Mạc Thiên Tứ
From Wikipedia, the free encyclopedia
Mạc Thiên Tứ (chữ Hán: 鄚天賜, bính âm: Mò Tiāncì, Campuchia: ម៉ាក់ ធានទឺ, sinh ngày 12 tháng 12, 1699 hoặc 16 tháng 12, 1705 hoặc 1 tháng 1, 1718, mất ngày 18 tháng 6, 1780), tự là Sĩ Lân (士麟), còn gọi là Mạc Thiên Tích (鄚天錫)[Ghi chú 1], là nhà cai trị trấn Hà Tiên -Mueang Phutthai Mat; một vùng lãnh thổ nay thuộc cực Nam Việt Nam và một phần Campuchia. Đương thời ông xưng thần với cả chúa Nguyễn ở Đàng Trong cũng như triều đình Cao Miên và Xiêm La ở phía tây.
Mạc Thiên Tứ 鄚天賜 | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Tông quận công | |||||||||
Mộ của Mạc Thiên Tứ | |||||||||
Nhà cai trị xứ Hà Tiên | |||||||||
Tại vị | 18 tháng 7, 1735 – 1771 | ||||||||
Tiền nhiệm | Mạc Cửu | ||||||||
Kế nhiệm | Trần Liên (Bị Xiêm chiếm đóng) | ||||||||
Tại vị | 1773 – 1777 | ||||||||
Tiền nhiệm | Trần Liên (Bị Xiêm chiếm đóng) | ||||||||
Kế nhiệm | Trống (tiếp theo: Mạc Tử Sanh) | ||||||||
Thông tin chung | |||||||||
Sinh | (1718-01-01)1 tháng 1, 1718 or (1705-12-16)16 tháng 12, 1705 hay (1699-12-12)12 tháng 12, 1699 Hà Tiên trấn | ||||||||
Mất | 18 tháng 6, 1780 (age 62, 74, 80) Thonburi, Xiêm La | ||||||||
Phối ngẫu | Hiếu Túc phu nhân Nguyễn Thị Thủ | ||||||||
| |||||||||
Thân phụ | Mạc Cửu | ||||||||
Thân mẫu | Bùi Thị Lẫm (裴氏廪) |
Ông là con Tổng binh Mạc Cửu - người sáng lập Hà Tiên trấn. Khi cha ông qua đời (1735), lúc ấy ông đã 18 tuổi. Ông nối nghiệp cai trị đất Hà Tiên, được chúa Nguyễn Phúc Trú phong chức Tổng binh Đại đô đốc, triều đình Xiêm La phong làm Phraya Rachasetthi.
Hà Tiên dưới triều đại của Mạc Thiên Tứ đã đạt đến đỉnh cao của sự phồn vinh: Bộ máy quan liêu được thiết lập, quân đội được tăng cường, các lâu đài và phố buôn bán được xây dựng, Hà Tiên trở thành trung tâm thương mại vùng đồng bằng sông Cửu Long; và sự nổi tiếng của nó đã vang danh khắp khu vực Vịnh Thái Lan, ngang hàng với Sài Gòn và Băng Cốc. Trong bức thư năm 1742 gửi tới Mạc phủ Tokugawa của Nhật Bản bằng tiếng Khmer, ông tự gọi mình là Reachea Krong Kampucea Tiptei (រាជាក្រុងកម្ពុជាធិបតី, tương đương với "Vua của Campuchia")[2] và sau đó là Neak Somdec Preah Sotoat (អ្) នកសម្ដចព្រះសុទត្ដ). Còn sử sách của người Xiêm gọi ông là Ong Chien Chun (องเชียงชุน, nghĩa là "Tướng quân người Hoa").
Sau sự kiện ủng lập Vương tôn Ang Ton (Nặc Ông Tôn) lên làm vua Campuchia năm 1757, Mạc Thiên Tứ thu được 5 phủ là Hương-úc (Kompong Som), Cần-bột (Kampot), Trực-sâm, Sài-mạt và Linh-quỳnh khiến cho lãnh thổ Hà Tiên trấn mở rộng đến cực đại. Tuy nhiên sự suy tàn đến vào năm 1771 khi đại binh Xiêm La do vua Taksin (Trịnh Quốc Anh) tiến đánh Hà Tiên và tàn phá nơi này. Mạc Thiên Tứ tuy giành lại được trấn nhờ vào sự trợ giúp của chúa Nguyễn, nhưng nguyên khí suy giảm mạnh, cuối cùng năm 1777, xứ Hà Tiên cùng với cả xứ Đàng Trong bị quân Tây Sơn thu phục. Mạc Thiên Tứ cùng vương thất họ Nguyễn là Nguyễn Phúc Xuân bỏ trốn sang nương nhờ nước Xiêm La, song họ lại bị Trịnh Quốc Anh nghi kị và xử tử vào năm 1780. Mãi đến năm 1789, người cháu đích tôn của ông là Mạc Công Bính mới có thể đem hài cốt của ông về Việt Nam và an táng tại Hà Tiên.[3]