Kobal't

Kobal't (Co — cobaltum latinan kelel) om 27nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om ühesandes gruppas (vanhtunuden klassifikacijan mödhe — kahesanden gruppan laptalagruppas, VIIIB), tabluden nelländes periodas.

Puhtaz kobal't

27	0 0 0 2 15 8 2
Co 58,9332
Kobal't

Ühthine ümbrikirjutand ​

Kobal't om harv londuses, pala Man kores — 40 grammad tonnas, merivedes — 1,7 × 10⁻¹².

Ročine Georg Brandt-himik avaiži kobal'tad vl 1735 i nimiti saksan kelen Kobold-sanaspäi «mägirahkoi». Hänen avaiduz ei sand znamasišt tetabut. Vl 1781 francine Pjer Žozef Maker-himik todesti lopuks, miše kobal't om erine himine element, hän-žo ozuti sen otandan metallurgižid mahtusid^[1].

Kävutihe elementan mineraloid Amuižes Egiptas völ, saihe siništ mujud. Kobal'tan kivend mülütab morijad arsenan hapandusid-ki, sikš ristitud travihe metallan samižes i nägui heile. Sadas nikelin kivendon ümbriradmiženke.

Fizižed ičendad

Kobal't om kova hobedaižvauged ferromagnitine metall pakuiženke ližamujunke hapandusiden šoidun tagut. Se oleskeleb kahtes kristalližes modifikacijas: α-Co (segluz om geksagonaline i kinktas pakuidud) da β-Co (segluz om kubine i tahkkeskustoittud), α↔β-toižetamižen lämuz om 427 C°.

Atommass — 58,9332. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 8,9 g/sm³. Suladandlämuz — 1768 K (1495 C°). Kehundlämuz — 3200 K (2927 C°).

Londuseline kobal't kogoneb üks'jäižes stabiližes ⁵⁹Co-izotopaspäi. Tetas 28 ratud radioaktivišt izotopad 47..58, 60..75 atommassanke, i niiden 11 izomärad. Kaikiš hätkembad čihodajad oma ⁶⁰Co-izotop (T_½=5,27 vot), ⁵⁷Co 271,8 päivest pol'čihodamižen pordonke, ⁵⁶Co (77,27 päivest) i ⁵⁸Co (70,86 päivest), toižed čihotas poleks lühüdamb mi päiveses. Kaikiš hätkemb eläi izomär om ^58m1Co (T_½=9,04 časud). Radioaktivižed izotopad hajetas protonižen (48..50-izotopad) i β-čihodamižen kal't, kändasoiš raudaks (50-izotop margancaks-ki) vai nikelikš.

Himižed ičendad

Kobal't muigotub il'mas enamba mi 300 C° lämudel. Muigotandmärad: −1..+3 tobjimalaz, mugažo −3, +4 i +5 harvoin. Metall absorbiruib vezinikad.

Kaik kobal'tan hapandused endistudas vezinikal:

${\displaystyle {\ce {Co3O4 + 4 H2 -> 3 Co + 4 H2O}}}$

Voib sada kobal'tan hapandust(III) kobal'tan (II) ühtnendoiden kalindal:

${\displaystyle {\ce {4 Co(OH)2 + O2 -> 2 Co2O3 + 4 H2O}}}$

Toine kobal'tan hapanduz om CoO, se sädase korktoil lämuzil i oleleb α- vai β-forman.

Lämbitamižes kobal't reaguruib galogenidenke, sen aigan kobal'tan (III) ühtnendad sädasoiš ftoranke vaiše:

${\displaystyle {\ce {2 Co + 3 F2 -> 2 CoF3}}}$

${\displaystyle {\ce {Co + Cl2 -> CoCl2}}}$

Kävutand

Ottas kävutamižhe legiruimha terast i tehmaha instrumentaližid ühthesuladusid, erasiden himižreakcijoiden katalizatoraks. Kobal'tan spektran sel'ktad jonod oma järgeližed spektrometroiden kalibruindan täht. Kävutadas radioaktivišt kobal't-60-izotopad medicinas i poltuseks.

Om järedoid kivendon varoid KDT:s (pol', 6 mln tonnoid), Avstralijas (1 mln tonnad) i Kubas (500 tuh. tonnoid). Mail'man samine oli 53 tuhad tonnoid vl 2015, i KDT andoi sen koumed videndest. Kobal't maksoi US$75,000 tonnas vn 2018 vilukus.