Đường thi tam bách thủ

Đường thi tam bách thủ (chữ Hán phồn thể: 唐詩三百首) là một tuyển tập gồm hơn 300 bài thơ Đường do học giả Tôn Thù (1722-1778)^[1] cùng phu nhân Từ Lan Anh tuyển soạn vào khoảng năm 1763 triều Càn Long thời nhà Thanh. Năm Đạo Quang, Thượng Nguyên nữ sử Trần Uyển Tuấn cùng em trai là Trần Tấn Phiên tiến hành phổ chú.

Bìa tuyển tập Đường thi tam bách thủ thời Dân Quốc.

Sau này các phiên bản khác cũng xuất hiện, tất cả đều có nhiều hơn 300 bài thơ, từ "Tam bách" ở đây đề cập đến một số lượng ước chừng và mười, hai mươi hoặc nhiều hơn nữa các bài thơ được thêm vào là để thể hiện sự tốt lành^[2]. Số 300 (hay chính xác hơn là 305) được coi là con số kinh điển trong các tuyển tập thơ do ảnh hưởng từ cuốn Kinh Thi.

Không bằng lòng với tuyển tập Thiên gia thi (千家詩) của Lưu Khắc Trang cuối thời Nam Tống, Tôn Thù chịu ảnh hưởng của cách tuyển soạn thời Minh đã lựa chọn các bài thơ dựa vào sự phổ biến và giá trị giáo huấn của chúng. Tuyển tập của ông được biết đến rộng rãi và có mặt tại nhiều gia đình Trung Quốc. Suốt nhiều thế kỷ, các học trò đã thuộc lòng các bài thơ này để học cách đọc và viết chữ.

Tuyển tập có nhiều bài thơ từ các thi sĩ như Đỗ Phủ, Lý Bạch, Vương Duy, Lý Thương Ẩn, Mạnh Hạo Nhiên, Hàn Dũ, Đỗ Mục, Bạch Cư Dị, Lưu Trường Khanh, Sầm Than, Vương Xương Linh, Vi Ứng Vật, và các tác gia khác.^[3][4] Lý Hạ là một nhà thơ nổi tiếng vắng mặt trong hợp tuyển này.

Cấu trúc

Phiên bản gốc thời Thanh của Đường thi tam bách thủ được sắp xếp theo cách luật, bao gồm các thể sau:

• Nhạc phủ
• Cổ thi:
  • Ngũ ngôn cổ thi
  • Thất ngôn cổ thi
• Cận thể thi:
  • Luật thi:
    • Ngũ ngôn bát cú
    • Thất ngôn bát cú
  • Tuyệt cú:
    • Ngũ ngôn tuyệt cú
    • Thất ngôn tuyệt cú

Trong số 317 bài thơ của một phiên bản, có 90 bài ở thể cổ thi và 227 bài ở thể luật thi hoặc tuyệt cú.^[5]

Tác giả

Người có nhiều bài thơ trong Đường thi nhất là Đỗ Phủ với 39 bài, kế tiếp là Lý Bạch với 34 bài, Vương Duy với 29 bài, Lý Thương Ẩn với 24 bài, Mạnh Hạo Nhiên với 15 bài, Vi Ứng Vật với 12 bài. Trong số các tác giả có thơ được đưa vào Đường thi có cả những tác giả kém tên tuổi hơn và thậm chí có những tác giả khuyết danh, nhưng ngược lại cũng có bài thơ của một hoàng đế Nhà Đường là Đường Huyền Tông hay cuả một số quan lại như Cao Biền.

Tên	Phồn thể	Giản thể	Bính âm	Wade-Giles	Thời gian[note 1]	Số bài trong Đường thi
Bạch Cư Dị	白居易	白居易	Bái Jūyì	Po Chü-i	772–846	6
Tào Tùng	曹松	曹松	Cáo Sōng	Ts'ao Song	830-903	1
Sầm Tham	岑參	岑参	Cén Shēn	Ts'en Shen	715–770	7
Thường Kiến	常建	常建	Cháng Jiàn	Ch'ang Chien	708–765?	2
Trần Đào	陳陶	陈陶	Chén Táo	Ch'en T'ao	824–882	1
Trần Tử Ngang	陳子昂	陈子昂	Chén Zǐáng	Ch'en Tzǔ-ang	661?–702	1
Thôi Đạo Dung	崔道融	崔道融	Cuī Dào Róng	Ts'ui Tao-jong	880-907	3
Thôi Hiệu	崔顥	崔颢	Cuī Hào	Ts'ui Hao	704?–754	4
Thôi Hộ	崔護	崔护	Cuī Hù	Ts'ui Hu	772-846	1
Thôi Tự	崔曙	崔曙	Cuī Shǔ	Ts'ui Shu	704–739	1
Thôi Đồ	崔塗	崔涂	Cuī Tú	Ts'ui T'u	854–?	2
Đới Thúc Luân	戴叔倫	戴叔伦	Dài Shūlún	Tai Shu-lun	732–789	1
Đỗ Phủ	杜甫	杜甫	Dù Fǔ	Tu Fu	712–770	39
Đỗ Mục	杜牧	杜牧	Dù Mù	Tu Mu	803–852	10
Đỗ Thu nương	杜秋娘	杜秋娘	Dù Qiūniáng	Tu Ch'iu-niang	?–825?	1
Đỗ Thẩm Ngôn	杜審言	杜审言	Dù Shěnyán	Tu Shen-yen	646–708?	1
Đỗ Tuân Hạc	杜荀鶴	杜荀鹤	Dù Xúnhè	Tu Hsün-hê	846–904	1
Cao Biền	高駢	高骈	Gāo Pián	Kao Pian	821-887	1
Cao Thích	高適	高适	Gāo Shì	Kao Shi	716?–765	2
Cố Huống	顧況	顾况	Gù Kuàng	Ku K'uang	725—814	1
Hàn Hoành	韓翃	韩翃	Hán Hóng	Han Hung	754?-784?	3
Hàn Ác	韓偓	韩偓	Hán Wò	Han Wo	844–923	1
Hàn Dũ	韓愈	韩愈	Hán Yù	Han Yü	768–824	4
Hạ Tri Chương	賀知章	贺知章	Hè Zhīzhāng	He Chih-chang	659?–744	1
Hồ Lệnh Năng	胡令能	胡令能	Hú Lìngnéng	Hu Ling-Neng	785-826	1
Hoàng Phủ Nhiễm	皇甫冉	皇甫冉	Huángfǔ Rǎn	Huang-fu Jan	716–769	1
Giả Đảo	賈島	贾岛	Jiǎ Dǎo	Chia Tao	779–843	1
Kiểu Nhiên	皎然	皎然	Jiǎorán	Chiao-jan	730–799	1
Kim Xương Tự	金昌緒	金昌绪	Jīn Chāngxù	Chin Ch'ang-hsü	?	1
Lý Bạch	李白	李白	Lǐ Bái (Lǐ Bó)	Li Pai (Li Po)	701–762	34
Lý Đoan	李端	李端	Lǐ Duān	Li Tuan	743–782	1
Lý Hạ	李賀	李贺	Lǐ Hè	Li He	790-816	2
Lý Tần	李頻	李频	Lǐ Pín	Li P'in	818–876	1
Lý Kỳ	李頎	李颀	Lǐ Qí	Li Ch'i	690–751	7
Lý Kiệu	李峤	李嶠	Lǐ Qiào	Li Ch'iao	645-714	2
Lý Thương Ẩn	李商隱	李商隐	Lǐ Shāngyǐn	Li Shang-yin	813?–858?	24
Lý Thân	李紳	李绅	Lǐ Shēn	Li Shen	772-846	1
Lý Ích	李益	李益	Lǐ Yì	Li I	748?–827?	3
Lưu Trường Khanh	劉長卿	刘长卿	Liú Chángqīng	Liu Chang-ch'ing	710?–789?	11
Lưu Phương Bình	劉方平	刘方平	Liú Fāngping	Liu Fang-p'ing	giữa thế kỷ thứ 8	2
Lưu Thận Hư	劉眘虛	刘眘虚	Liú Shènxū	Liu Shen-hsü	đầu thế kỷ thứ 8	1
Lưu Vũ Tích	劉禹錫	刘禹锡	Liú Yǔxī	Liu Yü-hsi	772–842	4
Liễu Trung Dung	柳中庸	柳中庸	Liǔ Zhōngyōng	Liu Chung-yung	?–775?	1
Liễu Tông Nguyên	柳宗元	柳宗元	Liǔ Zōngyuán	Liu Tsung-yüan	773–819	5
Lô Luân	盧綸	卢纶	Lú Lún	Lu Lun	739–799	6
Lục Quy Mộng	陸龜蒙	陆龟蒙	Lù Guīméng	Lu Kui-meng	?-881	1
Lạc Tân Vương	駱賓王	骆宾王	Luò Bīnwáng	Lo Pin-wang	640?–684?	1
La Ẩn	羅隱	罗隐	Luó Yǐn	Lo Yin	833-910	2
Mã Đới	馬戴	马戴	Mǎ Dài	Ma Tai	799–869	2
Mạnh Hạo Nhiên	孟浩然	孟浩然	Mèng Hàorán	Meng Hao-jan	689?–740	15
Mạnh Giao	孟郊	孟郊	Mèng Jiāo	Meng Chiao	751–814	2
Niếp Di Trung	聶夷中	聂夷中	Niè Yízhōng	Nie YiChong	837-884	1
Bùi Địch	裴迪	裴迪	Péi Dí	Pei Ti	716?–?	1
Tiền Khởi	錢起	钱起	Qián Qǐ	Ch'ien Ch'i	722?–780?	3
Tần Thao Ngọc	秦韜玉	秦韬玉	Qín Tāoyù	Ch'in T'ao-yü	cuối thế kỷ thứ 9	1
Khâu Vi	邱為	邱为	Qiū Wéi	Ch'iu Wei	694–789?	1
Kỳ Vô Tiềm	綦毋潛	綦毋潜	Qíwú Qián	Ch'i-wu Ch'ien	692?–755?	1
Quyền Đức Dư	權德輿	权德舆	Quán Déyú	Ch'uan Tê-yu	759–818	1
Nhung Dục	戎昱	戎昱	Róng Yù	Jong Yu	740-800	2
Trầm Thuyên Kỳ	沈佺期	沈佺期	Shěn Quánqī	Shên Ch'üan-ch'i	650?–713?	2
Thi Kiên Ngô	施肩吾	施肩吾	Shī Jiānwú	Shi Chuan'wu	780-861	1
Tư Không Thự	司空曙	司空曙	Sī Kōngshǔ	Ssû-k'ung Shu	720?–790?	3
Tống Chi Vấn	宋之問	宋之问	Sòng Zhīwèn	Sung Chih-wên	656?–712?	1
Đường Huyền Tông	唐玄宗	唐玄宗	Táng Xuánzōng	T'ang Hsüan-tsung	685–762	1
Vương Bột	王勃	王勃	Wáng Bó	Wang Po	649?–676	1
Vương Xương Linh	王昌齡	王昌龄	Wáng Chānglíng	Wang Ch'ang-ling	698–756	8
Vương Hàn	王翰	王翰	Wáng Hàn	Wang Han	687-726	1
Vương Giá	王駕	王驾	Wáng Jià	Wang Chia	851-?	2
Vương Kiến	王建	王建	Wáng Jiàn	Wang Chien	?–830?	1
Vương Loan	王灣	王灣	Wáng Wān	Wang Wan	693–751	1
Vương Duy	王維	王维	Wáng Wéi	Wang Wei	699–759	29
Vương Nhai	王涯	王涯	Wáng Yá	Wang Ya	？-835	1
Vương Chi Hoán	王之渙	王之涣	Wáng Zhīhuàn	Wang Tsu-huan	688–742	2
Vi Ứng Vật	韋應物	韦应物	Wéi Yìngwù	Wei Ying-wu	737–792	12
Vi Trang	韋莊	韦庄	Wéi Zhuāng	Wei Chuang	836–910	2
Ôn Đình Quân	溫庭筠	温庭筠	Wēn Tíngyún	Wen T'ing-yun	812–870	4
Vô danh thị (khuyết danh)	無名氏	无名氏	Wúmíngshì	Wu-ming-shih	?	1
Tây bỉ nhân (khuyết danh)	西鄙人	西鄙人	Xī Bǐrén	Hsi-pi Jen	?	1
Hứa Hồn	許渾	许浑	Xǔ Hún	Hsü Hun	791–858	2
Tiết Phùng	薛逢	薛逢	Xuē Féng	Hsueh Feng	giữa thế kỷ thứ 9	1
Ư Hộc	於鵠	于鹄	Yú Hú	Yü Hu	?-814?	3
Ngu Thế Nam	虞世南	虞世南	Yù Shìnán	Yü Shi-Nan	558-638	2
Nguyên Kết	元結	元结	Yuán Jiē	Yüan Chieh	723–772	2
Nguyên Chẩn	元稹	元稹	Yuán Zhěn	Yüan Chen	779–831	4
Trương Hỗ	張祜	张祜	Zhāng Hù	Chang Hu	785[6]	5
Trương Kế	張繼	张继	Zhāng Jì	Chang Chi	715?–779?	1
Trương Tịch	張籍	张籍	Zhāng Jí	Chang Chi	766–830?	1
Trương Cửu Linh	張九齡	张九龄	Zhāng Jiǔlíng	Chang Chiu-ling	678?–740	5
Trương Bí	張泌	张泌	Zhāng Bì	Chang Mi	cuối thế kỷ thứ 9	1
Trương Kiều	張喬	张喬	Zhāng Qiáo	Chang Ch'iao	?	1
Trương Húc	張旭	张旭	Zhāng Xù	Chang Hsü	658?–747?	1
Trương Thuyết	張說	张说	Zhāng Yuè	Chang Yüe	667-731	1
Trương Chí Hòa	張志和	张志和	Zhāng Zhìhé	Chang Chi'he	732-774	1
Trương Trọng Tố	張仲素	张仲素	Zhāng Zhōngsù	Chang Chong'su	769-819	2
Trịnh Cốc	鄭谷	郑谷	Zhèng Gǔ	Cheng Hu	849-911	1
Trịnh Điền	鄭畋	郑畋	Zhèng Tián	Cheng T'ien	824?–882?	1
Chu Khách Dư	朱慶餘	朱庆余	Zhū Qìngyú	Chu Ch'ing-yü	đầu thế kỷ thứ 9	2
Tổ Vịnh	祖詠	祖咏	Zǔ Yǒng	Tsu Yung	699–746?	2

1. Năm sinh, năm mất, thời gian hoạt động chính, hoặc các mốc thời gian khác.