Mirzo Ulugʻbek
Temuriylar davlatining hukmdori, astronom va matematik / From Wikipedia, the free encyclopedia
Mirzo Ulugʻbek (toʻliq ismi: Sulton Muhammad ibn Shohrux ibn Temur Ulugʻbek Koʻragon; 1394-yil 22-mart, Sultoniya — 1449-yil 27-oktyabr, Samarqand) — Temuriylar davlatining hukmdori, buyuk astronomi (yulduzshunos) va matematigi. U otasi Shohrux Mirzo davrida Mavarounnahr hokimi va otasi vafot etgach butun Temuriylar imperiyasi sultoni (1447—1449) boʻldi. Ulugʻbek trigonometriya va sferik geometriya kabi astronomiya bilan bogʻliq matematika sohasidagi ishlari, shuningdek, sanʼat va intellektual faoliyatga umumiy qiziqishlari bilan ajralib turardi. U besh tilda: turkiy, arab, fors, moʻgʻul va oz miqdorda xitoy tillarini bilgan deb taxmin qilinadi. Uning hukmronligi davrida (avval hokim, keyin toʻgʻridan-toʻgʻri) uning eʼtibori va homiyligi tufayli temuriylar uygʻonish davrining madaniy choʻqqisiga erishdi. Samarqand hokimligi, otasi Shohrux Mirzo tomonidan Ulugʻbekga berilgan.
Ulugʻbek | |
---|---|
Mirzo, Sulton | |
Mirzo Ulugʻbekning 1425–1450-yillarda chizilgan rasmi | |
Temuriylar imperiyasining Samarqand shahri hokimi | |
Saltanat | 1409—1411 |
Temuriylar imperiyasining Movarounnahr viloyati hokimi | |
Saltanat | 1411—1447 |
Temuriylar imperiyasining sultoni | |
Saltanat | 1447—1449 |
Oʻtmishdoshi | Shohrux Mirzo |
Davomchisi | Abdulatif Mirzo |
Tugʻilishi |
Muhammad Taragʻay Sultoniya shahri, Temuriylar imperiyasi (hozir Zanjan provinsiyasi, Eron |
Vafoti | Samarqand, Temuriylar imperiyasi |
Dafn etilgan joy | |
Uy | Temuriylar |
Otasi | Shohrux Mirzo |
Onasi | Gavharshod begim |
Dini | Islom |
U 1424—1429-yillarda Samarqandda buyuk Ulugʻbek rasadxonasini qurdirdi. Olimlar nazarida bu rasadxona oʻsha davrda islom olamidagi eng yaxshi, Markaziy Osiyodagi eng yirik rasadxona boʻlgan. Ulugʻbek keyinchalik koʻplab olimlar tomonidan 15-asrning eng muhim astronomi sifatida tan olingan. U Samarqand va Buxoroda Ulugʻbek madrasasini ham (1417—1420) qurdirib, ushbu shaharlarni Oʻrta Osiyoning madaniy ilm markazlariga aylantirdi .
Biroq Ulug‘bekning davlat boshqaruvidagi mahorati uning ilmiy tajribasi bilan teng kelmasdi. Oʻzining qisqa hukmronligi davrida u oʻz kuch va hokimiyatini oʻrnata olmadi. Natijada, uning nazoratsizligidan boshqa hukmdorlar, jumladan, uning oilasi foydalanishdi va keyinchalik u agʻdarilib, oʻldirildi.