Bộ Hồng hoàng

Bộ Hồng hoàng hay bộ Mỏ sừng (tên khoa học: Bucerotiformes) là một bộ chim bao gồm hồng hoàng và đầu rìu.^[1] Các loài chim thuộc bộ này ban đầu được xếp trong bộ Coraciiformes (bộ Sả).^[2][3][4] Nhóm này phân bố ở châu Phi, châu Á, châu Âu và Melanesia.

Bộ Hồng hoàng
Thời điểm hóa thạch: Thế Eocen - nay
Phân loại khoa học
Giới (regnum)	Animalia
Ngành (phylum)	Chordata
Lớp (class)	Aves
Nhánh	Picocoraciae
Bộ (ordo)	Bucerotiformes Fürbringer, 1888
Các họ
Phoeniculidae Upupidae Bucorvidae Bucerotidae

Phân loại

Bucerotiformes        Upupidae – đầu rìu     Phoeniculidae – đầu rìu gỗ         Bucorvidae – hồng hoàng đất     Bucerotidae – hồng hoàng

Mối quan hệ phát sinh loài giữa các họ dựa trên nghiên cứu lớn công bố năm 2015 của Richard Prum và các đồng nghiệp.[5]

• Họ †Messelirrisoridae
  • Chi †Messelirrisor
    • †Messelirrisor halcyrostris
    • †Messelirrisor grandis
    • †Messelirrisor parvus
• Họ †Laurillardiidae
  • Chi †Laurillardia
    • †Laurillardia longirostris
    • †Laurillardia munieri
    • †Laurillardia smoleni
• Phân bộ Upupi
  • Họ Upupidae (3 loài)
    • Chi Upupa (3 loài đầu rìu)
  • Họ Phoeniculidae (9 loài)
    • Chi Phoeniculus (6 loài)
    • Chi Rhinopomastus (3 loài)
• Phân bộ Buceroti
  • Họ Bucerotidae (59 loài)
    • Chi Anorrhinus (3 loài niệc)
    • Chi Tockus (18 loài)
    • Chi Tropicranus (1 loài, Tropicranus albocristatus)
    • Chi Ocyceros (3 loài)
    • Chi Anthracoceros (5 loài cao cát)
    • Chi Buceros (3 loài hồng hoàng)
    • Chi Rhinoplax (1 loài, Rhinoplax vigil)
    • Chi Penelopides (6 loài)
    • Chi Berenicornis (niệc đầu trắng)
    • Chi Aceros (5 loài niệc)
    • Chi Rhyticeros (5 loài niệc)
    • Chi Bycanistes (6 loài)
    • Chi Ceratogymna (2 loài)
  • Họ Bucorvidae (2 loài)
    • Chi Bucorvus (2 loài)

Hệ thống học

Theo truyền thống, các họ của bộ Bucerotiformes được xếp trong bộ Sả (Coraciiformes)^[6]

Tuy nhiên, một số nghiên cứu phát sinh chủng loài gần đây đã cho thấy bộ Sả như định nghĩa truyền thống là cận ngành trong mối quan hệ với bộ Gõ kiến (Piciformes)^[7][8].

Một số phân tích di truyền^{[8][9][10][11][12][13]} và hình thái^[14] hỗ trợ mối quan hệ chị-em giữa Coraciiformes và Piciformes thì một nghiên cứu khác có siêu ma trận quy mô lớn nhưng thưa lại gợi ý về mối quan hệ chị-em giữa Bucerotiformes và Piciformes.^[15]

Biểu đồ theo nhánh vẽ theo Hackett et al. như sau^[8]:

	Coraciiformes    Meropidae         Brachypteraciidae     Coraciidae           Alcedinidae     Momotidae       Todidae             Piciformes      Bucerotiformes      Bucerotidae     Bucorvidae         Upupidae     Phoeniculidae           Trogoniformes
	Leptosomatiformes

Như thế, để đảm bảo tính đơn ngành của bộ Sả thì phải công nhận bộ mới là Bucerotiformes bao gồm các họ Bucerotidae, Bucorvidae, Upupidae và Phoeniculidae^[16][17]. Bộ Sả khi đó chỉ còn lại các họ Brachypteraciidae, Coraciidae, Alcedinidae, Momotidae, Todidae và Meropidae^[18]. Bộ Sả như định nghĩa này và bộ Gõ kiến có quan hệ chị - em, tổ hợp của chúng là chị - em với Bucerotiformes, và cả ba bộ này cùng nhau là chị - em với họ Trogonidae, họ duy nhất của bộ Trogoniformes. Bộ Leptosomatiformes với đại diện duy nhất Leptosomus discolor là nhánh có quan hệ chị - em với tổ hợp của 4 bộ trên^[19].