Midhat Paşa
From Wikipedia, the free encyclopedia
Ahmad Shefik Midhat Posho(1822-yil 18-oktabr, Istanbul — 1884-yil 8-may, Toif) — Usmonli davlat arbobi. Tuna, Aydin va Suriya hokimi, ikki marta sadr vaziri boʻlgan Midhat Posho, birinchi Usmonli konstitutsiyasini, Qonun-i Esasini tayyorlagan kengashga rahbarlik qildi.
Midhat posho | |
---|---|
Ahmad Shefik | |
Usmonli turklar sadri a'zami | |
Mansab davri 1872-yil 31-iyul – 1872-yil 18-oktabr | |
Hukmdor | Abdulaziz |
Oʻtmishdoshi | Mahmud Nedim Posha |
Vorisi | Mehmed Rushdi Posha |
Usmonli turklar sadri a'zami | |
Mansab davri 1876-yil 19-dekabr – 1877-yil 5-fevral | |
Hukmdor | Abdulhamid II |
Oʻtmishdoshi | Mehmed Rushdi Posho |
Vorisi | Ibrahim Edhem Posho |
Shaxsiy maʼlumotlari | |
Tavalludi |
1822-yil 18-oktabr Istanbul, Usmonli imperiyasi |
Vafoti |
1884-yil 8-may Toif, Hijoz viloyati, Usmonli imperiyasi |
Oʻlim sababi | qotillik |
Fuqaroligi | Usmonli imperiyasi |
Turmush oʻrtogʻi | Lamiya Xonim |
Bolalari | qizi Memduha |
Midhat posho Sulton Abdulaziz (1861-1876) davridagi islohot siyosati bilan tanilgan va ikki marta sadr vazirlik qilgan. U oʻzining oliy vazirligida valiylikdagi muvaffaqiyatlarini koʻrsata olmadi. Oʻzining birinchi sadr aʻzamligida Misrga chetdan qarz olishga ruxsat beruvchi farmon chiqarib, Misrning inglizlar hukmronligi ostiga kirishiga sabab boʻldi[1]. Qolaversa, taqchil boʻlgan byudjetni koʻproq koʻrsatgani uning ishdan boʻshatilishiga sabab boʻlgan. U 1876-yilda Abdulazizning taxtdan tushirilishi bilan yakunlangan harbiy toʻntarishning rahbarlaridan biri boʻldi va oʻsha yili Sulton Murat V ham taxtdan tushirildi va Abdulhamid II ning taxtga chiqishida ham u hal qiluvchi rol oʻynadi.
Abdulhamid II davrida uning ikkinchi buyuk vazirligi boshlandi. U 1876-yil 23-dekabrda Abdulhamid eʼlon qilgan Qonun-u Esasining yaratuvchilaridan biridir[2]. Rossiyaning provokatsiyalari va Rossiyaning urush tahdidlari bilan Bolqondagi qoʻzgʻolonlarga qarshi, sultonning qarshiliklari va lord Solsberining ogohlantirishlariga qaramay, Angliyani yordam berishiga ishonib, imperiyani Rossiya bilan urushga tortdi va bu urush Usmonlilar imperiyasi tarixidagi eng katta ofatlardan biri boʻldi. Ulardan biri tarixga 93-yil urushi nomi bilan kirdi[3]. Bu voqealardan koʻp oʻtmay, Midxat posho Abdulhamid II ning nazaridan tushib, surgun qilingan va Abdulazizga suiqasd uyushtirganlikda ayblanib, 1881-yilda Yildiz saroyida tashkil etilgan Yildiz mahkamasi tomonidan oʻlimga hukm qilingan. Uning hukmi Abdulhamid tomonidan Toif qamoqxonasiga almashtirildi, ammo uch yildan soʻng oʻz soqchilari tomonidan oʻldirildi. Bu qotillik Abdulhamid II ning buyrugʻi bilan sodir etilgan deb gumon qilingan boʻlsa-da, buni hech qanday isbotlab boʻlmadi[4].
Midxat posho Tanzimat islohotlarini amalga oshirgan avlodning yetakchi namoyandalaridan biridir. Biroq, Tanzimatning asosiy rahbariyatini tashkil qilgan Mustafo Reshit, Ali va Kechecizade Fuat Posholar juda radikal va beqaror boʻlganliklari uchun chetga surildilar va nisbatan kech yoshda maydonga chiqish imkoniga ega boʻldilar. 1860-yillarda Dunay va Bagʻdod viloyatlarida olib borilgan muvaffaqiyatli islohot harakatlari Midxat posho faoliyatining choʻqqisi sifatida koʻriladi.
1870-yillarda uning ikki kichik bosh vazirlari siyosiy mojarolar va kuchayib borayotgan moliyaviy inqiroz soyasida qoldi. 1876-yil inqirozida Midxat posho respublika tuzumini ishlab chiqqani daʼvo qilindi[5]. Bu daʼvo poshoning Abdulhamid davrida halok boʻlishiga sabab boʻlgan boʻlsa-da, 1908 va 1923-yildan keyin uning nomi qayta katta obroʻ qozondi.
1947-yilda Doʻlmabogʻchada qurilgan BJK İnönü stadioni 1951-yilda Demokratik partiya hukumati tomonidan Midhat posho stadioni nomini oldi. 1973-yilda Inönü stadioni nomi yana qaytarildi[6].