. Bahrom yettita malikani oʻziga xotin qilib oladi va malikalari uchun har biri haftaning bir kuniga bagʻishlangan, kun sayyorasi tomonidan boshqariladigan va oʻzining ramziy rangiga ega boʻlgan yetti gumbazdan iborat saroy quradi. Bahrom har bir gumbazni navbatma-navbat ziyorat qiladi, u yerda ziyofat qiladi, ichadi, malikalarining iltifotidan bahramand boʻladi, har biri aytgan ertakni tinglaydi[2].
Hafta kuni | Sayyora nomi | Gumbaz rangi | Malika yurti | Malika ismi | Hikoya |
---|---|---|---|---|---|
Shanba | Saturn | Qora | Hindiston | Furak | Tugallanmagan sevgi |
Yakshanba | Quyosh | Sariq | Turkiston | Yagʻmanoz | Uylanishni istamagan qirol |
Dushanba | Oy | Yashil | Xorazm | Nozpari | Sevgi kasali Bishr |
Seshanba | Mars | Qizil | Saqaliba | Nasrin-Nush | Turandot topishmoqlari |
Chorshanba | Merkuriy | Feruza | Magʻrib | Ozarbin (Ozargun) | Mahan va jinni |
Payshanba | Yupiter | Sandal | Rum | Humay | Yaxshilik va yomonlik |
Juma | Venera | Oq | Eron | Diroste | Oshiqlarning musibatlari |
Haft paykarning tanqidiy nashri Helmut Ritter va Yan Ripka (Praga, Istanbul, 1934) tomonidan Xamsaning oʻn besh qoʻlyozmasi va Bombey toshbosma nusxasi asosida ishlab chiqarilgan. Shuningdek, Vohid Dastgerdining tanqidsiz nashri (Tehron, 1936 va qayta nashrlar) va Barot Zanjoniy (Tehron, 1994)[1] nashrlari mavjud. Nisbatan yaqinda doston ozarbayjonlik olim T. A. Maharramov tomonidan qayta tahrirlangan (Moskva, 1987).
Sharqshunos olim Franz Erdmann "Bahromgoʻr va rus malikasi" nomli sheʼridan parchaning nemis tiliga sheʼriy tarjimasini 1832-yilda Qozon shahrida nashr qilgan[3].
Gʻarbiy Yevropa tillarida asl fors tilidan uchta toʻliq tarjimasi mavjud. Birinchisi, 1924-yilda Charlz Edvard Uilson dostonni ingliz tiliga ikki jildda keng eslatmalar bilan tarjima qildi[4]. Ikkinchisi, Alessandro Bausani tomonidan 1967-yilda italyan tiliga tarjima qilgan. Nihoyat, Julie Scott Meisami tomonidan 1967-yilda chop etilgan inglizcha versiyasi bor[5]. E. Mattin va G. Hill tomonidan tayyorlangan inglizcha metatarjimasi ham mavjud (Oksford, 1976)[1]. Qisman tarjima ham Rudolf Gelpke tomonidan nemis nasrida qilingan (Syurix, 1959). Mamed Rahim tomonidan ozarbayjon tiliga toʻliq sheʼriy tarjimasi mavjud (Boku, 1946). Rus tiliga uchta toʻliq tarjimasi mavjud: Ryurik Ivnevning sheʼriy tarjimasi (Boku, 1947), Vladimir Derjavin sheʼriy tarjimasi (Moskva, 1959) va Rustam Aliyevning nasriy tarjimasi (Boku, 1983).
1940-yillar boshida Nizomiy Ganjaviyning 800 yilligini nishonlash uchun[6] ozarbayjon bastakori Uzeyir Hojibeyov dostonning yetti goʻzaliga yettita musiqa yozishni rejalashtirgan. Biroq u faqat ikkita qoʻshiq yozgan: „Sensiz“ (1941) va „Sevgili Janan“ (1943)[6].
1952-yilda ozarbayjon bastakori Qora Qorayev Nizomiy Ganjaviyning "Yetti goʻzal" motivlari asosida "Yetti goʻzal" baletini yaratdi.
1959-yilda Bokuda doston qahramoni Bahromgoʻrning ilon ajdahoni oyogʻi ostida oʻldirgani tasvirlangan bronza haykali boʻlgan favvora oʻrnatildi[7]. Bu haykal qadimiy Eron xudosi Bahromning yovuz ilonni oʻldirishi haqidagi hikoyasiga ishora qiladi.
1979-yilda[8] Bokudagi Nizomiy Ganjaviy metro bekati ozarbayjonlik rassom Mikayil Abdullayev tomonidan Nizomiy asarlari asosidagi mozaik suratlar bilan bezatilgan[9]. Bu devoriy suratlarning uchtasida "Yetti goʻzal" dostonining qahramonlari tasvirlangan.
Giacomo Puccinining "Turandot" operasi seshanba kuni shoh Bahromga Mars bilan bogʻlangan qizil gumbazli sherigi tomonidan aytilgan voqeaga asoslangan[10].
Vikiomborda The Seven Beauties haqida turkum mavjud |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.