Sudàfrica

El Sudàfrica, ufisialmente Republica Sudàfricana, el xe un Stato de l'Àfrica del sud.
El confina a nordovest co ła Namibia, a nord co el Botswana, a nordest co el Zinbabwe, el Mozanbico e el Swaziland, el Lesotho el xe circondà dal Sudàfrica; el Sudàfrica l'è bagnà da l'Oceano Indian a sudest e da queło Atlantico a sudovest.

Sudàfrica

Suid-Afrika (af) South Africa (en) uMzantsi Afrika (xh) iNingizimu Afrika (zu) iNingizimu Afrika (ss) iSewula Afrika (nr) Aforika Borwa (tn) Afrika Borwa (st) Afrika Borwa (nso) Afurika Tshipembe (ve) Afrika-Dzonga (ts)
Bandiera Stema
Ino	National anthem of South Africa
Bomò	«Unity in Diversity»
Pozision
29°S 24°E29°S, 24°E
Continente	Africa
Capitałe	Pretoria   Bloemfontein   Sità del Cao
Popołasion
Totałe	62 027 503 (2022)
Densità	50,8 hab./km²
Zènaro	30 725 879 (%49,5)   (%47) 29 168 006
Idioma	inglezo afrikaans ndebele del sud sepedi sesotho swazi tsonga tswana venda xhosa zulu łéngua dei segni sudafricana
Speransa de vita	62,774 (2016) 0,793 (2015)
Taso de suicìdio	23,5 (2019)
Putełi no scołarizai	1 815 742 (2005) 152 201 (2004)
Zeografia
Parte de	Àfrica Austrałe
Àrea	1 221 037 km²
Bagnà da	Osèano Atlàntego Sud e Osèano Indian
Altitùdene	1 037 m[1]
Ponto pì alto	Mafadi (3 450 m)
Ponto pì baso	Osèano Indian (0 m)
Rente a	Namìbia   Zinbàbue   Eswatini   Lezoto   Botsuana   Mozanbico
Dati istòreghi
Prima mesion documentada	Republic of South Africa (1961—1994) (en)
Dì festivo	cao de l'an (1° de genaro) vènare santo (du dì prima de Pàscua) festa de ła libartà (27 de apriłe) festa del Laoro (1° de majo) dì de ła zoventù (16 de giugno) dì nasionałe de ła Dona (9 de agosto) dì del patrimònio (24 de setenbre) dì de ła Reconciliasion (16 de diçenbre) nadałe (25 de diçenbre) dì de ła Bona Vołontà (26 de diçenbre) Dì de ła Fameja (dì dopo Pàscua) dì dei Deriti Umani (10 de diçenbre)
Organizasion pułìtega
Forma de goerno	repùblega parlamentària e democrasia raprezentativa
Òrgano ezecutivo	Goerno del Sudàfrica
Òrgano lejislativo	Parlamento de Sudàfrica
Presidenti del Sudàfrica	Cyril Ramaphosa (15 de febraro del 2018)
Màsema autorità zudisiałe	Corte costitusionałe del Sudàfrica
Ìndaze de Democrasia	7.05/10
Menbro de	Organizasion de łe Nasion Unìe, Commonwealth de łe nasion, Union Africana, Organizasion mondiałe del comerso, G20, BRICS[2], Banca Internasionałe par ła Recostrusion e Desviłupo, Asociasion Internasionałe del Desviłupo, Corporasion Finansiària Internasionałe, Organismo Multilaterałe de Garansia dei Investimenti, Banca Africana del Desviłupo[3], Union Africana - Oparasion Ibrida de łe Nasion Unie a Darfur, Stati de l’Àfrica, dei Caràibi e del Pasìfego, Rezime de Controło de ła Tecnołozia dei Mìsiłi[4], Interpol[5], Grupo de Fornidori Nucleari[6], Organizasion par ła Proibision de łe Arme Chìmeghe[7], Organizasion Idrogràfega Internasionałe[8], UNESCO[9], Grupo de Oservasion de ła Tera, Comunità de Desviłupo de l'Àfrica Meridionałe, Union Postałe Universałe[10], Union Internasionałe de Tełecomunicasion[11], Organizasion Internasionałe de Protesion Siviłe[12], Organizasion Meteorołòzega Mondiałe[13], Organizasion mondiałe de ła sanità[14], Union Doganałe de l'Àfrica Austrałe, Organizasion Mondiałe de łe Dogane[15], Tratà de No-Prołifarasion Nucleare[16] e African Continental Free Trade Area (it) [17]
Economia
PIL nomenałe	405 869 718 462 $ (2022)
Persentuałe IVA	15 %
Ìndaze de desviłupamento oman	0,713[18]  (2021[18] )
Moneda	rand sudafrican
Banca sentrałe	Banca de ła Reserva del Sudàfrica
Taso de dezocupasion	27,2 %[19]
Coefisente de Gini	63.1/100
Còdazi de identifegasion
ISO 3166-1	ZA ZAF 710
Còdaze de matricołasion	ZA
Fuzo oràrio	UTC+2 UTC+3 (a Isole del Principe Edoardo (it) ) Àfrica/Johannesburg
Domìnio de primo liveło	.za
Prefiso tełefònego	+27
Tełèfono d'emerzensa	112 (połisia, servìsio mèdego d'emerzensa, ponpieri)
Preza ełètrega	Europlug[20], tipo D[20], tipo M[20] e tipo N[20]
Istòrego
← Republic of South Africa (1961—1994) (en)
Sito web	gov.za

Zeografia

Par savèrghene de pì, vardarse anca ła voze Zeografia del Sudafrica.

Ła gran parte del teritorio ła xe su altipiani, co varie cadéne montuóxe. Ła cadéna pi łónga ła xe queła dei Drakensberg.

I fiumi pi inportanti i xe el Vaal, el Limpopo, el Molopo, l'Orange, el Tugela.
El Cao Agulhas el xe el pónto pi a sud de tuto el continente, mentre al Cao de Bona Speranza i se incóntra el Oceano Atlantico e l'Oceano Indian.

A òvest dei Drakensberg gh'è el Grande e Picolo Karoo, na zona semidexertica che se estende fin a ła region del Cao, a òvest, e se unise co el dexerto del Kalahari verso el Botswana.

Storia

Par savèrghene de pì, vardarse anca ła voze Storia del Sudafrica.

Antighità

Łe descoverte pi antiche de fòsiłi umani łe xe stà fate inte ła Rift Valley e in Transvaal, na region del Sudàfrica.

I primi abitanti che conosémo i xe i san, on grupo de boscimani o pigmei che i vivéa in tuta l'Àfrica del sud.

Al tempo de Cristo, i grupi khoikhoi i xe rivà ne l'Africa del sud. Dopo el terzo secolo de ła nostra era, ga scominsià rivare altri grupi: i pi famóxi i xe i zulu e i xhosa.

I portoghexi i xe stà i primi a vèrsar ła strada de łe Indie pasando el Cao de Bona Speransa entel 1486 ^[21].

I olandexi i ga fondà Cità del Cao sóto ła Table Mountain inte el 1652 e i ga scominsià a coltivar łe tere rente a ła colonia par darghe da magnare a i bastimenti che pasava de li par andar o tornar da łe Indie.

Modernità

A ła fin del XVIII secolo, i britaneghi i ga ocupà ła zona del cao, e i contadini olandesi ^[22] i se ga moso oltre i confini de ła colonia par fondar de łe repùbliche independenti. Alcuni grupi i voléa móvarse e ndar in Israele par motivi religioxi.
I boeri i xe stà boni de fondare varie repùbliche che łe se ga unio inte el Stato libero de l'Orange e ła Repùblica del Transvaal.

Co łe guere Boere, el Regno Unìo ł se ga ciapà anca ste tere qua.

Indipendensa

Dopo l'independensa del 1931, se ga sviłupà in Sudàfrica ła teoria del sviłupo separà de łe raze ^[23].
Dopo verghe vinto łe elesion del dopoguera, el Partio Nasional el ga aprovà łe łeji che sostegnéa l'apartheid inte el 1948: i sitadini de raza nera i ga perso quaxi tuti i só diriti siviłi, quei de raza mista e i axiàtici i gavéa pi diriti dei neri.

L'opoxision a ste łegi l'è cresuda coi ani sia rentro che fora del Sudàfrica. El paéxe l'è stà méso sóto boicotajo dai paixi africani e ocidentałi.
El partio ilegałe Africa National Congress (Congreso Nasionale African) el ga fato na łota armà, da na parte, e cosientixasion de łe mase da l'altra. Uno dei leader de l'ANC el xera Nelson Mandela che el ga fato pi de 40 ani de gałera. L'è sta łibarà inte el 1990.

Mandela l'è stà ełeto presidente del Paéxe inte el 1994.

Dopo de łu Thabo Mbeki, el só vice, l'è deventà presidente.
El goerno l'è oncora ne łe man de l'ANC, ma el malcontento popołar l' drio créser. Manca laoro e ła criminałità ła crése senpre piasè. A łe ełesion del 2005, tanta zente no l'è mìa ndà votar. Questo in on Paéxe indove soło calche ano prima ła zente l'era disposta a morir par verghe el dirito al vóto. I partii de opoxision i xe in crésita, ma ła popołarità de l'ANC ła xe oncora granda.

Zeografia połítega

El paexe el ga un sistema bicamerałe:

• Asemblea Nasionałe - 400 menbri
• Conséjo nasionałe de łe province - 90 menbri ^[24]

Jacob Zuma el xe sia presidente che el primo ministro: dal 1984 el presidente el xe anca cao de l'executivo.

Sistema bicamerałe:

• Asemblea Nasionałe - 400 menbri
• Conséjo nasionałe de łe province - 90 menbri ^[24]

Sudivixion aministrativa

El Sudàfrica el xe divixo in nóve province.

Province del Sudafrica

#	Provincia	Capoluogo	Abitanti capoluogo	Area (km²)	Abitanti	Densità (abitanti/km²)
8	Cao Occidental	Sità del Cao	ca. 2 984 100	129 370	ca. 4 893 900	37,82
1	Cao Setentrional	Kimberley	166 100	361 830	ca. 814 200	2,25
9	Cao Oriental	Bisho	137 900	169 580	ca. 6 514 500	38,41
7	KwaZulu-Natal	Pietermaritzburg	15 200	ca. 92 000	ca. 10 070 500	109,46
6	Free State	Bloemfontein	349 000	129 480	ca. 2.749.300	21,23
2	Nord Ovest	Mafikeng	50 900	?	ca. 3 865 100	?
4	Gauteng	Johannesburg	3 225 500	ca. 17 000	ca. 9 839 100	578,77
5	Mpumalanga	Nelspruit	112 400	?	ca. 3.327.100	?
3	Limpopo	Pietersburg	104 000	?	ca. 5 482 300	?

Popołasion

Etnie

Łe etnie nere łe fórma el 75% de ła popołasion(zulu 23%, xhosa 9%, ndebele, setswana, siswati, tshivenda, sesotho, xitsonga).
I bianchi i xe el 13%, ła raza meticia (coloured) el 9%, e el resto i xe axiàteghi e grupi pi picenini.

Rełigion

I cristiani i xe el 68%, chełi che seve rełigion tradisionałi el 28,5%, i musulmani el 2%, e i hindu el 1,5%.

Economia

El Sudàfrica el xe l'economia pi granda del continente^[25].
El Paéxe el xe oncora in via de sviłupo, co aree avansàe e sóra i livełi eoropei, e aree de povertà oncora forte. Ła diferensa de ła distribusion de richéza intrà bianchi e neri ła xe całà, ma ła resta alta.

Ghe xe vaste zone agrìcołe e ła posibiłità de modernizar l'agricoltura anca ne łe zone agrìcole in man ai picoli propietari.
El Paéxe el ga vasti giacimenti minarari (el 62% de l'oro mondiałe, diamanti, carbon, uranio, fero, ecc.).

L'industria ła xe moderna e importante. Ła Castle Brewery l'è el produtor mondiale de bira pi grando, co fabriche in tuto el móndo.

I comerci i ze sviłupai e łe companie sudafricane łe xe bone de controłar i marcà de ła region.

El Rand, ła monéda locałe, el xe ła moneda pi forte africana.

Pułìtega

Par savèrghene de pì, vardarse anca ła voze Presidenti del Sudàfrica.

Gałeria de someje

• 
  someja da satełite de el Crater de Vredefort, patrimonio ONUESC
• 
  fiume Ołìfante
• 
  panorama de Port Ełizabet
• 
  statueta in oro de rinoċeronte, da el sito istorego de Mapunbùgue, patrimonio ONUESC