Neptun yoʻldoshlari
From Wikipedia, the free encyclopedia
Neptun sayyorasida 14 ta maʼlum boʻlgan yoʻldosh mavjud boʻlib, ular yunon mifologiyasidagi kichik suv xudolari nomi bilan ataladi. Yoʻldoshlarning eng kattasi hisoblangan Triton 1846-yil 10-oktabrda Neptun sayyorasi kashf etilganidan 17 kun oʻtgach, Uilyam Lassel tomonidan kashf etilgan.Neptun sayyorasining ikkinchi tabiiy yoʻldosh Nereid hisoblanadi.Uning kashf etilganiga bir asrdan koʻproq vaqt boʻldi.Neptunning eng uzoq yoʻldoshi Neso deb nomlanadi.Nesoning orbital davri taxminan 26 Julian yil boʻlib, Quyosh tizimidagi boshqa yoʻldoshlarga qaraganda oʻz sayyorasidan uzoqroqda aylanadi.
Triton sayyora massasiga ega yoʻldoshlar orasida noyob sanaladi. Chunki uning orbitasi Neptunning aylanishiga retrograd hamda Neptun ekvatoriga nisbatan moyil boʻlib, u Neptun atrofidagi orbitada hosil boʻlmagan, aksincha Neptun tomonidan tortishish kuchi bilan tutilgan. Quyosh tizimidagi keyingi eng katta tabiiy yoʻldosh, Saturnning yoʻldoshi, Fibidir.Ushbu yoʻldosh Triton massasining atigi 0,03 foiziga ega.Tritonning Neptunga bogʻlanishi, ehtimol Neptun tabiiy yoʻldosh tizimini shakllantirganidan bir muncha vaqt oʻtgach sodir boʻlgan boʻlishi mumkin. Triton gidrostatik muvozanatga erishish hamda bulutlar va tumanlarni hosil qila oladigan nozik atmosferani saqlab qolish uchun yetarlicha kattalikka ega.
Tritonning ichkari qismida yettita kichik muntazam tabiiy yoʻldoshlar mavjud boʻlib, ularning barchasi Neptunning ekvator tekisligiga yaqin joylashgan tekisliklarda prograd orbitalariga ega.Ulardan baʼzilari Neptun halqalari orasidan aylanadi. Ulardan eng kattasi Proteus hisoblanadi.Ular Triton orbitasi dumaloq boʻlganidan keyin vayronalar diskidan qayta tiklandi. Neptunda Tritondan tashqari yana oltita tashqi tartibsiz tabiiy yoʻldoshlar bor.Ular orasida Nereid ham bor. Yoʻdoshlarning orbitalari Neptundan ancha uzoqda joylashgan.Yoʻldoshlardan uchtasi prograd orbitaga, qolganlari esa retrograd orbitaga ega. Xususan, Nereid tartibsiz sunʼiy yoʻldosh uchun gʻayrioddiy yaqin va ekssentrik orbitaga ega boʻlib, u bir paytlar Triton qoʻlga olinganda hozirgi holatidan sezilarli darajada oʻzgargan oddiy tabiiy yoʻldosh boʻlgan boʻlishi mumkinligini koʻrsatadi. Neptunning eng tashqi ikkita tartibsiz tabiiy yoʻldoshlari:Psamathe va Neso.Ular Quyosh tizimida hozirgi kungacha topilgan barcha tabiiy yoʻldoshlarning eng katta orbitalariga ega.