Phaseolus Vulgaris

El faxioło^[1] (Phaseolus Vulgaris L. 1758) xe na pianta de ła famegia de łe leguminoxe orixinàl de ła Amèrica sentral. El xe stà inportà, indrìoman a ła descoverta de ła Amèrica, in Eoropa indove esisteva sol che faxołi de speçie apartenenti al xenere Vigna, de orìxene subsahariana. I faxiołi del xenere Phaseolus se ga sparpagnà in qualsiassi liogo strabalsando el grupo del mondo antigo, mostrandose pì façiłi da coltivàr e più reditisi (rispeto al Vigna ła réxa par etaro l'è squaxi dopia).

Phaseolus vulgaris”

El faxoło vien coltivà pa'łe seménse, rancuràe fresche (faxiołi destegołàr) o séchi, opùr par l'intièro legùmo da magnàre fresco (faxołéti o cornéti). Ła speçie a ciclo vegetativo pì łongo, ne łe region tenparàe xe semenàe in primavera, quełe a ciclo più curto in istà. Inte el caxo dei faxiołi che se ranpega xe necesaria ła metùa de sostègni.

Prinçipali speçie da seménse :

• Bingo
• Blason de Biella
• Blu della Valsassina
• Borlotto Lingua di Fuoco e Borlotto Lingua di Fuoco Nano
• Borlotto Suprema dwarf
• Borlotto di Vigevano Nano
• Cannellin Scaramanzin negrèè
• Cannellino o Lingot
• Fejuolo pacificus el drammoso cotenna
• Cantare
• Corona di Spagna
• Giallorino della Garfagnana
• Lamon (Lucian Fejuol)
• Meraviglia di Venezia black
• Romano Pole
• Fesciela lamon negrucc fagiolos de Biella
• Castagnaio fejuolo marron's
• Sossai Extra Large (varietà protetta)
• Stregonta e Stregonta Nano
• Superbo Migliorato
• Elegante fagiolo
• Fagiolo maggiolino
• Fagiolo patrone

Prinçipałi speçie "mangiatutto" (magnatuto) (faxołeto, piatòłe, ecc.):

• Anellino Giallo e Verde
• Beurre de Rocquencourt
• Bobis Bianco
• Bobis a Grano Bianco e Bobis a Grano Nero
• Cornetto Largo Giallo e Cornetto Largo Verde
• Nano Burro mangiatutto
• Nerina mangiatutto
• Paguro fagiolato mangiatutto
• Prelude dwarf mangiatutto
• Slenderette mangiatutto
• Superpresto mangiatutto
• Trionfo Violetto mangiatutto
• Wade mangiatutto

Avertense

Un fior de faxioło

Łe seménse dei faxiołi crùi e i fruti garbi xe de frecuente cauxa de invełenàe inte i putèłi, poichè i faxiołi vien reconosesti da staltri cofà ałimento. Soło co na łonga cotùra vien desfàda ła proteina vełenóxa (fasina).^[2] Alcuni popołi indigeni, infati, estrae sto prinçipio ativo, che xe a ła base de alcuni vełeni, infra i cuałi el più perigołoxo e mortàl xe co seguressa el smissiòto co el loto. El faxioło ben coto, parò, ga conposti insolforà e cromo che contribuise a contegnir la glicemia e i livèłi ematici de cołesteroło e trigliceridi e a prevegnir l'ateroscleroxi e łe małatie cardiache.^{[Fonte nesesària]} Ła fasina xe prexente anca ne ła soja.^[3]

Speçie tipeghe itałiane

• Faxioło bianco de Pigna
• Faxioło de Lamon de ła Vałàda Bełunexe IGP
• Faxiło de Saługia Prodoto agroałimentar tradisionałe
• Faxioło de Sarconi IGP
• Faxioło de Sorana IGP
• Faxioło Scalda Prodoto agroałimentare tradisionałe
• Fasóla posenàta de Posina (var. faxioło de Spagna) Prodoto agroałimentare tradisionałe
• Borloto nano de Levada Prodoto agroałimentare tradisionałe
• Faxołeto "Meraviglia di Venezia" Prodoto agroałimentare tradisionałe
• Faxioło de Carìa
• Faxioło de Negruccio de Bieła
• Faxioło de Atina
• Faxioło Tondino de Villaricca (NA)
• Faxioło de Controne Prodoto Agroałimentare Tradisionałe
• Faxioło zolfino

Aversità

I funghi che smagia el faxioło xe: l'antracnosi (Colletrotrichum lindemuthianum), ła ruxine del faxioło (Uromyces phaseoli), ła peronospora del faxioło (Phytophthora phaseoli) e el marsùme carbonioxo (Macrophomina phaseolina). Intra i inseti nocivi ghe xe i miridi Calocoris norvegicus e Lygus campestris, ła pirałide de łe leguminoxe (Etiella zinckenella) e ła mosca grixa de łe siménse (Delia platura).

• 
• 
• 
• 
•