Skif sanʼati
From Wikipedia, the free encyclopedia
Skif sanʼati — skif madaniyatlari bilan bogʻliq boʻlgan sanʼat, birinchi navbatda, Markaziy Osiyoni, Visla daryosining sharqida Sharqiy Yevropaning bir qismini va Janubiy Osiyoning bir qismini oʻz ichiga olgan Skifiya deb nomlanuvchi hududning koʻchmanchi qabilalari tomonidan ishlab chiqarilgan zeb-ziynat buyumlari nazarda tutiladi. Dashtning koʻchmanchi xalqlarining oʻziga xosligi koʻpincha noaniq boʻlib, "skif" atamasi koʻpincha erkin tarzda qabul qilinishi kerak. Skiflarning asosiy hududidan sharqda joylashgan koʻchmanchilar skiflar sanʼatiga yaqin oʻxshashlik va farqlarni koʻrsatadi va "skif-sibir dunyosi" kabi atamalar koʻpincha ularda ishlatiladi. Qadimgi yozuvchilar, xususan Gerodot tomonidan tan olingan boshqa Yevroosiyo koʻchmanchi xalqlari orasida Massagetlar, Sarmatlar va Saklar kiradi, bu nomlar fors manbalaridan olingan boʻlsa, qadimgi Xitoy manbalarida Hun xoqonligi yoki Syun-nu haqida soʻz boradi. Zamonaviy arxeologlar boshqalar qatorida Poziriq mozorqoʻrgʻonlari, Tatar madaniyati va Aldi-Bel madaniyatlarini, eng uzoq sharqda, Pekindan bir oz gʻarbda joylashgan Ordos madaniyatini tan olishadi.[7] Bu xalqlarning sanʼati umumiy tarzda dasht sanʼati deb ataladi.
Skiflar uchun oʻziga xos sanʼat miloddan avvalgi VII - III asrlarda yaratilgan, shundan soʻng asta-sekin sarmatlar tomonidan skiflarning koʻpchiligi oʻz hududidan koʻchirildi va Qora dengiz sohillaridagi qolgan skiflar orasida qazilma boyliklari konlari toʻxtatiladi. Bu davrda koʻp skiflar oʻtroq hayot kechirib, qoʻshni xalqlar, masalan, yunonlar bilan savdo-sotiqqa kirishdilar.
Oldingi davrda skif sanʼati yakka tartibda yoki jangovar holatda koʻrsatilgan. Masalan ular Xitoy va Keltlar sanʼati kabi boshqa Yevroosiyo madaniyatlarida uzoq davom etgan va juda keng taʼsir koʻrsatgan yetarli darajada kuchli modellashtirilgan va stilize qilingan hayvonlar figuralarini oʻz ichiga olgan. Skiflar oʻz hududining gʻarbiy chekkasida yunonlar bilan aloqada boʻlganligi sababli, ularning sanʼat asarlari yunon sanʼatiga taʼsir koʻrsatgan va undan ilhomlangan; Shuningdek, skif mijozlari uchun yunon ustalari tomonidan koʻplab buyumlar yasagan. Zargarlik ishi qadimgi yunon sanʼatining muhim sohasi boʻlganligini bilsak ham, yunon dunyosining oʻzagidan juda oz narsa saqlanib qolgan va skif qabristonlaridan topilgan topilmalar bizda mavjud boʻlgan eng katta topilmalardir. Rassomlar sanʼat asarlarining kelib chiqishi, shakl va uslublarning paydo boʻlishi va obʼektlarning tarixi nuqtai nazaridan ikki madaniyatning qorishmasi murakkab savollarni tugʻdiradi.[8] Koʻpgina sanʼatshunoslarning fikricha, gibrid uslubdagi asarlar u yoki bu uslubdagilar kabi muvaffaqiyatli boʻlishi uchun yunon va skif uslublariga qaraganda bir-biridan juda uzoq edi.[9] Fors va Xitoy kabi urbanizatsiyalashgan sivilizatsiyalarning boshqa bir taʼsiri va Kavkazning togʻ madaniyati ham ularning koʻchmanchi qoʻshnilari sanʼatiga taʼsir koʻrsatgan.[10]
Skif sanʼati, ayniqsa, skif tilla taqinchoqlari muzeylar tomonidan yuqori baholanadi; eng qimmatli artefaktlarning koʻpchiligi Sankt-Peterburgdagi Ermitaj muzeyida. Ularning sharqiy qoʻshnilari boʻlgan Sibirdagi Pazirik madaniyati ham xuddi shunday sanʼatni yaratgan, ular skiflar bilan yunon va eron madaniyati bilan taqqoslanadigan darajadada xitoyliklar sanʼati bilan bogʻlangan. Soʻnggi yillarda arxeologlar ushbu hududning turli joylarida qimmatbaho topilmalar topdilar.