Sông Đáy

sông chảy qua nhiều tỉnh ở miền Bắc Việt Nam From Wikipedia, the free encyclopedia

Sông Đáy
Remove ads

Sông Đáy dòng sông chảy xuyên qua Hà Nội và Ninh Bình trước khi đổ ra biển Đông tại cửa Đáy. Dòng sông chảy song song bên hữu ngạn hạ lưu sông Hồng và cũng là cửa sông lớn nhất của lưu vực sông Hồng.[1][2][3]

Thông tin Nhanh Tên địa phương, Vị trí ...

Sông Đáy là một trong những con sông dài ở miền Bắc Việt Nam, và là con sông chính của lưu vực sông Nhuệ - Đáy ở phía Tây Nam vùng châu thổ sông Hồng. Dòng chảy sông Đáy từ ngã ba Vân Đình tới cửa Đáy là tuyến đường thủy quốc gia, riêng đoạn từ cảng Ninh Phúc (Đông Hoa Lư) tới cửa Đáy là tuyến đường thủy quốc gia đặc biệt quan trọng.[4] Trong lưu vực sông Đáy có nhiều sông khác như sông Tích, sông Nhuệ, sông Bùi, sông Bôi, sông Lạng, sông Hoàng Long, sông Sắt, sông Vạc, sông Nam Định, liên quan đến nhau nên đã được quy hoạch thủy lợi chung vào hệ thống sông Đáy.

Remove ads

Tên gọi

Sông Đáy trên dòng chảy của mình qua các địa phương từng có nhiều tên gọi như Hát Giang, Ninh Giang, Thanh Quyết, Gián Khẩu,... Đầu nguồn sông lấy nước từ sông Hồng vào gọi là cửa Hát Môn, nơi Hai Bà Trưng dựng cờ khởi nghĩa năm 40. Tới triều Nguyễn, tên gọi này vẫn còn được sử dụng.[5] Theo GS. TSKH Tô Ngọc Thanh thì chữ "Hát" nghĩa là thác nước trong tiếng Mường và dân cư ở đây xưa vốn là người Mường.[6] Sách Thái Bình hoàn vũ ký của Trung Quốc chép là sông Chu Diên,[7] gắn với tên huyện Chu Diên, cũng có từ thời thuộc Hán, là quê ông Thi Sách, chồng bà Trưng Trắc.[8] Sông đổ ra biển tại cửa Đại Ác, xưa là nơi Triệu Quang Phục tự tẫn sau khi thua Lý Phật Tử. Cửa này cũng có tên gọi khác là Đại Nha (Ác và Nha đều là con quạ), sau đổi là cửa Đại An, rồi đến cửa Liêu[9].

Từ thời Tiền Lê cho tới thời Hậu Lê, khúc sông giữa đều gọi là Ninh Giang hay sông Chỉ Ninh, gắn với huyện Ninh Sơn, có "Ninh Kiều máu chảy thành sông" trong Bình Ngô đại cáo.[a][10][11] Khi chảy đến Hà Nam cũ, sử nhà Minh còn chép tên sông Sinh Quyết, sau gọi là Thanh Quyết, chảy qua huyện Thanh Liêm, nơi Giản Định Đế đánh thắng Mộc Thạnh.[12] Khi xuống tới Ninh Bình, sông hợp lưu với sông Hoàng Long tại ngã ba Gián Khẩu nên cuối nguồn còn gọi là sông Gián Khẩu, có nghĩa là "bịt mồm". Theo dân vùng Gia Viễn thì vào thời Mạc, Bà Chúa Vực Vông đã trả thù cho chồng bằng cách bịt mồm viên quan triều đình rồi ném xuống sông.[13]

Thumb
Thumb
Cùng vẽ năm 1890 nhưng hai tấm bản đồ Bắc Kỳ của Pháp đã chú thích khác nhau:
  • Trái: Song Dai chỉ sông Phó Đáy ngày nay, còn Day chỉ sông Đáy ngày nay
  • Phải: S. Day chỉ sông Phó Đáy ngày nay, còn Lach Day chỉ sông Đáy ngày nay

Tên "sông Đáy" cũng từng được gọi cho sông Phó Đáy ngày nay, là phụ lưu của sông Lô.[5] Năm 1949, chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn sáng tác bài thơ "Đi thuyền trên sông Đáy" để nói về con sông chảy qua chiến khu Việt Bắc này.[14] Nhưng trong các bản đồ của người Pháp, do cách phiên âm nên đã có nhiều sự nhầm lẫn giữa Song Dai, S. Day, Lach Day, Cua Day... Vậy nên ngày nay, sông Đáy trở thành tên gọi chính thức của con sông lớn chảy từ Hà Nội về Ninh Bình rồi đổ ra biển; còn sông Đáy cổ vốn nhỏ hơn nên bị "giáng" xuống làm Phó Đáy, chảy từ Bắc Kạn về Vĩnh Phúc. Ngoài chuyện tên gọi thì hai con sông này không hề liên quan gì tới nhau.

Remove ads

Đặc điểm dòng chảy

Sông Đáy dài 250 km nếu tính theo nhánh bên tả, còn theo nhánh chính bên hữu thì sông Đáy dài 325 km (đoạn thượng nguồn còn gọi là sông Tích). Sông Đáy là 1 trong 5 con sông dài nhất ở miền Bắc Việt Nam (Hồng, Đà, Lô, Cầu, Đáy). Lưu vực sông Đáy (cùng với phụ lưu sông Nhuệ) hơn 7.500 km²[15] trên địa bàn các tỉnh thành Hà Nội, Phú Thọ và Ninh Bình

Sông Đáy là dòng chảy chính của các sông Tích, sông Bùi, sông Nhuệ, sông Bôi, sông Hoàng Long, sông Sắt, sông Đào, sông Vạc. Trước đây đầu nguồn sông Đáy nhận nước của sông Hồng ở xã Liên Minh, Hà Nội. Song hiện nay khu vực này đã bị bồi lấp, và đã được thay thế bằng tuyến kênh đào Cẩm Đình - Hiệp Thuận với đầu nguồn tại xã Phúc Lộc. Tuy vậy, nguồn cung cấp nước chính cho sông Đáy chủ yếu vẫn là các nhánh sông Tích, sông Nhuệ, sông Hoàng Long và sông Đào.

Ở thượng nguồn, lưu lượng của sông bất thường nên mùa mưa thì lũ quét lại thêm dòng sông quanh co uốn khúc nên dễ tạo ra những ghềnh nước lớn. Đến mùa khô thì lòng sông có chỗ cạn lội qua được nên thượng lưu sông Đáy thuyền bè không dùng được. Đoạn hạ nguồn từ Vân Đình, Hà Nội đến cửa Đáy được công nhận là tuyến đường sông cấp quốc gia.

Sông Đáy khi xuôi đến Vân Đình thì lòng sông rộng ra, tốc độ dòng chảy chậm lại nên có thể đi thuyền được. Khúc sông đây men đến vùng chân núi nên phong cảnh hữu tình. Đến địa phận xã Hương Sơn, sông Đáy tiếp nhận dòng suối Yến (thủy lộ vào chùa Hương). Vượt đến tỉnh Ninh Bình khi sông chảy vào Phủ Lý thì dòng sông Nhuệ góp nước từ phía tả ngạn. Sông Đáy tiếp tục hành trình xuôi Nam đón sông Hoàng Long bên hữu ngạn từ miền núi tỉnh Hòa Bình và Ninh Bình dồn về tại ngã ba Gián Khẩu, cách Hoa Lư khoảng 10 km về phía Bắc. Đoạn này sông được gọi sông Gián Khẩu. Qua khỏi Hoa Lư khoảng 20 km thì bên tả ngạn có phụ lưu là sông Đào thêm nước rồi tiếp tục nhận nước sông Vạc bên hữu ngạn. Gần đến biển, sông Đáy chuyển hướng từ Tây Bắc - Đông Nam sang Đông Bắc - Tây Nam rồi đổ ra vịnh Bắc Bộ ở Cửa Đáy, xưa gọi là cửa Đại An hay Đại Ác thuộc huyện Kim Sơn và huyện Nghĩa Hưng cũ.

Khác với các cửa sông khác ở miền Bắc như: cửa Ba Lạt, cửa Thái Bình, cửa Văn Úc... vùng biển cửa sông Đáy phát triển thiên về xu hướng bồi tụ mạnh nhờ có nguồn bồi tích rất dồi dào từ hệ thống sông Hồng và cửa sông nằm ở vùng bờ biển lõm, tránh được các hướng sóng chính có tác động mạnh ở ven biển đồng bằng sông Hồng.[16]

Remove ads

Các phụ lưu

Sông Đáy có các phụ lưu cấp 1, 2, 3 sau đây:

Di tích và danh thắng

Xuôi dòng sông Đáy sẽ gặp nhiều di tích và danh thắng lần lượt như:

Remove ads

Sông Đáy trong văn học

  • Nguyễn Du có bài thơ chữ Nho, "Thanh Quyết giang vãn thiếu", tả cảnh chiều trên sông Thanh Quyết, đoạn hạ lưu sông Đáy[17].
浮撟盡處出平田
歷歷青山在眼前
古徑樵歸明月擔
潮門漁送夕陽船
茫茫遠水三春樹
落落人家兩岸煙
極目鄉關在何處
征鴻數點白雲邊
Phù kiều tận xứ xuất bình điền
Lịch lịch thanh sơn tại nhãn tiền
Cổ kính tiều quy minh nguyệt đảm
Triều môn ngư tống tịch dương thuyền
Mang mang viễn thủy tam xuân thụ
Lạc lạc nhân gia lưỡng ngạn yên
Cực mục hương quan tại hà xứ
Chinh hồng sổ điểm bạch vân biên
"Chiều sông Đáy"
Cầu nổi cuối thôn mở cánh đồng
Núi xanh lớp lớp mắt ngay trông
Nước lên ngư đẩy thuyền tàn nắng
Lối cũ tiều về gánh sáng trăng
Khói tỏa đôi bờ nhà lác đác
Cây xuân mấy khóm nước mênh mông
Cố nhìn quê quán nơi đâu nhỉ
Trắng một màu mây, cánh cánh hồng
(Thảo Nguyên dịch)
  • Kẽm Trống là một danh thắng nổi tiếng, thực chất là khoảng trống được tạo ra bởi hai bên là núi giữa là sông Đáy như lời của nữ sĩ Hồ Xuân Hương đã vịnh cảnh trong bài thơ Kẽm Trống:
Hai bên thì núi, giữa thì sông
Có phải đây là Kẽm Trống không
Dòng sông Đáy quê em
Sông trăng hay sông lụa
...
Sóng xanh như mắt trẻ
  • Mùa hoa cải bên sông là tên một câu chuyện, một bộ phim, một bài hát nổi tiếng về dòng sông Đáy.
Remove ads

Các cây cầu bắc qua sông Đáy

Remove ads

Hình ảnh

Ghi chú

  1. Sau kiêng húy vua Lê Ninh đổi là huyện Yên Sơn, nay là hai huyện Quốc Oai và Chương Mỹ

Tham khảo

Liên kết ngoài

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads
Remove ads